سند چشم‌انداز 20 ساله آب و خاک در نیمه‌راه

به گزارش خبرگزاری اقتصاد ایران، گروه اقتصاد - فاطمه امیراحمدی: سند چشم‌انداز افق 20 ساله در ایران در راستای توسعه کشور در حوزه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تدوین شد. در حوزه اقتصاد، بخش کشاورزی از اهمیت بسزایی برخوردار است زیرا امنیت ملی به امنیت غذایی گره خورده است.

خبرنگار اقتصاد ایران در چند گزارش عملکرد مربوط به بخش‌های مختلف کشاورزی را اعم از میزان سرمایه گذاری، تولید، بهره‌وری و... را پیگیری کرده و منتشر شد. در ادامه به عملکرد مدیران مربوطه طی این دو دهه در حوزه آب و خاک پرداخته می‌شود.

عملیاتی شدن برنامه‌ها به اعتبار نیاز دارد

ادریس مرسلی، مشاور مطالعاتی معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی در گفتگو با خبرنگار اقتصاد ایران درباره اقدامات مربوط به حوزه آب و خاک طی 20 سال اخیر، عنوان کرد: آب و خاک عمده‌ترین مسائل حوزه کشت در کشاورزی است. عنوان می‌شود حدود 80 درصد از اعتباراتی که در بخش کشاورزی تخصیص یافته عمدتاً برای بخش‌های زیربنایی یعنی آب و خاک هزینه می‌شود.

وی افزود: آب و خاک حوزه‌های سرمایه‌بر به شمار می‌روند. در موضوع آب برنامه‌های مطرح در سند چشم‌انداز شامل توسعه شبکه‌های آبیاری، تجمیع و نوسازی، عملیات آب و خاک در عرصه تشکل‌ها و تعاونی‌ها، انتقال آب با لوله، بازسازی و نوسازی قنوات می‌شود.

وی با بیان اینکه موضوع خاک هم به تازگی مطرح شده است، ادامه داد: سال گذشته اعتباری که برای تحقق اهداف این دو حوزه پیشنهاد شد برای اینکه بتواند ما را به سمت و سویی که در سند چشم‌انداز آمده، رهنمون کند 146 همت بود؛ اما فقط 3 درصد این مبلغ پرداخت شد. به این ترتیب در سال 1403 کل اعتبار تخصیصی برای آب و خاک 5.2 هزار میلیارد تومان بود.

وی اظهار کرد: 146 هزار میلیارد تومان برای این بود تا بتوانیم با این مبلغ 200 هزار هکتار سامانه نوین آبیاری انجام شود که 150 هزار هکتار آن زیرسطحی باشد، 70 هزار هکتار شبکه اجرا شود،60 هزار هکتار تجمیع و نوسازی داشته باشیم و سالانه 3 هزار کیلو متر قنات بازسازی و نوسازی شود.

مشاور مطالعاتی معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی توضیح داد: با توجه به اعتبار مورد نیاز تنها 3.4 درصد آن تأمین شد. حال اگر این موضوع به کل برنامه‌ها و تخصیص بودجه تسری داده شود خواهیم دید که باید منابع فراهم باشد تا طرح‌ها به بهره برداری برسند.

وی تصریح کرد: اگر به آمار اجرای طرح‌ها در حوزه آب و خاک برگردیم، سال گذشته حدود 30 هزار هکتار در بخش آبیاری نوین سامانه عملیاتی شد. همچنین نزدیک به 30 هزار هکتار در دست اقدام است.

مرسلی با بیان اینکه 550 هکتار از این آمار با توجه به آبیاری زیرسطحی و هوشمند پیش بینی شده در برنامه هفتم تاکنون انجام شده است، اظهار کرد: بحث‌های زیر سطحی هوشمندسازی به تازگی مطرح و در حال راه اندازی است و تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله زیادی داریم.

