شوک خبری به ملت ایران؛ اتباع افغان بازار را قبضه کردند

فهرست محتوا
• ارتقای حرفه‌ای کارگران افغانستانی
• نمای اشتغال افغانستانی‌های در بخش‌های اقتصادی
• مسیر قانونی بازگشت کارگران مهاجر

ورود گسترده و تدریجی مهاجران افغانستانی به ایران، شوک قابل‌توجهی به بازار کار وارد کرد. بسیاری از این مهاجران به دلیل نیاز به شغل‌های فوری و بدون تخصص، جذب حوزه‌هایی چون ساختمان، کشاورزی و خدمات ساده شدند. این روند از یک‌سو نیروی کار ارزان در اختیار کارفرمایان گذاشت و از سوی دیگر، رقابت مستقیم با کارگران ایرانی را شدت بخشید و فشار مضاعفی بر سطح دستمزدها و فرصت‌های شغلی بومیان ایجاد کرد.

براساس ارزیابی‌های انجام شده در گزارش شواهد محور مرکز پژوهش‌های اتاق ایران با عنوان «نقش کارگران مهاجر در بازار کار ایران» که مبتنی بر داده‌های آمارگیری نیروی کار مرکز آمار ایران بوده است، جمعیت شاغلان افغانستانی در سال 1384 حدود یک‌میلیون نفر بوده که تا سال 1396 با افت‌وخیز به حدود 1.5 میلیون نفر رسیده است؛ اما در ادامه با روند صعودی قدرتمند رو به افزایش گذشته و در سال 1400 روند صعودی پرقدرت آن شکل گرفته است به‌گونه‌ای که در سال 1402 تعداد شاغلان افغانستانی در ایران از مرز 2.7 میلیون نفر گذشته است. البته این رقم فقط مربوط به افغانستانی‌های شاغل در ایران است و خانواده‌های آنها را شامل نمی‌شود.

ارتقای حرفه‌ای کارگران افغانستانی

بررسی‌های نشان می‌دهد از بدو ورود مهاجران افغانستانی به ایران، تقاضای پایدار بازار کار برای این نیروی کار ارزان وجود داشته و آنها در گروه‌های مختلف شغلی کارگران ساده، صنعتگر، متصدیان ماشین و دستگاه مونتاژ و کارکنان ماهر بخش کشاورزی و شیلات مشغول به‌کار شده‌اند اما از سال 1390، به‌تدریج این نیروها به سمت مشاغل پیچیده‌تر و تعاملی‌تر مانند صنعتگری و اپراتور ماشین منتقل شده‌اند که از ارتقای مهارت و تنوع نقشی آنها حکایت دارد. معنای این اتفاق، تشدید وابستگی فعالیت‌های اقتصادی به این افراد به‌خصوص در مشاغل کارگری تخصصی است.

نمای اشتغال افغانستانی‌های در بخش‌های اقتصادی

بررسی نسبت کارگران افغانستانی در بخش‌های کشاورزی، چرم و پوشاک و ساختمان در استان‌های مجاز برای اشتغال افغانستانی‌ها حاکی از این است که در سال 1402 حدود 8 درصد از کارگران کشاورزی، 30 درصد کارگران پوشاک و چرم و 23 درصد کارگران بخش ساختمان افغانستانی بوده‌اند. البته این آمارها فقط مهاجران رصد شده را نشان می‌دهد و با درنظر گرفتن مهاجران غیرمجاز، نسبت‌ها می‌تواند تا دو برابر این اعداد رشد کند.

در سال 1402 حدود 240 هزار کارگر افغانی در بخش صنعت استان تهران مشغول بوده‌اند و بعد از آن استان خراسان رضوی با 85 هزار، استان اصفهان با بیش از 50 هزار و استان البرز با نزدیک به 50 هزار کارگر افغانستانی در صنعت در رتبه‌های بعدی قرار گرفته‌اند.

در بخش خدمات استان تهران، 80 هزار افغانستانی مشغول بوده‌اند و بعدازآن استان خراسان رضوی با حدود 40 هزار و استان‌های البرز، فارس و اصفهان با 10 هزار کارگر افغانستانی شاغل در بخش خدمات در رتبه‌های بعدی قرار گرفته‌اند.

همچنین بررسی حضور کارگران افغانستانی در بخش کشاورزی ایران نشان می‌دهد نزدیک به 21 هزار کارگر در استان تهران، نزدیک به 8 هزار کارگر در خراسان رضوی و حدود 7 هزار کارگر افغانستانی در بخش کشاورزی هر یک از استان‌های البرز و فارس شاغل بوده‌اند.

مقایسه شاغلان افغانستانی در بخش‌های صنعت، کشاورزی و خدمات از سال 1390 تاکنون نشان می‌دهد در ابتدای دوره بخش عمده افغانستانی‌ها در بخش خدمات شاغل بوده‌اند اما در سال‌های بعد، این نسبت کاهش یافته و با حرکت به سمت نیروی کار ماهر و فنی، بخش عمده اشتغال افغانستانی‌ها در بخش صنعت متمرکز شده است.

مسیر قانونی بازگشت کارگران مهاجر

سیدمالک حسینی، معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزیر کار اعلام کرده است: با ایجاد سامانه جدید جست‌وجوی مشاغل تا پایان شهریور، اشتغال اتباع خارجی فقط از طریق این سامانه امکانپذیر خواهد بود.

گفته که در سامانه جست‌وجوی مشاغل، بازار کار اتباع خارجی و اشتغال آنها نیز ساماندهی می‌شود و برای اینکه یک نیروی کار خارجی اجازه کار در بازار کار ایران پیدا کند، باید حتماً در سامانه جست‌وجوی مشاغل ثبت شود. اگر نیروی کار ایرانی برای کارفرما وجود نداشت، می‌تواند از نیروی کار خارجی استفاده کند، به شرط اینکه تقاضای خود را در سامانه جست‌وجوی مشاغل ثبت کرده باشد.