سناریوهای احتمالی در خصوص آینده افغانستان

دکتر علی‌اصغر داوودی در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به اینکه در طی 20 سال گذشته افغانستان دوران پرتلاطم و پرفراز و نشیبی را طی کرده است، اظهار کرد: افغانستان از زمان کودتای داوودخان یا کودتای 7 ثور1979 میلادی تا کنون روی خوش به خود ندیده است.

وی ادامه داد: ابتدا با روی کار آمدن مارکسیست‌ها و قلع و قمعی که انجام دادند و بعد مداخله نظامی شوروی و خیزش‌های مردمی علیه اشغال نظامی و در نهایت خروج نیروهای شوروی و بعد از آن جنگ داخلی بین گروه‌های داخلی بر سر قدرت، یک دوران تلخی برای افغانستان رقم زده شد و این فضای ناامن باعث روی کار آمدن طالبان شد و متاسفانه افغانستان به کانونی تبدیل شد که کشورهای منطقه که با یکدیگر اختلافاتی داشتند، افغانستان را میدان بازی‌های استراتژیک خود قلمداد کردند.

عضو هیأت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد مشهد بیان کرد: به عنوان مثال رقابت‌های میان هند و پاکستان و رقابت‌های میان ایران و برخی از کشورهای عربی که وجود داشت، به نوعی زمینه‌ای را در افغانستان به وجود آورد که طرف‌های درگیر این منازعات از افغانستان برای گرفتن امتیاز از رقیب خود استفاده کنند و این مسائل اوضاع افغانستان را پیچیده کرد.

داوودی با اشاره به بافت قومی افغانستان و گروه‌های قومی مختلفی که در این کشور وجود دارد، عنوان کرد: این گروه‌های مختلف از جمله گروه‌های پشتون، هزاره، تاجیک، ازبک و گروه‌های دیگر که در طول تاریخ برای رسیدن به قدرت با یکدیگر مبارزه می‌کردند، یک ترکیب پیچیده‌ای را از بازیگران داخلی و خارجی به وجود آورده است.

وی افزود: حضور آمریکایی‌ها و نیروهای ناتو در افغانستان تا حدودی توانست در محدود کردن طالبان و القاعده موثر واقع شود، ولی نتوانست مشکل افغانستان را حل کند. با توجه به تاریخ ژئوپولوتیک افغانستان، این کشور همیشه در معرض تاخت و تاز نیروهای خارجی بوده است و هیچ نیروی مهاجمی نتوانسته است پیروز میدان شود. در زمان امان‌الله‌خان، مردم افغانستان شاهد هجوم نیروهای انگلستان و شکست مفتضحانه نیروهای روسیه در افغانستان بودند و در دوره جدید نیز آمریکایی‌ها نتوانستند اهداف خود را آن طور که باید و شاید در افغانستان محقق کنند.

این تحلیلگر مسائل بین‌الملل ادامه داد: ژئوپولوتیک افغانستان نیز به گونه ای است که از لحاظ کوهستانی فضایی را ایجاد کرده که با جنگ‌های کلاسیک نمی‌توان نیروهای معارض را در افغانستان از صحنه خارج کرد. این امر باعث شد که با تمام تلاشی که آمریکا در افعانستان کرد، نیروهای طالبان از بین نروند و با استفاده از همین فضای ژئوپولیتیکی و به علاوه حمایت‌های کشورهایی مانند پاکستان و برخی از کشورهای عربی، بتوانند خود را بازسازی کنند.

مردم افغانستان دولت این کشور را بر طالبان ترجیح می‌دهند

داوودی با اشاره به ضعف دولت افغانستان تصریح کرد: دولتی که در افغانستان به روی کار آمده بود، متاسفانه دولتی قوی نبود و جنگ قدرت بین نیروهای قومی در افغانستان وجود داشت و قدرت در دست پشتون‌ها بود و هنگامی که در افغانستان انتخابات برگزار شد، مردم رغبتی برای مشارکت در آن نداشتند.

وی اضافه کرد: مردم از این وضعیت ناراضی بودند. اقتصاد افغانستان یک اقتصاد وابسته به کمک‌های کشورهای خارجی بود و بخش عمده بودجه افغانستان را نیروهای خارجی تامین می‌کردند. زمانی که اقتصاد یک کشور به خارج از آن کشور وابسته باشد، در واقع آن کشور توانایی تصمیم‌گیری ندارد و تصمیمات آن کشور باید مطابق با منافع حکومت‌ها و کشورهایی باشد که به آن کمک می‌کنند.

