سازمان اوقاف «مسجد جاوید» را تعطیل کرد

به گزارش ایسنا، امروز سوم آذر ماه چهل و هفتمین سالروز تعطیلی مسجد جاوید تهران به دست سازمان اطلاعات و امنیت کشور در سال 1353 است.

حاج عباس جاوید تجریشی برای باقی گذاشتن نام نیک، در سال 1349 تصمیم گرفت زمینی 250 متری در کوچه جوهرچی در خیابان شمیران تهران را وقف ساختن خانه خدا برای برگزاری مناسک و عبادت های همشهریان مسلمانش کند. او با هزینه شخصی، حسین لرزاده که کار تعمیر و مرمت ایوان حرم امام حسین (ع)، طراحی و ساخت مقبره فردوسی و سر در بانک شاهی به اضافه طراحی و ساخت یا مرمت 843 عمارت، مسجد، کاخ، مدرسه و بیمارستان را در کارنامه حرفه ایش داشت، دعوت به همکاری کرد و مسجد تا اردیبهشت 1352 آماده بهره برداری شد و حاج عباس، نام فامیلی خودش را به عنوان پسوند به کلمه «مسجد» اضافه کرد و «مسجد جاوید» در اواسط بهار 1352 تاسیس شد.

از جمله افتخارات حاج حسین لرزاده می توان به مدال فردوسی در سال 1313 برای طراحی و ساخت ساختمان مقبره حکیم توس، مدال و نشان لیاقت علمی از نوع درجه سوم برای لیاقت در معماری در سال 1319، مدال درجه اول همایون در سال 1329، مدال درجه پنجم همایون برای معماری کاخ‌ها در سال 1331، نشان درجه پنجم تاج برای معماری کاخ‌ها در سال 1338، دریافت درجه کارشناس آستانه مقدس امام حسین (ع) در سال 1343 به سبب تعمیر آستانه حرم امام حسین و تجدید بنای ایوان بزرگ، نشان درجه چهارم همایون به خاطر کارشناسی و تصدی ساختمان‌های کاخ‌ها در سال 1346، مدال یادبود به خاطر مشاوره عالی ساختمانی در سازمان کل فنی و خدمات اجتماعی، دریافت نشان خادم برگزیده قرآن کریم توسط رییس جمهور در دهمین نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم آبان 1381 شمسی و نشان فرهنگستان هنر جهوری اسلامی ایران به عنوان منتخب فرهنگستان در بزرگداشت نام‌آوران سال 1381 اشاره کرد.

او در 24 شهریور 1383 بدرود حیات گفت.

مراسم افتتاح مسجد جاوید پس از جلب رضایت آیت الله دکتر محمد مفتح برای قبول امام جماعت مسجد انجام شد. این اتفاق با سخنرانی شیخ فضل‌الله محلاتی، حجت‌الاسلام محمدتقی فلسفی و فخرالدین حجازی از وعاظ ممنوع‌المنبر ادامه یافت. به دلیل احداث مسجد در یک منطقه تجاری استقبال مردم و کسبه از نماز ظهر و عصر نسبت به نماز مغرب و عشاء بیشتر بود.

اداره مسجد به صورت مشترک بر عهده حاج عباس جاوید شمیرانی و برادران حسین و عباس خانی بود اما حاج عباس مدتی بعد در نامه‌ای به کلانتری منطقه باغ صبا از بیماری و ضعف بدنی در اداره مسجد نوشت و آیت الله دکتر محمد مفتح را به عنوان مدیر جدید مسجد معرفی کرد و دکتر مفتح مدت کوتاهی را علاوه بر اقامه نماز به امور مسجد نیز رسیدگی کرد. با مخالفت ساواک با اداره مسجد توسط دکتر مفتح، حاج عباس بار دیگر به عنوان مسوول مسجد عهده دار اداره آن شد.

با این حال دکتر مفتح به دلیل تدریس در حوزه و دانشگاه و همراه داشتن بدنه اجتماعی، مسجد جاوید را به محلی برای تشکل نیروهای ضدرژیم و مبارز تبدیل کرد. ایشان علاوه بر این مسجد در مسجد الجواد، و صاحب الزمان و قبا نیز فعالیت‌های ضدرژیم را ساماندهی می کرد.

