شهرآورد چیست؟ چرا و چگونه؟!
همه ما کم و بیش با دربی یا شهرآوردها خاطره داریم. اما عموما از اینکه شهرآورد چیست و چه تاریخچه‌ای دارد اطلاعی نداریم. در این گزارش درباره دلیل نامگذاری شهرآورد و تاریچخه آن حرف می‌زنیم.
همه ما کم و بیش با دربی یا شهرآوردها خاطره داریم. اما عموما از اینکه شهرآورد چیست و چه تاریخچه‌ای دارد اطلاعی نداریم. در این گزارش درباره دلیل نامگذاری شهرآورد و تاریچخه آن حرف می‌زنیم.
خبرگزاری مهر؛ گروه مجله - جواد شیخ الاسلامی: اگر نگویم همه، اغلب ما از یک سنی به بعد دیگر باید تیم خودمان را مشخص می‌کردیم؛ پرسپولیس یا استقلال. جالب اینکه علی رغم این تعصب سفت و سخت در ایام جوانی و بعد از آن، که از یک انتخاب ریشه‌دار و عاقلانه و جدی حکایت می‌کند، در حقیقت انتخاب یک کدام از این دو تیم کاملا بر اساس شانس و جو و فضای پیرامونی ما بود و از هیچ چهارچوب و منطقی پیروی نمی‌کرد. حالا اینکه چرا یک انتخاب ساده از میان این دو تیم بعدا برای بسیاری از ما به یک پدیده مهم تبدیل می‌شود، واقعا سوالی است که اصلا دوست ندارم درباره‌اش فکر کنم. چون گمان نکنم به جواب مشخصی برسم!
علی ای حال، امروز «شهرآورد» خودمان یا همان «دربی» برگزار می‌شود و ما هم می‌خواهیم در این گزارش کمی درباره ریشه نام دربی صحبت کنیم و پرحاشیه‌ترین دربی‌های دنیا را نام ببریم.
اصلا این «دربی» از کجا آمد؟
درباره پیدایش واژه «دربی» نظریه‌های مختلفی وجود دارد که شاید از حوصله این گزارش خارج باشد، اما شاید معقول‌ترین نظریه‌ای که می‌گویند این نظریه است که واژه دربی از دیدار تیم‌های همشهری اورتون و لیورپول گرفته شده است. ماجرا از اینجا شروع شد که اورتون، یعنی اولین باشگاه فوتبالی شهر لیورپول، برای بازی‌های خود ورزشگاه «آنفیلد» را اجاره کرده بود و در آنجا بازی می‌کرد، اما 14 سال بعد از تأسیس این باشگاه یعنی در سال 1892، باشگاه لیورپول متولد می‌شود. در این زمان مالک این ورزشگاه آقای «جان هولدینگ» مبلغ اجاره ورزشگاه را بالا می‌برد و باشگاه اورتون که توان پرداخت اجاره این ورزشگاه را ندارد به ورزشگاه «گودیسون پارک» نقل مکان می‌کند. خب حالا همه اینها ربطش به کلمه دربی چیست؟ این دو ورزشگاه به وسیله پارکی به نام «استنلی پارک» از هم جدا می‌شود که به یاد «ادوارد اسمیت استنلی» دوازدهمین دوک منطقه داربی نامگذاری شده است. این شد که از آن زمان به بعد به بازی‌های این دو تیم «دربی» می‌گفتند و اهمیت این بازی هم باعث شد این واژه کم کم به تمام مسابقات ورزشی تیم‌های همشهری گفته شود.
خوشبختانه فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی برای واژه دربی که واژه مهاجم و بیگانه قلمداد می‌شود، یک معادل خوب و نسبتا مناسب معرفی کرده به نام «شهرآورد». با اینکه خود کلمه دربی در زبان انگلیسی به لحاظ زبانی و معنی آن بیانگر بازی دو تیم همشهری نیست، شهرآورد این خصوصیت را دارد که کاملا مناسب با این بازی نامگذاری شده است. امیدواریم صداوسیما و خبرنگاران ورزشی هم بیش از پیش از کلمه شهرآورد استفاده کنند که هم کلمه‌ای فارسی است و هم تعریف دقیق‌تر و مناسب‌تری از کلمه دربی برای این بازی ارائه می‌کند.