این استاد دانشگاه با اشاره به پیشرفت‌های جامعه مدنی افغانستان در طی 20 سال گذشته بیان کرد: گرچه فضای عمومی و جامعه مدنی در این 20 سال به کمک کشورهای خارجی رشد بسیاری پیدا کرد و رسانه‌های بزرگ و نیرومندی در افغانستان به‌وجود آمدند و دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی در افغانستان رشد قابل توجهی داشتند و همچنین شاهد پیشرفت قابل توجهی در حوزه حقوق زنان در افغانستان بوده‌ایم، اما به رغم تمام این پیشرفت‌، در حوزه دولت‌سازی رشد و توسعه چندانی در افغانستان صورت نگرفت و دولتی بسیار ضعیف که برخی افراد آن را دولت ورشکسته یا دولت شکننده خطاب می‌کردند، روی کارآمد. این مسئله باعث شده است که مردم دل خوشی نسبت به دولت نداشته باشند ولی با این حال فضای کنونی را به آمدن طالبان ترجیح می‌دادند.

داوودی در خصوص روند خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان گفت: کشور آمریکا بعد از روی کار آمدن دولت اوباما و در سال 2014 تصمیم گرفت که نیروهای خود را از افغانستان بیرون کند. از زمان دولت اوباما این خروج شروع شد و با آمدن ترامپ در سال 2016 و با توجه به سیاست‌های خاصی که دولت ترامپ داشت و می‌خواست تعهدات بین‌المللی آمریکا را کاهش دهد و هزینه‌های دولت را کم کند، خروج آمریکایی‌ها از افغانستان شتاب بیشتری پیدا کرد.

وی افزود: برای اینکه احساس نشود آمریکایی‌ها در افغانستان شکست خورده‌اند، مذاکره‌های خود را با طالبان آغاز کردند که در نهایت منجر به ایجاد پیمانی بین طالبان و آمریکا شد. به نظر من این پیمان به طالبان کمک بسیاری کرد که اعتماد به نفس پیدا کنند و احساس کردند که نبودن آمریکا در افغانستان و وجود ضعف و ناتوانی در دولت این کشور از نظر نظامی و اقتصادی، فضای مناسبی را به نفع آنان ایجاد کرده است.

عضو هیأت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد مشهد خاطرنشان کرد: طالبان نیز در این مدت کم‌کاری نکردند و به تجهیز کردن خود پرداختند. همچنین خیلی حساب‌شده به محض اینکه خروج آمریکایی‌ها از افغانستان شتاب گرفت، مناطق حساس را به تصرف خود درآوردند.

تسلط طالبان بر 80 درصد افغانستان

داوودی با بیان اینکه با توجه به اینکه یکی از شاهراه‌های مهم اقتصادی افغانستان مرز دوغارون و منطقه فراخ و زرنج است، در خصوص تصرفات طالبان عنوان کرد: طالبان کل مرزهای افغانستان را در کنترل گرفتند و در واقع بسیار سریع پیشروی خود را شروع کردند و در حال حاضر بالغ بر 80 درصد کنترل افغانستان در دست طالبان است.

وی با اشاره به توافق میان طالبان و آمریکا، گفت: طبق توافقی که آمریکایی‌ها با طالبان داشتند، قرار بر این شده بود که مراکز استان‌ها و ولایات را مورد هجوم قرار ندهند. با توجه به اینکه در این اواخر طالبان حملات خود را به لشکرگاه مرکز هلمند و هرات شروع کرده است، نشان می‌دهد که دیر یا زود طالبان فشارهای خود بر مراکز ولایات را تشدید خواهند کرد. اگر این کار را نیز انجام ندهند هم در حال حاضر مبادی ورودی افغانستان به طور کلی در دست طالبان است و هیچ کالایی از ایران وارد افغانستان نمی‌شود. از ناحیه پاکستان و مراکز شمالی نیز همین طور است.

این تحلیلگر مسائل بین‌الملل اظهار کرد: با توجه به اینکه افغانستان عمده نیازهای خود را از طریق تجارت با کشورهای همسایه برطرف می‌کند، تصرف مرزهای افغانستان به دست طالبان چشم‌انداز مطلوبی برای دولت کنونی افغانستان محسوب نمی‌شود.

سناریوهای احتمالی در خصوص آینده افغانستان

داوودی با بیان اینکه در رابطه با آینده افغانستان، چند سناریو محتمل است، عنوان کرد: یک سناریو این است که طالبان خیلی سریع و در طی چند ماه آینده مرکز چند ولایت، از جمله هرات، لشکرگاه و کابل را بگیرد و دیگر ولایات نیز سقوط خواهند کرد. همان اتفاقی که سال 1374 افتاد و طالبان کل افغانستان را گرفتند، دوباره اتفاق خواهد افتاد.

وی ادامه داد: سناریوی دوم این است که طالبان بر روی دولت فشار می‌آورد و قصد طالبان از این فشار این نیست که کل دولت را به دست بگیرد، بلکه خواهان این است که برگه‌های برنده بیشتری را در اختیار بگیرد و بعد با دولت وارد مذاکره شود، تا بتواند دولت را مجاب به برآوردن خواسته‌های خود کند.

