سگ عامل انتقال این بیماری خطرناک / کیست هیداتید
میزبان اصلی انگل «کیست هیداتید»، سگ و میزبان واسطه آن نشخوارکنندگان هستند که سبب آلودگی و ایجاد کیست هیداتید در کبد، ریه و سایر اعضاء می‌شوند. انسان هم به صورت تصادفی در اثر تماس با سگ، خاک و سبزیجات آلوده به تخم انگل به بیماری مبتلا شده و عوارض بیماری به صورت کیست در اندام‌های مختلف بدن از جمله کبد و ریه تظاهر پیدا می‌کند.
این بیماری یک بیماری پیشرونده و مزمن است و پس از سال‌ها، آن هم در صورت تظاهرات شدید اندام‌ها تشخیص داده می‌شود. بنابراین؛ با توجه به اینکه وضعیت دقیقی از شیوع این بیماری در دست نیست، اطلاعات و آمار این بیماری با شیوع واقعی آن تفاوت خیلی زیادی داشته و فقط مواردی که به علت عوارض شدید به بخش جراحی بیمارستان‌ها مراجعه کنند تشخیص و گزارش داده می‌شود که به هیچ وجه گویای بروز موارد واقعی بیماری نیست. از این رو لازم است که در این زمینه ارتباط بیشتری بین بخش‌های جراحی بیمارستان‌ها و مراکز بهداشت برقرار شود.
بنابر اعلام مرکز مدیریت بیماری‌های واگیردار وزارت بهداشت، روند موارد گزارش شده از بخش‌های جراحی بیمارستان‌ها در کشور نشان می‌دهد که در سال 1370 میزان بروز بیماری 88.1 در 100 هزار نفر جمعیت بوده است. البته در سال 1372 هیچ موردی از بیماری گزارش نشده است و در سال‌های بعد سیر نزولی و با کاهش همراه بوده است که این موضوع بدون شک به اقداماتی که سازمان دامپزشکی کشور در جهت کنترل این بیماری در سگ‌ها انجام داده و همچنین اقدامات دیگر توسط سیستم بهداشتی درمانی بازمی‌گردد.
بیماری تا سال 1388 از یک روند کاهشی برخوردار بوده است اما پس از آن موارد افزایش تدریجی داشته و در سال 1399 همزمان با شروع پاندمی کووید19، تعداد موارد به شدت کاهش و به 343 مورد رسیده است که علت این کاهش تا حدودی به دلیل رعایت حفاظت فردی و کاهش مواجهه با عامل بیماری بوده است.
بنابر اعلام مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، در سال 1400 تعداد 421 مورد کیست هیداتید گزارش شده است که بیشترین گزارش‌ها از استان‌های تهران (119مورد)، خوزستان (47 مورد)، اردبیل (22 مورد) و لرستان (20 مورد) بوده است. در حال حاضر نیز بیماری از روند افزایشی برخوردار بوده و در سال 1401 این تعداد به 636 مورد رسیده است.
دفع تخم‌های کرم بالغ در سگ‌های آلوده باعث آلودگی خاک و آب می‌شود و حیوانات اهلی مانند گوسفند، بز، گاو و شتر (میزبان واسطه) هنگام چریدن تخم‌ها را می‌خورند و انسان به طور تصادفی از طریق خوردن غذا یا آب آلوده به تخم‌ها و یا از طریق تماس مستقیم با سگ‌های آلوده به انگل، آلوده می‌شود.
پس از بلع تخم، هر اندامی از بدن می‌تواند محل به وجود آمدن کیست باشد و بسته به اینکه در چه اندامی کیست ایجاد شده، اختلال در عملکرد عضو را شاهد خواهیم بود؛ اما کیست‌های ریوی و کبدی معمولاً شایع‌تر هستند. علائم بیماری نیز بسته به عضو درگیر، اندازه کیست و محل دقیق آن در عضو مبتلا، واکنش‌های بین کیست و عضو مبتلا، پاره شدن کیست و واکنش‌های ایمونولوژیک به دنبال آن مثل شوک آنافیلاکسی و... متفاوت است.
اقدامات مهم برای جلوگیری از بروز بیماری
_ شناسایی سگ‌های صاحب‌دار و گله‌ای و تجویز داروی ضد انگل هر شش هفته یکبار توسط سازمان دامپزشکی
_ مبارزه با سگ‌های ولگرد توسط ارگان‌های ذیربط (شهرداری‌ها و نیروی انتظامی و...)
_ تأسیس و راه‌اندازی کشتارگاه‌های صنعتی و رعایت ضوابط بهداشتی در کشتار دام
_ جلوگیری از کشتارهای قاچاق و غیرمجاز توسط سازمان دامپزشکی و شهرداری‌ها
_ ضبط بهداشتی اندام‌های آلوده به کیست هیداتید
_ ایجاد مراکز فروش موقت و کشتارگاه‌های موقت در ایام خاص مثل عید سعید قربان و ایام محرم جهت ذبح دام تحت کنترل دامپزشکان و مسئولین فنی و ایجاد دستورالعمل خاص در این مورد توسط سازمان دامپزشکی کشور، شهرداری‌ها و وزارت بهداشت
_ تقویت سیستم گزارش‌دهی و ارتباط بیشتر بین بخش بهداشت و بیمارستان‌ها جهت گزارش موارد انسانی
_ آموزش مردم و گروه‌های خاص از قبیل کارکنان کشتارگاه‌ها، قصابان و دامداران و...
_ هماهنگی بین بخشی با بخش‌های مرتبط و جلب مشارکت مسئولین و مردم
چالش‌های موجود برای کنترل بیماری چیست؟
_ تدوین دستورالعمل جدید و بروز جهت کنترل، درمان و پیشگیری بیماری کیست هیداتید
_ موانع و مشکلات تشخیص، درمان، تامین دارو، تولید واکسن در دام و پیشگیری و درمان بیماری در سگ‌ها
_ مشکلات موجود با کشتارگاه‌های سنتی و عدم معدوم سازی اعماء و احشاء آلوده
_ مدیریت کنترل جمعیت سگ‌های ولگرد
_ نبودن واکسن مناسب جهت واکسینه کردن دام‌ها