سامانه نوین کشت روی بسترهای بلند دائم
تهران - ایرنا - کتاب «سامانه نوین کشت روی بسترهای بلند دائم» در زمینه اهمیت شیوه‌های نوین تولیدات کشاورزی و افزایش بهره‌وری اراضی زراعی است که نقش مهمی در حفظ خاک و همچنین صرفه جویی در مصرف آب کشاورزی به عنوان منابع پایه دارد. این اثر تالیف محمد اسماعیل اسدی پژوهشگر عرصه آب و خاک گلستانی است.
کتاب «سامانه نوین کشت روی بسترهای بلند دائم» افزون بر مباحث معرفی این روش نوین، پژوهش های انجام شده در ایران و جهان و مزایای این روش نسبت به کشت های سنتی که غالبا به صورت کرتی یا نواری به روش کشت مسطح صورت می گیرد، بحث شده است. همچنین پیشنهادهایی برای کاربردی کردن و ترویج این روش در میان کشاورزان کشور به مسئولین دست اندرکار بخش کشاورزی کشور و همچنین بهره برداران، کارشناسان و کشاورزان ارائه شده است.
اثر یاد شده تنها در بخش های نظری خلاصه نمی شود، بلکه نگارنده برای ملموس تر شدن نتایج به کارگیری این روش که به کاهش هزینه های تولید، و حفظ خاک و صرفه جویی در مصرف آب منجر شده که بیشترین آن در بخش کشاورزی است، نتایج طرح های اجرایی در این زمینه را با برون داد آنها به صورت مصداقی در داخل کشور و همچنین سایر کشورهای جهان متشکل از پنج قاره منتشر کرده است.
پروفسور کن سایر استاد بازنشسته سیمیت (مرکزبین المللی تحقیقات ذرت و گندم جهان CIMMYT,) و از محققان بنام جهان در زمینه کشاورزی حفاظتی و سامانه های نوین کشت روی بسترهای بلند دائم جهان که اهل آمریکا است. در پیشگفتار این کتاب به زبان انگلیسی چنین می نویسد: «مهمترین چالش پیش روی تولیدات کشاورزی در سراسر جهان و کشاورزانی که باید غذای ما را تولید کنند، افزایش چشمگیر بهره‌وری آب در هر دو سامانه اراضی آبی و دیم و افزایش بهره‌وری خاک‌ها به‌ویژه برای حفظ یا افزایش ماده آلی، حاصلخیزی و کاهش فرسایش خاک، همچنین کاهش چشمگیر میزان آفات، بیماری‌ها و علف‌های هرز است. اجرای اصول کشاورزی حفاظتی (Conservation Agriculture) ابزارهایی را برای بهبود بهره‌وری در مصرف آب، بهره‌وری خاک و کنترل آفات فراهم می‌کند.
سه اصل کشاورزی حفاظتی شامل کاهش چشمگیر خاک‌ورزی با هدف نهایی رسیدن به عملیات بی خاک‌ورزی (خاک‌ورزی صفر)، حفظ پوشش گیاهی کافی با بقایای محصول قبلی در سطح خاک و تنوع گیاهی یا تناوب محصولات است. یکی از فناوری های نوین کشاورزی حفاظتی به نام سامانه‌های کشت روی بسترهای بلند دائم (Permanent raised bed cropping system) نامیده می شود که اسدی و همکارانش در ایران در حال اجرای آن هستند. آنها به روشنی در این کتاب ارائه شفافی از یک فناوری مبتنی بر کشاورزی حفاظتی مطرح کرده است و به کشاورزان این امکان را می‌دهد تا اصول کشاورزی حفاظتی را به طور مؤثری در مزارع خود اجرا کنند.