به عنوان نمونه ایشان هسته مقاومت مسجد جاوید و قبا را شکل داد و چهره‌های سرشناسی چون آیت‌الله مرتضی مطهری و دکتر محمدجواد باهنر و حجت الاسلام سیدعلی خامنه ای را برای سخنرانی به مسجد جاوید دعوت کرد و مسجد جاوید ظرف چند ماه به محلی برای آگاهی بخشی جوانان مذهبی و تحصیل‌کرده تبدیل شد.

مسجد جاوید در کنار استفاده از وعاظ دانشمند از کتابخانه پر بار و آموزش‌های دوره ای تفسیر قرآن، نهج‌البلاغه، اصول عقاید، اقتصاد اسلامی، تاریخ ادیان و جامعه‌شناسی بهره برد.

میشل فوکوی، اندیشمند مشهور فرانسوی در خاطره ای از جایگاه مسجد بین مسلمانان تهران نوشت: «مساجد و روحانیان سرچشمه یک تسلای دائمی‌اند. ایشان باید بی داد را نفی کنند، از دولت انتقاد کنند، ضد اقدام‌های ناشایست برخیزند، نکوهش کنند و رهنمود بدهند... مذهب شیعه... شکلی است که مبارزه سیاسی، همین که لایه‌های مردمی را بسیج کند، به خود می‌گیرد و از هزاران ناخرسندی، نفرت، بینوایی و سرخوردگی، یک نیرو پدید می‌آورد و به این دلیل، این همه را به‌صورت یک نیرو درمی‌آورد که خودش یک صورت بیان است، یک شیوه با هم بودن است، نوعی گفتمان است، چیزی است که از راه آن می‌توان صدای خویش را به گوش دیگران رساند و با ایشان، هم‌زمان با ایشان، هم‌خواست شد.»

تعطیلی مسجد!!

مسجد جاوید به مناسبت ایام شهادت امام صادق (ع) در روزهای 18 و 19 آبان 1353 از آیت الله سیدعلی خامنه‌ای برای سخنرانی دعوت کرد. پس از این سخنرانی مسجد تعطیل شد. بعد از دستگیری سخنران، دکتر محمد مفتح که خود ممنوع‌المنبر بود بر پله دوم منبر نشست و با اعلام اینکه اجازه سخنرانی ندارد با ابراز ناراحتی از دستگیری آیت الله خامنه‌ای از مردم خواست با آرامش از مسجد خارج شوند اما مردم که پی به دستگیری ایشان توسط ماموران اطلاعات و امنیت برده بودند با سر دادن شعار، از مسجد خارج شدند و به این ترتیب اولین راهپیمایی اعتراضی در شمال شهر تهران از مسجد جاوید کلید خورد.

به دنبال حساسیت ساواک و سرکوب معترضان مسجد جاوید و حمله ماموران به مسجد در سوم آذر 1353، دکتر مفتح نیز دستگیر و به کمیته مشترک ضد خرابکاری ساواک منتقل شد. با دستگیری دکتر مفتح، حاج عباس جاوید مسجد را به سازمان اوقاف و امور خیریه پهلوی واگذار کرد و امورات مجلس در عمل تحت کنترل ماموران رژیم پهلوی قرار گرفت و در عمل فعالیت‌های سیاسی فرهنگی مسجد پایان یافت.

گزارشهای ساواک

از اداره اطلاعات

به ریاست پلیس تهران

موضوع: شیخ محمد مفتح فرزند محمود

اقامه نماز جماعت توسط مشارالیه در مسجد جاوید بلامانع است خواهشمند است دستور فرمائید مأمورین مربوطه به نحو مقتضی مراقبت‌های لازم در هنگام گزاردن نماز به عمل آورده و در صورت مشاهده از هر گونه سخنرانی به وسیله وی جلوگیری نمایند.

سرپرست اداره اطلاعات سرتیپ یزدانفر از پلیس تهران

به ریاست اداره اطلاعات

موضوع: تفسیر قرآن در مسجد جاوید

بدینوسیله رونوشت گزارش مورخه 27 /7/ 53 سرکار سروان پژوم درباره تجمع دختران و پسران جوان و دانشجو در مسجد مزبور و تدریس آقای دکتر محمد مفتح جهت استحضار و هر گونه اقدام مقتضی به پیوست ایفاد می‌گردد.

