ضرورت بازگشت به معادن خاموش

مسوولان دولتی در حالی از ضرورت واردات برای تامین نیازهای داخلی صحبت می‌کنند که با وجود نیاز به سنگ آهن در داخل کشور صادرات کنسانتره از کشور روند صعودی را ثبت کرده است. بنگاه‌های معدنی به منظور رفع نیازها و تامین هزینه‌های خود ترجیح می‌دهند صادرات داشته باشند. از طرف دیگر کارشناسان تاکید دارند که واردات از کشورهایی که ذخایر سنگ آهن دارند، به راحتی ممکن نیست و توجیه اقتصادی ندارد. در چنین شرایطی پیشنهاد کارشناسان حوزه معدن و فولاد بهره گیری از ظرفیت‌های مغفول در حوزه سنگ آهن با تمرکز بر فناوری‌های نوین است.

امکان‌سنجی واردات سنگ آهن

در همین رابطه کیوان جعفری‌طهرانی، تحلیلگر بازارهای بین‌المللی فولاد در گفت‌و‌گو با «دنیای‌اقتصاد» گفت: با مشکل تامین مواد اولیه مواجه هستیم؛ اما فراموش نکنیم که در حال حاضر تامین سنگ آهن از خارج از کشور بسیار مشکل است. کشورهای منطقه تمام ظرفیت‌ها را تا مدت‌ها اشغال کرده‌اند. شرکت برزیلی وله 12سال است که در عمان حضور دارد. دو شرکت دیگر برزیلی به نام‌های آنگلو آمریکن و CSN هم قرارداد 20 ساله با شرکت فولاد بحرین (بحرین استیل) منعقد کرده‌اند. بنابراین ما شانسی برای خرید و تامین سنگ آهن از برزیل نداریم.

جعفری طهرانی افزود: به‌دلیل بعد مسافت خرید سنگ آهن از استرالیا نیز امکان‌پذیر نیست؛ چون کشتی‌هایی که قصد دارند از اقیانوس عبور کنند حداقل باید ظرفیت 150هزار تن و بالاتر داشته باشند که ما چنین ظرفیتی برای پهلوگیری نداریم. همچنین کشورهای مختلف در معادن آفریقا در حال استخراج هستند. عربستان سعودی در کشورهایی چون تانزانیا و کنیا حضور دارد و فعالیت‌های بسیاری برای اکتشاف و استخراج معادن سنگ آهن انجام می‌دهد. کل ظرفیت غرب آفریقا را نیز چین اشغال کرده است. در شمال غرب آفریقا منابع خوبی از سنگ آهن مگنتیت وجود دارد که ما به‌دلیل عدم ارتباطات سیاسی و اقتصادی با این کشور، امکان واردات نداریم.

وی در ادامه گفت: در شمال شرق آفریقا و در مصر معادن هماتیت وجود دارد که ما در داخل کشور معادن هماتیت زیادی داریم و از این نظر ضرورتی برای واردات وجود ندارد. در افغانستان نیز معادن سنگ آهن مگنتیت بسیار خوبی وجود دارد که عدم ثبات سیاسی در این کشور مانع از تامین مواد اولیه از افغانستان شده است. در حال حاضر هم قانون جدید دولت افغانستان صادرات سنگ آهن به‌عنوان ماده اولیه را ممنوع کرده است.

این تحلیلگر بازارهای بین‌المللی فولاد گفت: در کشورهای CIS مانند قزاقستان نیز معادن سنگ‌آهن مگنتیت خوبی وجود دارد؛ اما بعد مسافت بیش از 6هزار کیلومتر باعث می‌شود که جابه‌جایی سنگ آهن از کشورهای CIS به ایران مقدور نباشد. هندوستان نیز صادرات سنگ آهن عیار 58 به بالا را محدود کرده است و مگنتیت را در داخل مصرف و آنچه صادر می‌کند، هماتیت است. پاکستان و عربستان هم خودشان واردکننده سنگ آهن هستند. در چنین شرایطی کدام کشور برای تامین سنگ آهن ایران باقی می‌ماند؟

تحلیل بازار جهانی فلزات آهنی

جعفری‌طهرانی تصریح کرد: اقتصاد ایران در شرایط تحریم قرار دارد و به همین دلیل انتقال تکنولوژی به سختی امکان‌پذیر است. صنعت فولاد ایران ظرفیت بالایی دارد؛ اما به‌روز نیست و هزینه تولید و قیمت تمام‌شده در ایران بالا است. رقابت بین‌المللی به‌دلیل افزایش عرضه جهانی و منطقه‌ای دشوار است. با این شرایط حرکت ما به سمت فولادهای پیشرفته قطعا زمان‌بر است. امیدواریم با رفع تحریم شرایط برای حرکت عمیق‌تر و وسیع‌تر صنعت فولاد به سمت فولادهای پیشرفته محقق شود. همچنین امکان جذب سرمایه‌گذاری خارجی و حضور شرکت‌های‌خارجی فعال در حوزه سرمایه‌گذاری و تکنولوژی محقق شود تا ما بتوانیم به این هدف بزرگ برسیم.