مرحوم حمیدرضا صدر پیش از این در گفتگویی درباره پیدایش دربی گفته است: حقیقت آن است که اگر از مردم انگلستان در این باره جویا شوید، آنها نیز نمی‌توانند پاسخ درستی را به شما بدهند، زیرا بسیاری از کلمات هستند که ممکن است در زندگی روزمره آن را به کار ببرید درصورتی که اگر شخصی از شما بپرسد این واژه از کجا به وجود آمده، جوابی برای آن فرد نداشته باشید، مانند اصطلاح «ماست مالی کردن» در فرهنگ خودمان.
این کارشناس فقید در مورد تنوع شهرآوردها نیز بیان کرده است: آنچه که در معنای کلی داربی باید گفته شود، «برگزاری مسابقه بین دو تیم رقیب». حال می‌خواهد آن دو تیم در یک شهر باشند، یا در دو منطقه مختلف از یک کشور.
صدر درباره تنوع شهرآوردها ادامه می‌دهد: داربی‌ها از لحاظ محتوا شکل‌های گوناگونی دارند. گاه مسائل مذهبی در این امر دخیل هستند، مثل داربی شهر گلاسکو اسکاتلند که جزو مشهورترین‌های جهان در این زمینه است (هواداران سلتیک کاتولیک و هواداران رنجرز پروتستان هستند!)، یا گاه مسائل تاریخی و قومی باعث به وجود آمدن آن می‌شود مانند ال‌کلاسیکوی اسپانیا (ماجرای ژنرال فرانکو و تنفر مردم کاتالان از پایتخت نشینان). بعضی اوقات هم کری‌هایی که بین یک طبقه خاص از اجتماع شکل می‌گیرد باعث حساسیت یک بازی می‌شود، مانند طبقه کارگران آلمان در منطقه رودخانه «روئر» و داربی مشهور بین باشگاه «بوروسیا دورتموند» و باشگاه «شالکه صفر چهار» که به داربی «رودخانه» نیز شهرت دارد. گاهی نیز فاصله طبقاتی که بین مردم وجود دارد باعث تماشایی شدن یک بازی می‌شود، مانند داربی شهر میلان ایتالیا که هواداران «آث میلان» از طبقه کارگر هستند و هواداران «اینتر میلان» از طبقه اشراف به شمار می‌روند.
همانطور که از این مثال‌ها مشخص است، در کشورهای مختلف شهرآوردهای بسیاری برگزار می‌شود که هرکدام‌شان از اهمیت خاص خودشان برخوردارند، اما شاید لزوما این اهمیت در خارج از مرزهای آن کشور چندان پررنگ نباشد. مثلا در لیگ داخلی کشورهای آسیایی دربی‌ها و شهرآوردهای بسیاری برگزار می‌شود که برای مردم آن شهرها و کشورها بسیار پر شور و نشاط و پراهمیت است، ولی لزوما برای ما که در خارج از آن کشورها زندگی می‌کنیم چندان اهمیتی ندارد و شاید از وجود آنها خبر هم نداشته باشیم. در نتیجه از آن دربی‌های نه چندان مهم درمی‌گذریم و در ادامه به مهمترین و پرحاشیه‌ترین دربی‌های دنیا اشاره می‌کنیم:
شهرآوردهای ایتالیا
ایتالیا، کشور شهرآوردهاست. در این کشور شهرآوردهای زیادی در سال برگزار می‌شود اما سه تا از آنها از بقیه مهم‌تر هستند.
