سرنوشت چم‌شیر مشابه با گتوند؟
«با احداث سد چم‌شیر و ذخیره سازی حجم زیاد آب در پشت آن امکان توسعه کشاورزی در منطقه تا 110هزار هکتار پیش‌بینی شده است که بخش‌هایی از اراضی پایین‌دست در استان کهگیلویه و بویراحمد و بخش‌هایی از اراضی استان خوزستان را پوشش می‌دهد. همچنین ده‌ها هزار هکتار از اراضی دیم و کم‌بازده را به اراضی کشاورزی آبی صنعتی با بازدهی بالا و مدرن تبدیل خواهد کرد.»
سد چم‌شیر می‌تواند برای تامین آب شرب مورد استفاده قرار گیرد؟ این سوالی است که فعالان پاسخ متفاوتی به آن می‌دهند. از سویی وزارت نیرو معتقد است چم‌شیر نه‌تن‌ها برای آب‌شرب بلکه در حوزه صنعت، گردشگری، کشاورزی و... نیز می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. از طرف دیگر، کارشناسان محیط‌زیست، ادعای دیگری در این خصوص مطرح می‌کنند. به عقیده آن‌ها شوری چم‌شیر به حدی رسیده که حتی ممکن است نتوانیم آن را برای کشاورزی مورد استفاده قرار دهیم؛ چه برسد به اینکه به‌عنوان آب‌شرب و... مصرف شود.
به گزارش دنیای اقتصاد، به عقیده این کارشناسان تداوم شرایط فعلی چم‌شیر حتی می‌تواند به مهاجرت دسته‌جمعی از آن منطقه و بیکاری منجر شود و ادعا‌های این‌چنینی که چم‌شیر مزیت‌هایی از بابت تامین آب‌شرب، ذخیره آب‌شیرین و... خواهد داشت، چندان درست نیست و نباید به این گفته‌ها دل خوش کرد. فعالان محیط‌زیست می‌گویند در مورد گتوند هم همین ادعا‌ها مطرح می‌شد؛ اما نتیجه چیز دیگری بود و سرنوشت چم‌شیر قرار نیست متفاوت از سرنوشت گتوند رقم بخورد.
چم‌شیر و تامین آب شرب؟
سد چم‌شیر یکی از سد‌های بزرگ کشور به ارتفاع 155متر است که عملیات احداث آن در شهرستان گچساران به‌تازگی تمام شده و در آستانه آبگیری قرار دارد؛ سدی که ظرفیت ذخیره‌سازی 8/ 1میلیارد مترمکعب آب را دارد. در هفته‌های اخیر اخبار مربوط به سد چم‌شیر از مهم‌ترین اخبار حوزه محیط‌زیست بوده و این سد نگرانی دوستداران محیط‌زیست را برانگیخته است.
پاون هفته گذشته در گزارشی به بررسی 11مورد از مزیت‌های سد چم‌شیر پرداخت. در این گزارش ذخیره‌سازی آب‌شرب یکی از این مزیت‌های چم‌شیر عنوان شده و آمده است: «ذخیره‌سازی حجم آبی معادل یک‌میلیارد و 800میلیون مترمکعب در سال که در واقع آب‌های سیلابی است و در صورت عدم‌آبگیری به واسطه فصل نامناسب و حجم زیاد بارش‌ها در شرایط عادی از دسترس خارج می‌شود، آن‌هم در شرایطی که به دلیل تغییرات اقلیمی، کشور با محدودیت‌های آبی جدی روبه‌روست و این اتفاق سبب خواهد شد تا بانک آبی کشور به‌ویژه در فصل تابستان تا 2میلیارد مترمکعب تقویت شود.»
در ا دامه این گزارش آمده است: «همچنین یکی از کارویژه‌های مهمی که برای سد چم‌شیر در نظر گرفته شده، افزایش کیفیت آب شرب مناطق پایین‌دست و حاشیه سد است که به‌واسطه ذخیره‌سازی بخش قابل‌توجهی از آب‌های جوی این مهم ممکن خواهد شد. توضیح اینکه در حال حاضر نیز برای سد کوثر که سابق بر این آبگیری شده، چنین کارکردی تعریف شده و در ایام تابستان و کاهش شدید کیفیت آب شرب، از آب پشت سد برای بهبود کیفیت آب شرب مناطق پایین‌دست استفاده می‌شود.»