رئیس پلیس تهران، سرتیپ مولوی

از طرف سرهنگ 2 مسعودی

گزارش ساواک

مجموعه گزارشهایی که منجر به دستگیری دکتر مفتح و تعطیلی مسجد به شرح زیر است:

محترما مقام عالی را آگاه می‌سازم: اطلاعیه واصله حاکی بود آقای شیخ محمد مفتح استاد دانشگاه و پیش‌نماز مسجد جاوید در جاده قدیم شمیران که مدعی است ممنوع‌المنبر می‌باشد اخیرا در قسمت شمالی ساختمان مسجد که نوساز و هنوز نیمه‌تمام می‌باشد و دارای درب جداگانه است جهت عده‌ای از دختران و پسران جوان که بین آنها دانشجویان دانشگاه نیز دیده شده‌اند که درس تفسیر قرآن تشکیل داده است و روزهای پنجشنبه و جمعه بعد از ظهر در دو کلاس جداگانه مبادرت به تدریس مسائل علمی و دینی و تفسیر قرآن می‌نماید ضمنا در کمدی که در طبقه دوم مسجد قرار دارد تعدادی کتب متفرقه موجود است که کلید آن در اختیار دو نفر دانشجو می‌باشد که در اجرای امریه صادره روز پنجشنبه 25/7/53 از ساعت 13 اینجانب در معیت مأمورین مربوطه جهت بررسی مطالب به محل مراجعه ضمن مراقب مشاهده گردیده عده‌ای دختر جوان که همگی چادر مشکی به سر داشتند و با خود کیف و کتاب حمل می‌نمودند از ساعت 13 بتدریج بدرب شمالی مراجعه و وارد زیر زمین که در آن صندلی و میز قرار داده شده بود گردیده و تا ساعت 13 حدود 35 نفر دختر در محل فوق اجتماع و آقای شیخ محمد مفتح نیز مراجعه و مشغول تدریس بودند و کلاس مزبور تا ساعت 18 ادامه داشت مراتب جهت استحضار و کسب دستور بعرض می‌رسد.

امضا: سروان پژوم افسر تجسس امضاء 27 /7/ 53

دیگر گزارش ساواک:

مقام عالی را آگاه می‌سازم، در اجرای دستور ذیل گزارش سرکار سروان پژوم که حاکی بوده با توجه به سوابق موجود راجع به مسجد جاوید تاکنون جهت دعوت از آقایان وعاظ بانی مسجد بنام حاج عباس جاوید برابر روش جاری نام واعظ مربوطه را طبق تقاضایی به کلانتری اعلام و کلانتری نیز پس از بررسی‌های لازم در صورتی که واعظ ممنوع‌المنبر نبود با اخذ تعهد و اجازه برگزاری مجلس وعظ را صادر می‌نمود لیکن اخیرا به لحاظ دخالتهای بی مورد و فعالیتهای خارج از وظایف از طرف شیخ محمد مفتح که استاد دانشکده الهیات دانشگاه تهران و از وعاظ ممنوع‌المنبر و پیش نماز مسجد جاوید می باشد، اختلافاتی فی ما بین بانی مسجد آقای جاوید و آقای مفتح پیش نماز مسجد به وجود آمده است در نتیجه وعاظی را که آقای مفتح دعوت می‌نماید مورد تائید بانی مسجد قرار نمی‌گیرد.

کما اینکه لیله 19 /8/ 53 آقای مفتح واعظی به نام خامنه‌ای را بدون اعلام قبلی به مسجد دعوت و بدون مجوز مبادرت به سخنرانی نموده است و بعضا چون در حال حاضر مسجد فوق محل اجتماع عده‌ای از دانشجویان شده به در و دیوار و توالت‌های مسجد شعارهایی نیز نوشته می‌شود لزوما آقای عباس جاوید فرزند ابوالقاسم بانی و متولی مسجد به کلانتری احضار از وی تحقیق بیان داشته من در مسافرت شمال بودم که آقای مفتح دعوت نامه‌ای بین مردم توزیع که آقای خامنه‌ای برای سخنرانی می‌نماید و بدون اطلاع من بوده و هیچگونه دخالتی در این مورد نداشتم و اصولا هر وقت بخواهیم کسی را برای وعظ دعوت کنیم، من به کلانتری آمده اسم واعظ را اعلام در صورت مجاز بودن مجوز لازم را اخذ می‌نمایم لیکن آقای مفتح با دعوت از عده‌ای دانشجو که جوان هستند و همه‌شان افراد صالحی نیستند موجبات ناراحتی و اختلافی را فراهم نموده و این جوانها غالبا داخل کتابها و قرآن‌ها شعارهائی که بر خلاف موازین موجود است می‌نویسند که مغایر عقاید و نظرات ماست ما می‌خواهیم در مسجد فقط و فقط به امور مذهبی بپردازیم و اضافه کرده آقای مفتح مسجد را تبدیل به کلاس درس کرده در صورتی که می‌توانند اینکار با توجه به امکاناتی که در دانشگاه هست دایر کنند و تقاضا دارم مسجد بسته شود تا تکلیف من با آقای مفتح روشن شود.