وی تصریح کرد: در بحث شبکه‌ها حدود 16500 هکتار به بهره برداری رسیده است؛ اگرچه اجرای این طرح همان طور که آمد نیاز به سرمایه زیادی دارد. همچنین در بخش تجمیع و نوسازی 2700 هکتار، در نوسازی و بازسازی قنوات حدود 760 کیلومتر، در تأمین انتقال آب به باغات حدود 390 هکتار، در انتقال آب با لوله حدود 590 کیلومتر، در بحث کانال‌های آبیاری حدود 22 هزار هکتار و در جاده بین مزارع حدوداً 555 کیلومتر کار انجام شده است.

وی درباره اقدامات انجام شده در حوزه خاک عنوان کرد: برنامه‌های تدوین شده در این حوزه در برنامه هفتم پیشرفت که از سال گذشته شروع شده برای حدود 55 هزار هکتار خاک بوده است.

از تخصیص اعتبارات تا قدرت خرید آنها

مشاور مطالعاتی معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی درباره روند این امور در سال‌های گذشته طی افق 20 ساله سند چشم‌انداز، اظهار کرد: در حال حاضر عملکرد ما در روش‌های نوین آبیاری عدد بالای 3 میلیون و 100 هزار هکتار را نشان می‌دهد.

وی عنوان کرد: اگر این عدد تقسیم بر 8.7 میلیون هکتار شود که اراضی آبی کشور است نزدیک به 40 درصد این اراضی به سامانه نوین آبیاری مجهز شده‌اند. به عبارتی از سال 1368 که برنامه‌های توسعه‌ای به شکل الگوسازی در کشور پیگیری می‌شود (البته قبل از انقلاب هم وجود داشت اما آنها امروز دیگر مستهلک شده‌اند) گفته می‌شود حدود 50 هزار هکتار قبل از انقلاب در دشت مغان، جیرفت و... به شکل الگویی کار شده اما این امر پس از انقلاب سرعت گرفته به ویژه از سال‌های آخر دهه 60 که برنامه اول توسعه شکل گرفت. امروز هم همان طور که گفتم به 3.1 میلیون هکتار رسیدیم.

این مسئول دولتی با بیان اینکه در برخی سال‌ها عملکردمان نزدیک به 200 هزار هکتار بوده است، افزود: سال‌هایی که در سرمایه گذاری از طریق صندوق توسعه ملی پشتیبانی شدیم پیشرفت‌ها نزدیک اهداف بوده است. در این مقطع زمانی، طرح آبیاری تحت فشار پیش بینی شده به عنوان طرح اقتصاد ملی معرفی و اعتبار به آن تخصیص داده شد.

وی اضافه کرد: اگر رقم پروژه‌های اجرا شده در سیستم آبیاری نوین را به طرح‌های در حال انجام اضافه کنیم، حدود 50 هزار هکتار در سال می‌شود که با رقم 200 هزار هکتار فاصله بسیار دارد.

وی یادآور شد: پیشرفت پروژه‌ها به عدد اعتبارات و قدرت خرید این اعتبارها بر می‌گردد. مثلاً با تورم 50 درصد، کشاورز به عنوان سرمایه گذار نمی‌تواند لوله، اتصالات و هر آنچه نیاز است را تأمین کند. از سوی دیگر بودجه دولتی هم سوری شده و توان سرمایه‌گذاری آن به لحاظ واقعی روی زمین کاهش پیدا می‌کند.

جزئیات تحقق سیستم آبیاری نوین در 6 برنامه توسعه‌ای کشور

مرسلی با اشاره به احداث شبکه‌کشی در طول این دو دهه با توجه به سند چشم‌انداز افق 1404 ادامه داد: طی سال‌های گذشته بیش از یک میلیون و 670 هزار هکتار شبکه آبیاری احداث شد. به همین اندازه هم تجمیع و نوسازی داشتیم. همچنین بیش از 512 هزار زه کشی انجام شده و نزدیک به 34 هزار کیلو متر انتقال آب با لوله داشتیم. در موضوع نوسازی قنوات هم نزدیک به 32 هزار کیلو متر از آنها بازسازی شدند.