کتاب در پنج فصل تدوین شده که در فصل اول آن با عنوان مقدمه آماری از اراضی کشاورزی جهان و ایران و توصیف روش های موجود و سنتی تولیدات کشاورزی از قبیل گندم و جو و اهمیت دگرگون شدن این روش ها و استفاده از روش های نوین تولید که متضمن صیانت از منابع پایه یعنی آب و خاک و همچنین حافظ محیط زیست باشد آورده شده است. نگارنده در این فصل نوشته است: با افزایش روزافزون جمعیت جهان به‌ویژه در کشورهای رو به توسعه و متعاقب آن تشدید استفاده از منابع آب بیشتر برای تأمین غذای جمعیت رو به رشد، نیاز به استفاده از سامانه‌های صرفه‌جو در مصرف آب کشاورزی و استفاده از فن‌آوری‌های جدید بیش از پیش احساس می‌شود. در این راستا باید با مصرف آب کمتر تولیدات پایدار داشته باشیم. از سوی دیگر خاک‌ورزی‌های شدید با ادواتی همچون گاوآهن برگرداندار و دیسک و همچنین باران‌های با شدت زیاد که ناشی از تغییرات اقلیمی باشد به‌عنوان عوامل اصلی ناپایدار کننده کشاورزی و فرسایش خاکی عمل می‌کند. تخریب حدود 400 میلیون هکتار از اراضی زراعی از زمان جنگ جهانی دوم گزارش شده است. این سطح به دلیل تخریب شدید و فرسایش ناشی از سامانه‌های کشاورزی مبتنی بر شخم در کشورهای صنعتی و نیمه صنعتی است. مطالعه اخیر هزینه‌های سالانه تخریب زمین را به علت استفاده از زمین و تغییر پوشش 300 میلیارد دلار برآورد کرده است. مدارک و شواهد در سراسر جهان تجربی و علمی وضوح نشان می‌دهد که علل ریشه‌ای تخریب خاک در کاربری اراضی کشاورزی و کاهش بهره‌وری، همانطور که در شرایط فقدان سلامت خاک و رهاسازی زمین دیده می‌شود، مرتبط با دستکاری مکانیکی خاک از طریق عملیات خاک‌ورزی است. دستکاری مکانیکی خاک با گاوآهن برگرداندار، انواع دیسک، هرس‌ها، روتیواتورها و سایر ابزارهای مکانیکی برای آماده شدن زمین جهت استقرار بذر و کنترل علف‌های هرز صورت می‌گیرد. این دستکاری های مکانیکی به از دست رفتن مواد آلی خاک، ساختار خاک و سلامت خاک منجر می‌شود و بسیاری از فرآیندهای اکوسیستمی مهم خاک و محیط‌زیست را از میان می‌برد. آمار گزارش شده از این‌گونه خرابی‌ها نشان می‌دهد که در سال‌های گذشته این معضل یکی از مشکلات رایج در کشاورزی ایران بوده است. بنابراین، شناسایی و استفاده از روش‌های بهینه کشت که ضمن داشتن تولید بهینه از خسارت‌های بارش‌های سیل‌آسا در گزند و همچنین حداقل فرسایش خاک را داشته باشد، می‌تواند به‌عنوان راه‌حلی اساسی در برخورد با این معضل عمل کند.
