شب یلدا؛ جشنی برای تحکیم روابط عاطفی خانواده و اقوام

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا به نقل از عصرهامون؛ محمد علی ابراهیمی، پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان در یادداشتی نوشت: شب یلدا یا شب چله یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی است، در این جشن طی بلندترین شب سال و به دنبال آن بلندتر شدن طول روزها در نیم کره شمالی که مصادف با انقلاب زمستانی است، گرامی داشته می‌شود. شب یلدا به میان غروب آفتاب 30 آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در 1 دی (نخستین روز زمستان) گفته می‌شود. خانواده‌های ایرانی در شب یلدا، معمولاً شامی فاخر و همچنین انواع میوه‌ها و رایج‌تر از همه هندوانه و انار را مهیا و دور هم سرو می‌کنند، در این جشن سرو تنقلات، شاهنامه‌خوانی، قصه‌گویی بزرگان خانواده برای دیگر اعضای فامیل و همچنین فال‌گیری با دیوان حافظ رایج است. برای برخی افراد که تصور درستی از تاریخ کشور خود ندارند و معنی فرهنگ و سنت را نمی دانند درک مراسم شب یلدا سخت است که باید گفت که شب یلدا نوعی جشن و دورهمی برای تحکیم روابط عاطفی خانواده و اقوام، انتقال تجربیات بزرگترها به کوچکترها، تکریم و بزرگداشت بزرگترها، ایجاد همبستگی بیشتر بین خویشاوندان و بسیاری موارد دیگر است. شب یلدا در ایران با آداب و رسوم مخصوصی شناخته می‌شود؛ هر کدام از این مراسمات داستانی دارند و دلیلی برای اجرای آنها است، شماری از این مراسمات در مناطقی دیده می‌شود و در جاهای دیگر حضور ندارد. تاریخچه شب یلدا نیز در کتب تاریخی متعدد با اندک تفاوت‌هایی نقل شده است و عقاید باستانی زیادی در مورد آن وجود دارد. پیشینه شب یلدا و جشن‌هایی که در این شب برگزار می‌شود، یک سنت باستانی است. مردم روزگاران دور و گذشته، که کشاورزی، بنیان زندگی آنان را تشکیل می‌داد و در طول سال با سپری شدن فصل‌ها و تضادهای طبیعی خوبی داشتند، بر اثر تجربه و گذشت زمان توانستند کارها و فعالیت‌های خود را با گردش خورشید و تغییر فصول و بلندی و کوتاهی روز و شب و جهت و حرکت و قرار ستارگان تنظیم کنند. آنان ملاحظه می‌کردند که در بعضی ایام و فصول روزها بسیار بلند می‌شود و در نتیجه در آن روزها، از روشنی و نور خورشید بیشتر می‌توانستند استفاده کنند، این اعتقاد پدید آمد که نور و روشنایی و تابش خورشید نماد نیک و موافق بوده و با تاریکی و ظلمت شب در نبرد و کشمکش هستند، مردم دوران باستان و از جمله اقوام آریایی، از هند و ایرانی و اروپایی دریافتند که کوتاه ترین روزها، آخرین روز پاییز و شب اول زمستان است و بلافاصله پس از آن روزها به تدریج بلندتر و شب‌ها کوتاهتر می‌شوند. یلدا درسیستان وبلوچستان به طور معمول، در شب یلدا رسم بر این است که صاحبخانه، دیوان حافظ را به بزرگتر فامیل میدهد سپس هر یک از میهمانان نیت کرده و بزرگِ مجلس، این جمله را می گوید و تفعلی به گنجینه حافظ میزند: ای حافظِ شیرازی / تو محرم هر رازی / بر ما نظر اندازی / قسم به قرآن مجیدی که در سینه داری یا هر چیزی شبیه به این. این رسم یکی از رسوم پرطرفدار شب یلدا که امروزه با فناوری روز نیز به روز شده است به طوری که در بعضی خانواده ها به جای کتاب حافظ، از فال نامه، نرم افزار تفعل مجازی در رایانه، پایگاه های اینترنتی ویژه فال، نرم افزارهای ویژه تلفن همراه، سامانه پیام کوتاه یا پیامک برای انجام این رسم استفاده می کنند که سرگرمی خوبی برای خانواده ها در این شب بلند سال است. بسیاری از ادیان نیز به شب چله مفهومی دینی دادند، در آیین میترا و بعدها با نام کیش مهرنخستین روز زمستان به نام "خوره روز" یا خورشید روز، روز تولد مهر و نخستین روز سال نو به شمار می آید و امروزه کارکرد خود را در تقویم میالدی که ادامه گاهشماری میترایی است و حدود چهارصد سال پس از مبدأ میالدی به وجود آمده؛ ادامه می دهد. فرقه های گوناگون عیسوی با تفاوت هایی، زادروز مسیح را در یکی از روزهای نزدیک به انقلاب زمستانی میدانند و همچنین جشن سال نو و کریسمس را همچون تقویم کهن سیستانی در همین هنگام برگزار می کنند. فلسفه خوراکی های شب یلدا در ایران امروز نیز با گرد هم آمدن و شب نشینی اعضای خانواده و اقوام در کنار یکدیگر برگزار می شود. آیین شب یلدا یا شب چله، خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار و شیرینی و میوه های گوناگون است که همه جنبه نمادی دارند