وی توضیح داد: فرقی نمی‌کند که با سنگ آهن فولاد طویل مثل تیرآهن یا تخت مثل ورق تولید کنیم یا فولاد پیشرفته بسازیم. در این بین ماده اولیه اهمیت زیادی دارد. مهم این است که ما به جای وابستگی به واردات سنگ آهن، به فکر احیای معادن سنگ آهن هماتیت کشور باشیم. بیش از 2‌میلیارد تن ذخیره هماتیت دست‌نخورده داریم که نتوانسته‌ایم به درستی از آنها بهره‌برداری کنیم. در معادن بزرگ دولتی بالغ بر 150 تا 200‌میلیون تن باطله معادن داریم که اکثرا هماتیتی است.

فناوری‌های نسل ششم

جعفری‌طهرانی در ادامه گفت: باید سرمایه‌گذاری صحیح توسط ایمیدرو، شرکت‌های بزرگ دولتی و همچنین بخش خصوصی برای اجرای پروژه‌های جدید فرآوری نسل ششم «تشویه» که تکنولوژی بسیار مدرنی است و نیاز به زغال‌سنگ، کربنات کلیسم و حرارت بالا برای تشویه ندارد، انجام شود. این تکنولوژی دارای راندمان بالا است و در حرارت به مراتب پایین‌تر عملیات تشویه در کوره عمودی (Shaft Furnace) صورت می‌پذیرد. هماتیت تبدیل به مگنتیت و بعد هم با فرآوری تبدیل به کنسانتره عیار بالا می‌شود. وی افزود: باید یک هم‌افزایی برای احیای آهن موجود در ذخایر هماتیت کشور و در کنار آن ذخایر بزرگی که از تیتانومگنتیت داریم، انجام شود. این حجم از تیتانو مگنتیت در آمار لحاظ نمی‌شود، چون تا به حال فرآوری نشده است.

با یک فناوری نوین و پیشرفته کاملا بومی‌شده، استحصال آهن اسفنجی از ذخایر آهن تیتانیوم‌دار نظیر ایلمنیت و تیتانومگنتیت صورت می پذیرد تا بتوانیم ده‌ها‌میلیارد تن ذخایر عظیم تیتانومگنتیت کشور را به‌ویژه در مناطق جنوب و جنوب غربی استان پهناور سیستان و بلوچستان، کرمان، خراسان جنوبی، یزد، مرکزی و... وارد مدار کانی‌آرایی کنیم و پس از پرعیارسازی وارد پروسه مبتنی بر دانش فنی DRTM کنیم و در این پروسه به آهن‌اسفنجی به‌صورت بریکت سرد (CBI) و روتیل صنعتی برسیم. با توجه به پروژه‌های بزرگ فولادسازی که در منطقه مکران و منطقه ویژه اقتصادی هرمزگان در حال اجرا است و همگی مشکل تامین مواد اولیه دارند، این پروژه‌ها کمک فراوانی به خودکفایی و رفع نیاز واردات سنگ آهن خواهد کرد.

جعفری‌طهرانی در ادامه گفت: اگر هدف تولید روتیل صنعتی با عیار و مقدار بیشتر نسبت به آهن اسفنجی باشد، پیشنهاد می‌شود که مدار فرآوری به گونه‌ای تنظیم شود که کنسانتره 3634 (شامل 36درصد آهن و 34درصد اکسید تیتانیوم) تولید شود و چنانچه استراتژی تولید آهن اسفنجی باشد، توصیه می‌شود کنسانتره 5520 (شامل 55 درصد آهن و 20درصد اکسید تیتانیوم) تولید شود. حد اقتصادی مواد اولیه ورودی به کوره‌های DRTM کنسانتره 3406 (شامل 34درصد آهن و 6درصد اکسید تیتانیوم) است که به راحتی در ذخایر تیتانومگنتیت کم‌عیار ایران قابل حصول است.

این کارشناس معدن در پایان تاکید کرد: واردات سنگ آهن به‌دلیل بعد مسافت تولیدکنندگان بزرگ با ایران، محدودیت حمل‌ونقل ریلی و دریایی یا قراردادهای بلندمدتی که کشورهای تولیدکننده سنگ آهن با متقاضیان منطقه‌ای منعقد کرده‌اند، محدودیت دارد و توجیه اقتصادی ندارد. ما باید بیشتر از همه به فکر فرآوری از ظرفیت‌های موجود سنگ آهن کشور چه هماتیت و چه تیتانومگنتیت باشیم. ثانیا ما در پروسه فرآوری تیتانومگنتیت می‌توانیم به فولادهای پیشرفته نیز برسیم. علاوه بر این فقط بحث تولید فولاد نیست، می‌توانیم به تولید تیتانیوم در انتهای زنجیره برسیم که یک فلز ارزشمند و استراتژیک با قیمت تنی 6800دلار است و به عبارتی 14برابر فولاد قیمت دارد.