ضمنا از آقای مفتح استاد دانشکده الهیات و پیش نماز مسجد جاوید تحقیق بیان داشته هدف من سخنرانی برای جوان‌ها و مواردی که برای آنها نافع باشد در صورتیکه آقای جاوید می‌خواهند در مسجد فقط و فقط به سبک قدیم روضه‌خوانی و نماز باشد و من می‌خواهم... و در مورد دایر کردن کلاس درس در مسجد بیان داشته... از مساجد اینکار می‌شود و بحث عقاید و مسائل درس در کلاس مطرح می‌شود که در دانشگاه باید به مسائل دیگر پرداخت. و در مورد شعارها بیان داشته که چند نفر پیر و جوان مغرض برای تعطیل شدن مسجد اینکار را می‌کنند و من که جوان‌ها را دعوت می‌کنم هیچگونه تضمینی در این مورد نمی‌توانم بدهم در مورد دعوت آقای خامنه‌ای اظهار داشته چون آقای معتمدی قبول کرده بودند تعهد بسپارند من دعوت کردم و دیگر نمی‌دانستم که ایشان منصرف شده‌اند و حتی در این مورد با آقای جاوید گفتم اقدام بکند که ایشان استنکاف فرمودند و در مورد عدم انصراف آقای معتمدی نیز اطلاعی نداشتم اینک با عرض مراتب فوق و بررسی سوابق موجود و جریان امر با توجه به اختلاف فی ما بین آقای جاوید بانی و متولی مسجد و آقای مفتح پیش نماز مسجد تا زمانیکه این اختلاف حل نشود و با توجه به عقاید و افکار آقای مفتح که هدف جمع کردن عده‌ای دانشجو در اطراف خودش و نشستن با آنها و بحث کردن مسائل مختلف با نظر آقای جاوید که در مسجد نماز و روضه‌خوانی و احیانا ذکر مسائل مذهبی و مغایرت افکار و عقاید این دو نفر امکان دامنه‌دار شدن این اختلاف زیاد و بیم آن می‌رود که حوادثی احیانا در مسجد مذکور در آینده بوقوع بپیوندد مراتب استحضار را به عرض می‌رسد.

منابع:

کتاب مساجد و انقلاب اسلامی، ناشر: مرکز رسیدگی به امور مساجد

سایت راسخون، سند فعالیتهای انقلابی مسجد جاوید، تاریخ انتشار: 4 اسفند 1387

زهیری، علیرضا، عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک، تهران: دفتر نشر و پخش معارف 1379

نیکبخت، رحیم، زندگی و مبارزات آیت‌الله دکتر محمد مفتح، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی 1384

فریاد بعثت: فخرالدین حجازی به روایت اسناد ساواک، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات 1383

خیری اصل، خیرالله، نقش مسجد در پیروزی انقلاب اسلامی (به روایت اسناد)، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی 1392

بهبودی، هدایت‌الله، شرح اسم، زندگی‌نامه آیت‌الله سیدعلی حسینی خامنه‌ای، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی 1391

یاران امام به روایت اسناد ساواک: شهید آیت‌الله دکتر محمد مفتح، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات 1382

یاران امام به روایت اسناد ساواک: عالم جاودان استاد شهید مرتضی مطهری، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات 1382

مازندرانیان، حمیدرضا، تاریخ شفاهی مساجد تأثیرگذار در انقلاب اسلامی (قبا، جاوید، لرزاده، الجواد)، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی 1389

میزبانی، مهناز، و منیژه صدری، حشمت‌الله سلیمی، نقش مساجد و دانشگاه‌ها در پیروزی انقلاب اسلامی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی 1383

انتهای پیام