در این گزارش همچنین تامین آب کشاورزی از طریق این سد یکی دیگر از مزایای چم‌شیر عنوان شده است. بر این اساس «با احداث سد چم‌شیر و ذخیره سازی حجم زیاد آب در پشت آن امکان توسعه کشاورزی در منطقه تا 110هزار هکتار پیش‌بینی شده است که بخش‌هایی از اراضی پایین‌دست در استان کهگیلویه و بویراحمد و بخش‌هایی از اراضی استان خوزستان را پوشش می‌دهد. همچنین ده‌ها هزار هکتار از اراضی دیم و کم‌بازده را به اراضی کشاورزی آبی صنعتی با بازدهی بالا و مدرن تبدیل خواهد کرد.»
«دنیای‌اقتصاد» در گفتگو با فعالان محیط‌زیست به بررسی گزارش پاون پرداخته است که در ادامه مشروح این گفتگو‌ها را خواهید خواند.
مخالف استفاده از سد برای تامین آب شرب نیستیم
اسماعیل کهرم، فعال محیط‌زیست در گفتگو با «دنیای‌اقتصاد» در مورد گزارش پاون گفت: در افتتاح سد‌ها همواره در ابتدا می‌گویند که قرار است سد تنها برای آب شرب مورد استفاده قرار گیرد؛ اما با گذشت زمان تصمیم بر آن می‌شود تا برای مصارف صنعتی، کشاورزی و... نیز استفاده شود.
کسی مخالف وجود سد برای مصارف شرب نیست؛ اما همواره پس از احداث سد می‌گویند ظرفیت را افزایش دهیم و برای صنعت استفاده کنیم. پس از آن دوباره می‌گویند ظرفیت را افزایش دهیم و برای کشاورزی نیز از آب سد استفاده کنیم. او افزود: در نتیجه این تصمیمات، ذخایر سد را بیشتر می‌کنند؛ غافل از اینکه آب بیشتر گنبد نمکی را از زیر خاک بیرون می‌کشد.
وقتی ظرفیت سد افزایش می‌یابد، آب به گنبد نمکی می‌رسد. گنبد نمکی با جذب آب رشد می‌کند و بالا می‌آید و آب شور می‌شود. کهرم افزود: ظرفیت آب سد تنها باید به مصرف خانگی برسد و اصلا رقم استفاده آب برای مصرف خانگی، رقم بزرگی نیست. اما داستان کشاورزی و صنعت متفاوت است. آب زیادی برای کشاورزی و صنعت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
او گفت: حتی گتوند هم با نام استفاده برای آب شرب ساخته شد؛ اما در نهایت برای مصارف دیگر از آن بهره‌برداری شد و در نتیجه گنبد نمکی زیر آب بالا آمد و آب شور شد و دیگر قابل استفاده نبود. وی با اشاره به بخش‌های دیگر خبر پاون مبنی بر استفاده از آب سد برای مصارف گردشگری گفت: چنین چیزی ممکن نیست. اگر بخواهید از آبی برای گردشگری استفاده کنید، باید چند قایق درون آب قرار دهید و چنین چیزی اصلا ممکن نیست و به افزایش وسعت و ظرفیت آب نیاز دارد.
هشدار بیکاری و مهاجرت
محمد درویش، دیگر فعال محیط‌زیست نیز در این باره به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: متوسط شوری رودخانه زهره در حال حاضر 2000 است. در این شرایط اصلا آب شرب و آب شیرین برای مردم تامین نخواهد شد. حتی خود کارفرمای سد هم، چنین ادعایی ندارد. ادعای آن‌ها این است که می‌خواهیم برای کشاورزی و تولید برق، آب فراهم کنیم.
او ادامه داد: متولیان خود سد معتقدند با این سطح شوری نمی‌توان آب شرب را از این سد تامین کرد. شوری ممکن است به حدی افزایش یابد که حتی آبی برای کشاورزی تامین نشود و در نتیجه احتمال تحقق باقی وعده‌هایی که اظهار شده، اندک است. در مورد سد گتوند هم همین وعده‌ها داده شده بود. پس چرا این اتفاق نیفتاد و سد گتوند خود موجب افزایش شوری جلگه خوزستان شد؟
به گفته درویش، این سد سبب می‌شود جریان‌های سیلابی رودخانه زهره قطع شود. این جریان‌های سیلابی بود که سبب می‌شد در پایین‌دست سد چم‌شیر آب‌شویی طبیعی داشته باشیم و اجازه نمی‌داد املاح از حد خطرناک بیشتر شود. در نتیجه حاصل‌خیزی خاک همواره حفظ می‌شد. با احداث این سد احتمال اینکه نسبت منیزیم به کلسیم به بیشتر از سه‌برابر برسد زیاد می‌شود و احتمال آنکه کل اراضی کشاورزی در این منطقه زیاد شود بالاست و این موضوع ناامنی‌های اجتماعی را نیز افزایش خواهد داد و به بیکاری و مهاجرت خواهد انجامید.
از میان اخبار