سموم دفع آفات دشمن زنبورداران گلستانی

تامین غذای جمعیت روبه افزایش بشر مستلزم افزایش تولیدات کشاورزی و بهره برداری موثر از اراضی زراعی و باغی است و انسان در رقابت با آفات و بیماری‌های گیاهی برای بهره‌برداری بیشتر از محصولات کشاورزی ناچار به استفاده از سموم دفع آفات مشتمل بر حشره کش‌ها، کنه کش‌ها، قارچ کش‌ها و علف کش‌ها است.

گلستان با دارا بودن 667 هزار هکتار زمین زراعی، 33 هزار هکتار باغ، سه میلیون واحد دامی، 970 واحد مرغداری، 482 هزار هکتار جنگل، 862 هزار هکتار مرتع و دسترسی به 110 کیلومتر ساحل دریای خزر، از قطب‌های مهم کشاورزی ایران و به دنبال آن از استان‌های پر مصرف سموم کشاورزی محسوب می‌شود.

هر ساله کشاورزان و باغداران گلستانی بویژه در فصل بهار مبادرت به مبارزه شیمایی با آفات و بیماری‌های مزارع و باغات می‌کنند که این کار در برخی سال‌ها با افزایش رطوبت نسبی هوا به دلیل ابرناکی و بارش‌های فصل بیشتر می‌شود.

معاون رییس سازمان و مدیر جهاد کشاورزی گنبدکاووس با پذیرش این مشکل گفت: امسال ابرناکی هوا و بارش‌های بیشتر در 2 ماه اسفند و فروردین و افزایش رطوبت نسبی هوا، باعث رشد آفات و بیماری‌ها در باغات و مزارع استان شده که نتیجه آن ترغیب کشاورزان به افزایش مبارزه شیمایی با این آفات است.

غلامعلی نورا افزود: بالارفتن رطوبت نسبی هوا، خطر آفات کشاورزی از جمله شته و رنگ زرد را در اراضی زارعی و باغی به شدت افزایش داده و سبب شده تا کشاورزان حداقل 2 تا 3 بار بیشتر از سال‌های قبل مزارع خود را سمپاشی کنند.

از جمله بخش های کشاورزی که به طور مستقیم از این مبارزه شیمیایی آسیب دیده و محصولات آن دچار افت کیفی و کمی می شود، زنبورداری است.

بر اساس اعلام سازمان جهاد کشاورزی گلستان، در این استان سه هزار و 900 زنبوردار با 218 هزار کلونی در تولید عسل و فرآورده‌های آن فعالیت می کنند که عمده محل استقرار آنان خارج از شهرها و حاشیه مزارع از جمله مزارع کلزا است.

گلستان با بیش از 87 هزار هکتار سطح زیرکشت، رتبه نخست کشت کلزا به عنوان محصول مناسب برای گرده افشانی زنبور و تولید عسل را دارد و هر ساله با شکوفه زدن درختان میوه و گلدهی مزارع کلزا، زنبورداری در استان آغاز می‌شود که این فصل همزمان با سم‌پاشی مزارع و باغات بوده و خسارت به زنبورداران از همین نقطه آغاز می شود.

مدیرعامل اتحادیه زنبورداران گلستان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: استفاده از سموم دفع آفات کشاورزی در استان باعث مرگ 15 تا 20 درصد جمعیت زنبورهای کارگر و پروازی هر کلونی می‌شود که به همین میزان نیز کارآیی هر کندو برای تولید عسل کاهش می‌یابد.

مهدی رجبلو افزود: از مجموع 218 هزار کلونی موجود در استان گلستان، حدود 50 تا 70 هزار کلونی در حاشیه مزارع مختلف کلزا، پنبه و سویا و باغات قرار دارند و به طور تقریبی سم‌پاشی مزارع باعث 50 تا 70 میلیارد ریال خسارت فقط ناشی از مرگ زنبورها می‌شود.

وی افزود: اگر کشاورزان قبل از سم‌پاشی به زنبورداران مستقر در حاشیه مزارع خود اطلاع دهند تا آنها کوچ کنند و یا در ساعات پایانی روز و پایان پرواز زنبورها سم‌پاشی کنند این تلفات به حداقل خواهد رسید.

وی با تاکید بر تاثیر همکاری دو طرفه کشاورزان و زنبورداران در افزایش تولید محصول گفت: برگزاری دوره‌های آموزشی استفاده از سموم کم خطر یا ارگانیک توسط سازمان جهاد کشاورزی نقش مهمی در کاهش تلفات زنبورداران دارد.

ابوطالب گیلک یکی از زنبورداران گلستان هم گفت: با توجه به هم زمانی فعالیت زنبور عسل در منطقه و حساسیت و آسیب پذیر بودن زنبورداران در مقابل بیشتر سموم شیمیایی و ضرورت وجود کلنی‌های زنبور عسل در مجاورت باغات و مزارع برای گرده افشانی و تولید عسل، لازم است کشاورزان از سموم کم خطر استفاده کنند.

وی افزود: تغذیه نوزادان زنبور از گل و شهد کلزا در زمان سم پاشی باعث مرگ آنها و کاهش جمعیت کلونی ها می‌شود.