یک. شهرآورد «رم - لاتزیو» که به دربی دلاکاپیتاله معروف است. شهرآورد دلاکاپیتاله با دیگر مسابقات فوتبال ایتالیا یک تفاوت اساسی دارد، مسائل سیاسی در این رقابت تأثیر فراوانی دارد، طرفداران لاتزیو به شدت راست‌گرا هستند و رمی‌ها چپ‌گرا هستند! مصاف این دو تیم معمولا جذاب‌ترین بازی سری‌آ محسوب می‌شود.
دو. شهرآورد «آث میلان - اینترمیلان» که به دربی دلامادونینا معروف است. دلیل این نامگذاری این شهرآورد به دلامادونینا هم مجسمه زرین مریم مقدس است که در بالای کلیسای جامع میلان وجود دارد و «مادونینا» خوانده می‌شود. اولین مسابقه دو تیم در تاریخ 18 اکتبر 1908 بود که میلان دو به یک اینتر را شکست داد.
سه. شهرآورد «یونتوس - تورینو» که آن را دربی دلاموله خطاب می‌کنند. البته مصاف تیم‌های شهر تورین دیگر جذابیت گذشته را ندارد، چرا که تورینو خیلی وقت است که نتوانسته یوونتوس را شکست دهد! البته تورینو سابقه‌ای طولانی‌تر نسبت به یوونتوس دارد و به همین دلیل طرفداران بیشتری نسبت به یوونتوس در تورین دارد. با وجود آنکه یوونتوس بهترین تیم ایتالیا است و از دوران اوج باشگاه تورینو هم دیگر چیزی باقی نمانده است، اما طرفداران این تیم هنوز به تیمشان وفادارند.
شهرآوردهای انگلیس
در انگلیس بیش از هر کشور دیگری، شهرآورد مهم و زیبا برگزار می‌شود. به خصوص شهر لندن که با وجود تیم‌های بزرگی مثل آرسنال، چلسی و تاتنهام، می‌توان آن را بهشت شهرآوردها معرفی کرد! البته بر کسی پوشیده نیست که مسابقه دو تیم منچستر یونایتد و لیورپول، از مهمترین مسابقات در انگلستان محسوب می‌شود که به دلیل قرار گرفتن دو شهر منچستر و لیورپول در شمال غربی انگلستان به «دربی شمال غربی» معروف است.
یک. شهرآورد «لیورپول - اورتون» با نام دربی مرسی‌ساید که چنان که در مقدمه گفتیم این بازی را از دلایل نامگذاری مسابقه تیم‌های همشهری به دربی برمی‌شمارند. دربی مرسی‌ساید و بازی با لیورپول برای طرفداران اورتون مهمترین بازی فصل است. مرسی‌ساید، نام منطقه‌ای در انگلستان است که شهر بندری لیورپول در آن واقع شده است. ناگفته مشخص است که این بازی یکی از قدیمی‌ترین شهرآوردها در جهان محسوب می‌شود.
دو. شهرآورد «آرسنال - چلسی». طبق نظرسنجی‌های انجام شده از طرفداران دو تیم لندنی آرسنال و چلسی، طرفداران آرسنال از تیم چلسی بیش از هر تیم دیگری بدشان می‌آید ولی این تیم را مهمترین رقیب خود نمی‌دانند! آنها ابتدا منچستر یونایتد و سپس تاتنهام را مهمترین رقبای خود می‌دانند و چلسی سومین رقیب مهم آن‌هاست، این در صورتی است که طرفداران چلسی آرسنال را مهمترین رقیب‌شان می‌دانند و بعد از لیورپول بیش از هر تیم دیگری از آرسنال بدشان می‌آید.
9 نوامبر 1907 اولین بازی این دو تیم برگزار شد و آنها تاکنون 189 مسابقه را با یکدیگر انجام داده‌اند که آرسنال 72 بار پیروز شده و چلسی 61 بار. بهترین گلزن این دربی هم دروگبا است که 13 گل را به آرسنال زده است.