مشاور مطالعاتی معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی با اشاره به اقدامات انجام شده در 6 برنامه توسعه‌ای کشور در موضوع آب، توضیح داد: در برنامه اول 79 هزار و 500 هکتار سامانه‌های آبیاری نوین اجرا شده و این عدد در برنامه دوم به 203 هزار هکتار رسید. در برنامه سوم این رقم برای اراضی کشاورزی 216 هزار هکتار بود، برنامه چهارم 493 هزار هکتار، برنامه پنجم 617 هزار هکتار و حدود یک میلیون هکتار هم در برنامه ششم از اراضی کشاورزی به سیستم آبیاری نوین مجهز شدند.

وی با اشاره به عملکرد استان‌ها در این طرح ادامه داد: استان فارس بالاترین رتبه را در سامانه‌های آبیاری نوین با عملکرد 254 هزار هکتار داشت. خراسان رضوی، همدان، کرمانشاه، اصفهان، آذربایجان غربی، خوزستان و البرز دیگر استان‌های رتبه دار کشور هستند.

چقدر از اهداف سند چشم‌انداز محقق شد؟

مرسلی درباره میزان تحقق برنامه‌های سند چشم‌انداز افق 20 ساله عنوان کرد: به طور متوسط بین 20 تا 25 درصد برنامه‌های این سند محقق شده است. البته تاکید می‌شود میزان سرمایه گذاری عامل اصلی در بحث‌های پشتیبانی کننده به ویژه کارهای مثل سیستم آبیاری، شبکه‌کشی و... محسوب می‌شود. به طوری که هر زمان بودجه بوده و اعتبارات بیشتری تزریق شده در آن سال عملکردها بهتر بوده است. این نشان می‌دهد که ما ظرفیت بالایی در توسعه بخش کشاورزی کشور داریم.

وی با اشاره به ریسک‌پذیرتر شدن سرمایه گذاری در بخش کشاورزی در سال‌های اخیر، ادامه داد: در سال‌های اخیر هم قدرت مالی اعتبارات و هم خود افزایش قیمت‌ها ریسک را در این حوزه بالا برده است. یک سرمایه گذار برای این امر سودآوری بخش کشاورزی را با سایر حوزه‌ها مانند بازار ارز، سکه و... مقایسه می‌کند.

وی اضافه کرد: در حال حاضر 93 درصد از سرمایه کشور در امور خدماتی متمرکز شده است. نظام بانکی در ساخت و ساز سرمایه گذاری می‌کند که خروجی زیادی ندارد. در حالی که اگر این سرمایه‌ها با همان 10 درصد مالیات بر ارزش افزوده در بخش کشاورزی هزینه شود در رونق کسب و کار کمک زیادی شده است.

وی تاکید کرد: نیاز به پشتیبانی داریم تا توزیع ثروت و درآمد در جامعه متعادل شود. رویه فعلی نشان می‌دهد هنوز نتوانسته‌ایم تمرکز سرمایه را به سمت واقعیت‌ها و کاهش نابرابری‌ها هدایت کنیم که جامعه روستایی بتواند تولید خودش را داشته باشد.

این مسئول دولتی با بیان اینکه اطلاعات می‌گوید روند نسبت به گذشته مثبت است، گفت: اما همچنان نسبت به اهداف تعیین شده در کشور، همسایگان و دنیا فاصله داریم که یکی از مهمترین دلایلش به سرمایه گذاری بر می‌گردد. در کنار تأمین اعتبارات، اثرات منفی دیگر را نیز شاهد هستیم؛ چون مدیریت‌های نامناسب، بحث تحریم‌ها و... بین تدوین برنامه‌ها تا اجرای آنها فاصله انداخته در حالی که می‌توانستیم بهتر عمل کنیم.