وی افزود: بهتر است سمپاشی در خلال روز که زنبور عسل مشغول جمع آوری شهد و گرده گل‌ها و آشامیدن آب است انجام نشود و زمان مناسب سمپاشی صبح زود، هنگام غروب آفتاب و یا شب است و باید از سموم کم خطر برای زنبور عسل استفاده کرد.

این زنبوردار گفت: همچنین زنبورداران استان با مشکل دیگری به اسم کرونا نیز درگیر بودند آن هم به این شکل که با اعلام ممنوعیت تردد، عده‌ای از زنبورداران که از اوایل اسفند کلونی‌های خود را به شهرهای اطراف و دیگر استان‌ها کوچ داده بودند برای مدیریت و سرزدن به زنبورهای خود دچار مشکل شدند.

وی بیان کرد: زنبورداران خارج از شهرها و حاشیه مزارع مستقر هستند و فصل زنبورداری از اسفندماه آغاز می‌شود و زنبورداران باید یک روز در میان با حضور بر سر کلونی‌های خود کارهای مدیریتی را انجام دهند که تا اواسط فروردین امسال سخت گیری‌ها برای تردد به دلیل شیوع کرونا موجب بروز مشکل برای آنان و آسیب به کندوها شد.

در این پیوند مدیر حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی گلستان نیز با تاکید بر اینکه در محصول کلزا، استفاده از زنبور عسل باعث افزایش تناژ تولید می‌شود گفت: در مراحل گوناگون تولید کلزا به کشاورزان توصیه کردیم از سمومی که خطری برای زنبورها ندارند استفاده کنند تا از وارد خسارت به کندوها جلوگیری شود.

کیانوش حق‌نما استفاده از سم را برای کاهش آلودگی محصولات کشاورزی لازم دانست و تاکید کرد: سموم کم خطر به حد کافی در بازار استان موجود است و استفاده از آنها از لحاظ هزینه‌ای فرقی با سموم پرخطر ندارد.

به گفته معاون مدیریت طیور و زنبور عسل سازمان جهاد کشاورزی گلستان، کلونی زنبور عسل نقش مهمی در افزایش تولید فرآورده‌های زراعی و باغی از طریق گرده افشانی دارد به نحوی که حدود 70 درصد غذای انسان به طور مستقیم و غیرمستقیم وابسته به گرده افشانی زنبور عسل و سایر حشرات گرده افشان است.

شبیر بصیری تاکید کرد: با وجود نقش ارزنده زنبور عسل و زنبورداری در ارتقای راندمان تولیدات کشاورزی و باغی و افزایش زادآوری مراتع و جنگل‌ها، تاکنون نه تنها هیچ تمهیدی برای پرداخت کارمزد گرده افشانی به زنبورداران در نظر گرفته نشده بلکه همه ساله به دلیل استفاده بی رویه و نادرست از سموم دفع آفات و حشره کش‌ها، تلفات و خسارات زیادی به زنبورداران وارد می‌شود که هیچ نهادی مسوولیت جبران چنین خسارات‌هایی را بر عهده نمی‌گیرد.

وی گفت: شیوع کرونا به طور مستقیم بر زنبورداری تاثیر چندانی نداشت اما به دلیل ممنوعیت ترددهای بین شهرستان‌ها با توجه به شرایط کوچ زنبورها، تعدادی از بهره برداران استان را دچار مشکل کرد.

بصیری گفت: پارسال هزار و 111 تن عسل در گلستان تولید شد که در مقایسه با معدل تولید هشت سال گذشته با توجه به شرایط نامساعد جوی، روزهای بارانی زیاد، وقوع سیل و سرمای هوا، نشان دهنده کاهش 25 درصدی است.

وی اظهارداشت: در پنج سال اخیر با هدف توسعه سایر فرآورده‌های زنبور عسل مانند ژل رویال، گرده گل، موم و خروج صنعت زنبورداری از اقتصاد تک محصولی، برنامه‌های آموزشی زیادی برای زنبورداران گلستان برگزار شده و تلاش داریم از طریق راه اندازی فروشگاه‌های برند ملی زنبور عسل این محصول در سبد مصرف همیشگی خانوارها قرار بگیرد.

این کارشناس حوزه زنبورداری افزود: علاوه بر عسل، پارسال 50 کیلوگرم ژل رویال، چهار هزار و 400 کیلوگرم گرده گل و 17 تن موم در گلستان تولید شده که عمده این فرآورده‌ها به عنوان مکمل‌های غذایی و در صنعت بهداشتی و آرایشی قابلیت استفاده دارد.

سه هزار و 900 زنبوردار با 218 هزار کلونی در تولید عسل و فرآورده‌های آن در گلستان فعالیت دارند که بیشترین کلونی‌ها در گرگان با 50 هزار کلونی، علی‌آباد با 44 هزار کلونی و رامیان با 24 هزار کلونی مستقر است.

طبق آمارها، صنایع تبدیلی حوزه زنبورداری گلستان به 10 کارگاه کندوسازی، 4 کارگاه بسته بندی و 2 کارگاه تولید عاج موم محدود است.

استان گلستان با داشتن هفت اقلیم از 13 اقلیم آب و هوایی دنیا یکی از مناطق مستعد سرمایه گذاری در پرورش زنبورعسل در کشور است و صنعت زنبورداری دراین خطه می تواند در خدمت توسعه استان قرار گیرد.

• وزارت جهاد کشاورزی
• زنبور عسل
• گلستان