سه. شهرآورد «آرسنال - تاتنهام» که دربی شمال لندن خطاب می‌شود. دربی شمال لندن برای هواداران دو تیم اهمیت فراوانی دارد و طرفداران این باشگاه‌ها، تیم مقابل را یکی از مهمترین رقبای خود می‌دانند. دو تیمی که در سال 1887 برای اولین بار با هم بازی کردند و 180 مسابقه را تاکنون با یکدیگر انجام دادند که آرسنال 78 بار و تاتنهام 55 بار پیروز شده‌اند.
شهرآوردهای دیگری در لندن برگزار می‌شود که اگرچه پیش از این دارای اهمیت کمتری نسبت به این دو مسابقه هستند، اما به مرور و در سال‌های اخیر از اهمیت زیادی برخوردار شده‌اند. یک نمونه آنها شهرآورد منچستر یونایتد - منچسترسیتی است که با اضافه شدن منچسترسیتی به جمع غول‌های انگلیسی در چند سال اخیر دربی منچستر را جذاب‌تر از قبل کرده است.
شهرآوردهای اسپانیا
یک. شهرآورد «رئال مادرید - بارسلونا» که به الکلاسیکو معروف است و مهمترین مسابقه باشگاهی جهان محسوب می‌شود. دو تیم بزرگ اسپانیا یعنی رئال مادرید و بارسلونا اگرچه همشهری نیستند و مسابقه آنها به صورت سنتی دربی محسوب نمی‌شود، اما یکی از مهمترین و جذاب‌ترین مسابقه‌های فوتبال جهان است که هر سال صدها میلیون نفر از کشورهای مختلف شاهد برگزاری آن هستند. این دو تیم رقابت شدیدی هم از نظر فوتبالی و هم از نظر سیاسی دارند که بازی آنها را برای طرفداران‌شان جذاب کرده است. البته فقط این رقابت‌ها نیست که الکلاسیکو را جذاب کرده بلکه وجود ستاره‌های گران‌قیمت در ترکیب هر دو تیم به اهمیت این مسابقه می‌افزاید.
دو. «رئال مادرید - اتلتیکو مادرید» یا دربی مادرید. دیدار دو تیم مادریدی به خصوص در چند سال اخیر دارای اهمیت بیشتری شده است. اتلتیکو با هدایت سیمئونه، در سال‌های گذشته توانسته بارها بر سلطه بارسلونا و رئال مادرید در لالیگا پایان دهد و حالا رقیبی جدی برای بارسلونا و رئال مادرید محسوب می‌شود.
سه. شهرآورد «بارسلونا - اسپانیول» یا دربی بارسلون است که البته به هیچ عنوان به اهمیت دو دربی قبلی نیست اما برای بعضی هواردان دوآتیشه فوتبال از جذابیت خالی نیست. این دو تیم از ایالت کاتالونیا هستند و با وجود آنکه اسپانیول از تیم‌های بزرگ اسپانیا محسوب نمی‌شود ولی مصاف این دو تیم برای هواداران آنها اهمیت زیادی دارد.
شهرآوردهای آلمان
در آلمان هم شهرآوردهای مختلفی برگزار می‌شود، مثل دربی مونیخ که به بازی‌های دو تیم بایرن مونیخ و مونیخ 1860 گفته می‌شود یا دربی شهر دورتموند که بین تیم‌های بورسیا دورتموند و شالکه برگزار می‌شود و برای هواداران دو تیم اهمیت دارد، اما مهمترین مسابقه در آلمان، مسابقه بایرن مونیخ و دورتموند محسوب می‌شود و این دو تیم جوهره اصلی فوتبال آلمان هستند. اهمیت این دیدار به حدی است که وبسایت فیفا از آن در رده شهرآوردهای دارای اهمیت نام برده است. مسابقه این دو تیم همیشه جذاب، جنجالی و پرحاشیه بوده است و از آن به عنوان بازی کلاسیک آلمان یاد می‌شود.