و نشانه برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی است. در شب یلدا هم مثل جشن تیرگان، فال گرفتن از کتاب حافظ رسم است، حاضران با انتخاب و شکستن گردو از روی پوکی و یا پری آن، آینده گویی می کنند. در ایران باستان برای دی ماه چهار جشن بود، که شامل روزهای اول، هشتم، پانزدهم و بیست و سوم این ماه بود اما امروزه ایرانیان تنها نخستین روز دی ماه، یعنی طولانی ترین شب اول زمستان را که آخرین شب پاییز، پایان قوس و آغاز جدی است، جشن میگیرند. جشن یلدا در ایران امروز گذشتگان اعتقاد داشتند، که در این شب فرشته بدی ها "هریمن" با فرشته خوبی ها به جنگ می پردازند. در این نبرد طولانی فرشته خوبی ها، اهریمن را شکست میدهند و صبح پس از زاده شدن دوباره خورشید پیروزی روشنایی بر تاریکی آغاز می شود اما شب یلدا فقط دور همنشینی و مرور خاطره ها نیست، علاوه بر آداب و رسوم فوق شامل رسوم تغذیه های خاص خود نیز است، انتخاب کردن مواد غذایی خاصی از بین سایر مواد غذایی و تأکید برقرار دادن این مواد غذایی بر سر سفره شب یلدا نه تنها یک رسم، بلکه نکات تغذیه ای خاصی را بدنبال دارد. هندوانه؛ یکی از ارکان سفره شب یلدا، میوه هندوانه می باشد که همیشه به شیوه های جذابی تزیین میشود، اما چرا هندوانه؟ دور هم بودن در شب یلدا و انجام صله رحم، موجب افزایش صمیمیت و محبت در نزد اعضای خانواده می شود، هندوانه یادآور گرمای تابستان و حرارت است. باور بر این است، اگر مقداری هندوانه در شب یلدا بخورید در سراسر زمستان طولانی، سرما و بیماری بر شما غلبه نخواهد کرد و این باوربا خواص هندوانه که سرشار از ویتامین های A و B و C است مطابقت دارد. انار؛ این میوه در سفره شب یلدا نماد شادی و زایش است، انار میوه هایی که از قدیم از آن به عنوان میوهای خون ساز نام می بردند به افرادی که رنگی مهتابی و از نظر جثه رنجور بودند، توصیه میشد که آب انار بنوشند. آجیل؛ آجیل شب یلدا شامل پسته، بادام، گردو، فندق و در بعضی مناطق کشور از میوه های خشک نیز به عنوان آجیل شب یلدا استفاده میشود. آجیل به عنوان سالم ترین تنقلات شناخته شده و دارای فیبر بالا که در درمان یبوست، چاقی، انواع سرطان ها از جمله سرطان معده و روده بسیار مؤثر است. شب آغاز زمستان، با نام شب چله در سیستان ازشب چله یا همان شب یلدا در فرهنگ ایرانیان نام برده میشود که در هر منطقه های رسم و رسوم خاص خود را دارد. واژه یلدا به معنای زایش زادروز و تولد است، ایرانیان باستان بر این باور که فردای شب یلدا با دمیدن خورشید، روزها بلندتر میشوند و تابش نور ایزدی افزونی می تابد آخر پاییز و اول زمستان را شب زایش مهر یا زایش خورشید میخواندند و جشن بزرگی برپا میکنند و از این رو به دهمین ماه سال دی به معنای روزمیگفتند که ماه تولد خورشید بود. بسیاری از پژوهشگران هم روزگار ما بر این باورند که سنت و فرهنگ ایرانیان است و هم ریشگی با کریسمس نیز دور از این باورها نیست، های قمری وجود داشته که های محلی دیگری نیز برای ماه ها افزون بر این ها در سیستان نام شده و هنوز هم در میان سپید مویان سیستان کاربرد دارد و از ماه شوال نیز آغاز می های کهن گاه شماری و تقویم وجود داشته است. در سیستان برای شب چله از پیش آماده میشدند ایل بزرگ از دست بافته های سیستان پهن میشد و با خوراکی های در این شب سفره (خوشمزهای که پیشتر آماده کرده بودند تزیین میکردند) از هندوانه هایی که از البه الی و کاه وخنکای کاهدان تابستان را به زمستان پیوند میدادند تا کشته های شیرین خوش خور خربزه به نام چولی و پودر خوشمزه ومقوی شیرینک که از جوشاندن گوشت با تخمه هندوانه به همراه گندم نیم کوب درست می شود. در این خوردنی بسیار مقوی معجون به دست آمده درآفتاب خشک وسپس دست آس والک شد وافزون براینها پودر خوشخور دیگری به نام "ستو" از ترکیب پودر، جوی آبدار و بوداده شده با شکرونبات دست آس شده برای این شب تهیه می کردند. خوردنی خوشمزه و زمستانه دیگری که برای این شب آماده میشد، دوشو (دوشاب) نام دارد، که از ترکیب خرمای خوب مضافتی به همراه روغن زرد حیوانی که در یک مشک آماده برای این شب رسانده می شود و البته انواع تخمه های شور هندوانه و خربزه و البته انار سیستان که در اعضای فامیل با رفتن به خانه سپید مویان و یک سفره بزرگ در این شب گذاشته می شود، سالخوردگان این شب را در حلقه خانواده و بزرگان و شنیدن روایت های کهن و شاهنامه به صبح میرساندند. انتهای پیام /