سرنوشت آب‌های سیل چه می‌شود؟
یک عضو انجمن آب و خاک پایدار ایرانیان، ضمن تاکید بر اهمیت سیلاب‌ها در تامین منابع آبی کشور، میزان آب ورودی ناشی از سیلاب اخیر را به منابع آبی کافی ندانست و بر ضرورت باز بودن مسیر سیلاب‌ها و خودداری از تجاوز به حریم و بستر رودخانه‌ها تاکید کرد.
محسن موسوی خوانساری در گفت و گو با ایسنا با توجه به سطح سیلاب‌های چند روز اخیر در کشور به مقدار بارش باران اشاره کرد و گفت: براساس سطح سیلاب‌ها در چند روز اخیر احتمال دارد که میزان بارش‌ها بیش از دو میلیارد مترمکعب آب باشد و تخمین زده می‌شود به‌طور تقریبی حدود 500 میلیون مترمکعب از این بارش‌ها قدرت رواناب داشته‌اند؛ به عبارتی 200 میلیون مترمکعب یعنی در حدود نیمی از این 500 میلیون مترمکعب داخل سدها ذخیره شده است چراکه بسیاری از این رودخانه‌ها به سدها منتهی می‌شوند.
وی با توجه به مصارف متعدد آب این سیلاب‌ها افزود: تنها در سد زاینده‌رود 50 میلیون مترمکعب آب ذخیره شده است. حدود 300 میلیون مترمکعب نیز به تالاب‌هایی مانند بختگان، جازموریان، پشک و حوضچه استان قم وارد شده است.
موسوی تاکید کرد: این ارقام بسیار اعداد کوچکی هستند و نباید باعث گمراهی شوند چراکه به عنوان نمونه تنها مصرف آب کشاورزی در کل کشور 70 تا 75 میلیارد مترمکعب است. این رژیم‌های بارشی اقیانوسی گذرا هستند و حتی 20 سال یک‌بار هم رخ نمی‌دهند و نباید به آن‌ها تکیه کرد.
این کارشناس آب به فلات مرکزی ایران که این سیلاب‌ها در آن رخ داده است اشاره و اظهار کرد: در فلات مرکزی، تالاب‌های خشک‌شده بسیاری داریم. بسیاری از رودخانه‌ها نیز سدهایی برای آبخیزداری دارند که از تمام آن‌ها نیز استفاده می‌شود و اگر تمام این آب‌ها به تالاب‌ها وارد شود، باز هم به مقدار آب بیشتری نیاز داریم.
وی با توجه به مسئله تغییر اقلیم گفت: تغییراقلیم و گرمایش هوا در خاورمیانه باعث افزایش پدیده مانسون یعنی رژیم‌های اقیانوسی شده است. در نتیجه باید انتظار افزایش چنین پدیده‌ای در سال‌های اخیر را داشته باشیم. براساس تصویب کنفرانس تغییر اقلیم جهانی، کشورها باید خود را متناسب با تغییرات اقلیمی در زمینه طراحی و احداث سازه‌های آبی، پل‌ها، سدها، جاده‌ها و ساختمان‌ها به روز کنند.
موسوی خوانساری به وقوع هر از چند گاهی سیلاب‌ها اشاره کرد و گفت: در کل جهان تنها مقداری از این سیلاب قابل کنترل است و مقدار باقی‌مانده قابلیت کنترل ندارد. نکته مهم آزاد گذاشتن مسیر سیلاب‌هاست.
وی با توجه به سیلاب اخیر امامزاده داوود اظهارکرد: در حیاط محوطه امامزاده داوود روی یکی از آبراهه‌ها سقفی احداث شده بود و به وسیله چوب و دیگر وسایل آبراهه مسدود شده و آب وارد امامزاده شد. اقداماتی که در شهرها انجام می‌دهیم، بسیار آسیب‌زا است. به عنوان نمونه بالای رودخانه قم‌رود در مجاورت حرم حضرت معصومه (ع) جاده و پارکینگ احداث کردند و تغییر کاربری صورت گرفت.