نکته جالب این است که در 21 فصل گذشته تنها این دو تیم توانسته‌اند که بیش از یک بار قهرمان بوندسلیگا شوند و در مجموع 21 فصل گذشته در 17 فصل یکی از این دو تیم قهرمان بوده است.
دیگر شهرآوردهای مهم جهان
رنجرز - سلتیک یا دربی گلاسکو است. دو تیم شهر گلاسکو به شدت از لحاظ مذهبی با یکدیگر اختلاف دارند و بازی این دو تیم برای هواداران آنها یک جنگ واقعی است! سلتیکی‌ها کاتولیک هستند و به شدت وفادار به پاپ و ملکه انگلستان، اما در نقطه مقابل رنجرزی‌ها پروتستان هستند. جالب است بدانید که یکی از قوانین اولیه این باشگاه این بود که بازیکنان کاتولیگ در این تیم جایی ندارند. تاریخ شهرآوردهای دو تیم پر از کتک کاری و چاقوکشی بوده است و به همین دلیل معمولا بازی‌های این دو تیم تحت تدابیر شدید امنیتی برگزار می‌شود.
بوکا جونیورز - ریورپلاته. دربی بوینس‌آیرس پایتخت آرژانتین میان بوکاجونیورز و ریورپلاته، حساس‌ترین مسابقه فوتبال در آرژانتین محسوب می‌شود و از جذاب‌ترین دربی‌های جهان به لحاظ شور و نشاط هواداری است. در سال 2012 اتفاق عجیبی در آرژانتین رخ داد و ریورپلاته به دسته پایین‌تر سقوط کرد، اما سال بعد با بازگشت ریورپلاته، این دربی جذاب در آرژانتین دوباره به مسیر خودش ادامه داد.
واسکودوگاما - فلامینگو یا کلاسیکو دوس میلوئس که در شهر ریو دوژانیرو برزیل برگزار می‌شود. دربی‌های این دو تیم بعضا 180 هزار تماشاگر را به استادیوم ماراکانا کشانده است.
به جز اینها، شهرآوردهای مهم دیگری هم در جهان وجود دارد که به خصوص در سال‌های اخیر شهرت بیشتری پیدا کرده‌اند، مثل دربی‌هایی که در شهر استانبول ترکیه و بین سه تیم بزرگ این شهر یعنی گالاتاسرای، فنرباغچه و بشیکتاش برگزار می‌شود. همچنین دربی شهر آتن یونان که بین تیم‌های المپیاکوس و پاناتیناکوس برگزار می‌شود و آتنی‌ها به آن لقب مادر دربی‌ها داده‌اند و اهمیت زیادی در شهر آتن دارد. دربی آمستردام بین آژاکس و فاینورد و دربی شهر لیسبون پرتغال بین تیم‌های اسپورتینگ لیسبون و بنفیکا نیز از مهمترین دربی‌های اروپا محسوب می‌شوند.
و اما شهرآورد تهران
جدا از این شهرآوردها که از شهرت بسیاری زیادی در همه کشورها برخوردار هستند، خوب است بدانید که «شهرآورد تهران» بین دو تیم پرسپولیس و استقلال هم یکی از شهرآوردهای مهم جهان و طبق اعلام مجله وردساکر مهمترین دربی در آسیا محسوب می‌شود. تاریخ بازی این دو تیم تهرانی پر از فراز و فرودهای جنجالی، احساسی و فوتبالی بوده است و مردم ما را به دو بخش پرسپولیسی یا استقلالی تقسیم می‌کند. ورزشگاه آزادی و حضور 100 هزار نفره طرفداران این دو تیم در این ورزشگاه، از مهمترین دلایل جذابیت این بازی در ایران و حتی جهان است. شما طرفدار کدام تیم هستید؟ قرمز یا آبی؟ استقلال یا پرسپولیس؟ تا حالا فکر کرده‌اید که چطور طرفدار یکی از این دو تیم شده‌اید؟ شاید فکر کردن به سابقه هواداری‌تان در روز برگزاری شهرآورد برای‌تان تجربه جالب و خوشایندی باشد!