استفاده از سامانه نوین کشت روی بسترهای بلند توأم با استفاده از عملیات بی خاک‌ورزی و کشت مستقیم روی این بسترها توأم با حفظ بقایا، یکی از راهکارهای بسیار اثربخش برای کاهش معضلات تولیدات به روش سنتی و همچنین برای تأمین امنیت غذایی و کاهش هزینه‌های تولید کشاورزان است. این روش نوین باید توسط محققین، کارشناسان و مروجین با اتکا به جوامع محلی به کشاورزان آموزش داده شده و در مزارع آنان به صورت نمایشی پیاده گردد تا با استفاده از الگوی ترویجی کشاورز برای کشاورز شاهد رشد این سامانه نوین در اراضی آبی کشاورزی کشور باشیم. با توجه به اینکه در حدود هشت میلیون هکتار از اراضی کشاورزی ما آبی است و در غالب آنان آبیاری سطحی اعمال می‌گردد می‌توان با رویکرد دگرگون کردن سامانه کشت‌های سنتی و کرتی و نواری ناقص امروز این اراضی آبی، از این سامانه‌های نوین به سهولت استفاده کرد. در فصل دوم، نویسنده با تعریف انواع روش‌های کشت نباتات به‌ویژه غلات مبادرت به تعریف سامانه نوین کشت روی بستربلند موقت و دائم همراه با تصاویر مستندی که مربوط به مزارع داخل کشور است، می کند و ضمن شرح روش ایجاد بستر دائم، برتری‌های این روش نسبت را به کشت‌های مرسوم و مسطح که متکی بر دستکاری شدید خاک با استفاده از ادوات سنگین کشاورزی و ترددهای بسیار تراکتور و ماشین‌های کشاورزی است، نام می برد.
در این فصل ذکر شده که یکی از راهکارهای صرفه جویی در مصرف آب در بخش کشاورزی از استفاده از سامانه های کشاورزی حفاظتی و کشت روی بسترهای بلند (Raised Bed) یا اصطلاحا ریز بد نام برده شده است. مولف در این فصل کتاب با درج مثال های متعددی از طرح های کشاورزی حفاظتی و سامانه های کشت بر روی بستر بلند که خود یکی از محققان و مروجان بنام و فعال آن در سرتاسر کشور بوده، توانسته است به نوعی موفقیت برنامه های اجرا شده را در امر صرفه جویی در مصرف آب را برای مخاطبان ملموس کند. استفاده از سامانه کشت روی بسترهای بلند برای نباتاتی از قبیل گندم و جو، کلزا، سویا، ذرت، پنبه، سیب‌زمینی و گوجه‌فرنگی به خاطر مصرف کمتر آب توصیه شده است. در این روش با توجه به نوع نبات دو الی چهار ردیف بذر بر روی پشته‌های بلند و عریض کاشته می‌شود. در این روش هدایت آب در زمین از طریق جویچه ها انجام می‌شود، به‌طوری‌که رطوبت به‌صورت جانبی به محل استقرار بذرها نفوذ می‌کند و حالت غرقابی ایجاد نمی‌شود. در سامانه ریز بد بسترها همزمان با کشت ایجاد شده و بسترها به‌صورت دائمی نگهداری می‌شوند و فقط شیارها در صورت نیاز مجددا بازسازی و فرم داده می‌شوند. زهکشی سریع آب آبیاری از شیارها و جلوگیری از اثرات منفی آب ماندگی و غرقابی شدن محیط رشد نبات مثل ورس و خوابیدگی، کاهش فرسایش در مناطق پرباران، کاهش سله بندی و خفگی بذر از مزایای استفاده از این روش است.
در فصول سوم و چهارم نتایج برخی تحقیقات روی این شیوه نوین و همچنین کاربردهای آن در ایران و برخی کشورهای جهان با تصاویر مربوطه درج شده است. در فصل پنجم نیز خلاصه و نتیجه‌گیری و چند پیشنهاد قابل اجرا برای توسعه این سامانه‌ها در کشور عزیزمان ایران ذکر شده و در انتها نیز خلاصه کتاب به زبان انگلیسی برای استفاده علاقمندان آورده شده است. مولف هدف خود از نشر این کتاب را که برای اولین بار در زمینه توسعه این روش نوین در کشور منتشر می شود، معرفی روش جدید کشت روی بسترهای بلنددائم ذکر کرده که از نظر کشاورزی پایدار و اقتصادی به‌عنوان راه‌حل بهینه و در جهت حفظ و احیای خاک‌های کشور به‌عنوان یک منبع تجدید ناپذیر در نظر گرفته شده است.
این کتاب در 115 صفحه با تصاویر رنگی توسط نشر آموزش کشاورزی، به چاپ رسیده است.
*س_برچسب‌ها_س*