این کارشناس حوزه آب به اخطار مکرر وزارت نیرو نسبت به تغییر کاربری در مسیر رودخانه قم اشاره کرد و توضیح داد: به گفته وزارت نیرو با احداث پارکینگ در این مسیر هنگام وقوع سیلاب راه فراری برای خودروها و مردم در پارکینگ وجود ندارد و تلفات زیادی خواهیم داد.
پیشنهاد موسوی خوانساری در این زمینه آزادسازی آبراهه‌ها توسط شهرداری‌ها است. وزارت نیرو نیز باید حریم، بستر رود و قانون توزیع عادلانه آب را رعایت کند. هرگونه تجاوز به حریم و بستر رودخانه خسارت جانی و مالی برای مردم دارد.
این عضو انجمن آب و خاک پایدار ایرانیان به روش‌های متفاوت استفاده از سیلاب‌ها اشاره کرد و گفت: در فلات مرکزی ایران به اندازه کافی سد، بند و تالاب وجود دارد که آب سیلاب‌ها در این موارد استفاده می‌شود و مشکلی وجود ندارد. لازم است آبراهه‌ها آزاد باشند تا سیلاب‌ها خود را به تالاب برسانند.
وی با اشاره وقوع پدیده مانسون در سواحل جنوبی کشور از جمله منطقه بلوچستان و منطقه مکران اظهارکرد: منطقه مکران که از نظر دولت منطقه‌ای اقتصادی است و قصد برنامه‌ریزی برای توسعه آن را دارند. در این مناطق می‌توان سیلاب‌های ناشی از مانسون را حفظ و در منطقه بلوچستان نسبت به ایجاد سازه‌های تامین آب و اقدامات آبخیزداری و آبخوان‌داری اقدام کرد البته این معنای لزوم ذخیره‌سازی آب‌های ناشی از این پدیده در همه نقاط کشور نیست.
این کارشناس آب با ذکر مثالی گفت: در حوضه آبریز کرخه که استعداد اقدامات آبخیزداری و آبخوان‌داری در آن وجود دارد، ذخیره‌سازی آب به هیچوجه توصیه نمی‌شود چراکه هورالعظیم خود به آب نیاز دارد. یک میلیارد و 400 میلیون مترمکعب آب نیاز است تا وارد کرخه سپس به سمت هورالعظیم روانه شود.
موسوی تاکید کرد: پروژه‌های آبی، سدسازی و مدیریت آبخیزداری و آبخوان‌داری خوب است اما در مکان مناسب خودش. به عنوان نمونه در فلات مرکزی به علت تعداد زیادی تالاب خشک شده اصلا به سد نیازی نداریم و باید رهاسازی آب‌ها انجام شود.
وی در پاسخ به این پرسش ایسنا که ایران چه مقدار در چند سال اخیر در استفاده بهینه از آب سیلاب‌ها موفق بوده است، افزود: در بعضی مناطق مانند منطقه بلوچستان و فلات مرکزی ایران در حد افراط و در بعضی مناطق مانند حوضه آبریز کارون در حد خوب و مناسبی کار کرده‌ایم. در کارون نیز از انرژی برق آبی تعداد سدهای موجود به نحو احسن استفاده شده است. در حوضه آبریز کرخه نیز زیاده روی و در بالادست حوضه سازه‌های تامین آب را احداث کرده‌ایم.
این کارشناس حوزه آب ضمن ارائه پیشنهاداتی درباره استفاده بهینه از سیلاب‌ها در کشور گفت: مسیر سیلاب‌ها باز باشد، به حریم و بستر رودخانه‌ها تجاور نکنیم و اجازه دهیم سیلاب به پایین‌دست رود چراکه در پایین‌دست به اندازه کافی مصارف تعریف شده‌ای وجود دارد. هرگونه مانع در کنار سیلاب خسارت‌های بسیاری را متوجه شهروندان و شهرها می‌کند.
موسوی در پایان تاکید کرد: با ورود این سیلاب‌ها به کشور مغرور نشویم چراکه گذرا هستند و تنها استفاده پایدار از منابع آب موجود دارای اهمیت است. در صورت توجه بیش از اندازه و تکیه بر سیلاب‌ها به مسیر نادرستی خواهیم رفت.