این تحلیلگر مسائل بین‌الملل اضافه کرد: یکی از خواسته‌های مهمی که طالبان در دوحه داشتند این بود که دولت آقای غنی منحل شود و دولت موقت جدیدی بر روی کار آید و این دولت موقت پیش‌نویسی برای قانون اساسی جدید افغانستان تهیه کند و طالبان در آن‌جا حضور داشته باشند تا سهم بگیرند و یک شرایط جدید ایجاد کنند.

داوودی با بیان اینکه دولت افغانستان با انحلال دولت و کنار گذاشتن قانون اساسی فعلی مخالفت کرده است، خاطر نشان کرد: ممکن است طالبان از این طریق خواسته باشد خواسته‌های خود را محقق کند. اگر این سناریو اتفاق بیفتد، به نظر می‌رسد خواسته طالبان با هزینه کمتر محقق خواهد شد.

این استاد دانشگاه در خصوص سناریوی دیگر اظهار کرد: سناریوی سوم می‌تواند این باشد که جنگ ادامه پیدا کند و یک تعادلی میان نیروهای دولتی و طالبان به وجود آید و مقاومت‌های مردمی نیز شکل بگیرد و طالبان در همین حالت متوقف بماند.

داوودی ضمن تاکید بر اهمیت وجود امنیت برای مردم افغانستان بیان کرد: برای مردم آن چیزی که مهم است، امنیت است. برای بخشی از جامعه افغانستان فرقی نمی‌کند که دولت آقای غنی بر سرکار باشد یا طالبان حکمرانی کند. فقط خواهان آرامش و امنیت در جامعه هستند.

این تحلیلگر مسائل بین‌الملل با بیان اینکه قشر جدید مردم افغانستان سلطه طالبان را نخواهند پذیرفت، عنوان کرد: به خصوص برای قشر جوان و تحصیلکرده جامعه افغانستان حکومت طالبان قابل قبول نیست. برای جوان 20 ساله‌ای که از بدو تولد حکومت جدید و جامعه مدنی و رسانه آزاد را دیده است و تحصیلکرده است، سخت است که به دوره حکومت طالبان برگردد. بنابراین طبیعی است که بخش جوان جامعه افغانستان تمایلی به روی کار آمدن طالبان و ایجاد فضای بسته فرهنگی نداشته باشند.

وی با اشاره به اینکه جامعه افغانستان در حال حاضر یکدست نیست، سناریوی چهارم را تجزیه افغانستان دانست و بیان کرد: عده‌ای نیز این ایده را مطرح می‌کنند که افغانستان در حرکت به سمت تجزیه شدن است.

این تحلیلگر مسائل بین الملل در خصوص بحث مطرح شده دو دولت اظهار کرد: برخی دیگر نظریه به وجود آمدن دو دولت را مطرح می‌کنند که مناطق جنوبی در کنترل پشتون‌ها باشد و مناطق شمالی به دست نیروهای موسوم به شمال باشد. این نیز یک سناریو است که به نوعی مطرح است.

داوودی در خصوص اینکه وقوع کدام سناریو محتمل‌تر است بیان کرد: اینکه کدام سناریو احتمال بیشتری برای اجرا شدن را خواهد داشت، بستگی به چند مسئله دارد. مسئله اول نگاه قدرت‌های خارجی است. مثلا اگر آمریکایی‌ها به طور کلی از صحنه کنار بروند، احتمال اینکه طالبان بتوانند از صحنه کنار روند، وجود دارد. به خصوص اینکه دولت پاکستان در حال حمایت از نیروهای طالبان است و دولت ایران نیز سکوت را در قبال طالبان اعلام کرده و مهمترین همسایگان افغانستان این دو کشور هستند.

وی خاطر نشان کرد: اگر دولت ایران سکوت کند و پاکستان نیز به حمایت خود از طالبان ادامه دهد و آمریکا نیز کنار بکشد، احتمال اینکه دولت کنونی افغانستان بر سرکار بماند بسیار ضعیف است. به خصوص اینکه دولت در محاصره طالبان قرار دارد.

این استاد دانشگاه ادامه داد: اما اگر آمریکا کنار نکشد و ایران نیز احساس کند که وجود طالبان ممکن است منافع ملی را به خطر بیاندازد، احتمال دارد که جنگ مغلوبه شود و با حمایت خارجی کشورها از جمله روسیه، سناریو دوم تحقق پیدا کند و حمایت از دولت به گونه‌ای باشد که در نهایت طالبان تن به مصالحه دهند. البته این مصالحه به گونه‌ای خواهد بود که طالبان دست بالا را خواهد داشت و قانون اساسی افغانستان تغییر خواهد کرد. در غیر این صورت سناریوی تداوم جنگ داخلی اجرا خواهد شد که این امر نیز می‌تواند در دراز مدت منجر به تجزیه افغانستان شود.

انتهای پیام