علت اصلی منازعه روسیه و اوکراین چیست؟

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری دانشجو، پس از تایید رییس جمهور فدراسیون روسیه یعنی ولادمیر پوتین برای حمله به خاک اوکراین، حمله همه جانبه‌ای توسط نیرو‌های روسی از چندین جهت به مرز‌های اوکراین صورت گرفت. روسیه از طریق هوا، زمین و دریا حمله‌ای ویرانگر به اوکراین، کشوری با 44 میلیون نفر جمعیت، آغاز کرد و نیروهایش هم اکنون در حومه پایتخت، یعنی شهر کیف، هستند. روسیه از سه جهت شمال، شرق و جنوب به اوکراین حمله کرده است اگرچه پیشروی روسیه هنوز توسط نیرو‌های مقاومت کند می‌شود، اما روس‌ها توانستند کنترل بخشی از کیف و خارکف را حفظ کنند، نیرو‌های روسی در حال حاضر خرسون را تصرف کردند، شهر‌های ماریوپول و بردیانسک را محاصره کردند و در حال آماده سازی فرود برای حمله به اودسا هستند.

نظرات و دیدگاه‌ها در مورد بحران کنونی بسیار زیاد است و اغلب با یکدیگر متفاوت نیز می‌باشد، اما به نظر می‌رسد که بخش زیادی از افکار عمومی در جهان نسبت به این بحران درک کاملی ندارند و علی رغم تلاش‌های برخی دولت‌ها برای برقراری آتش بس میان دو کشور همچنان ولادمیر پوتین و ولودمیر زلنسکی تمایل به برقراری آتش بس ندارند.

مشخصا پس از حمله روسیه به اوکراین، توهمات لیبرالی که دولت‌های لیبرال عقیده داشتند در فضای جهان پساجنگ سرد چنین اتفاقی رخ نمیدهد فرو ریخت و دولت‌های اروپایی یکبار دیگر متوجه اهمیت قدرت سخت در نظام بین الملل شدند. اگرچه در سال‌های قبل همچنان تهدید قابل توجهی از سوی فدراسیون روسیه در کشور‌های شرق اروپا احساس میشد، اما دولت‌های قدرتمند اروپایی هرگز تصور نمیکردند حمله روسیه به اوکراین رخ دهد. روس‌ها به ویژه دولتمردان کرملین مدت‌ها بود که در برابر تلاش‌های اوکراین برای پیوستن به اتحادیه اروپا و ائتلاف نظامی دفاعی غرب، ناتو، مقاومت کرده بودند.

اما سوال اصلی این است که روسیه تا کجا پیش خواهد رفت و علت اصلی حمله روسیه به خاک اوکراین چه بوده است؟ مشخصا هدف حاضر ولادمیر پوتین سرنگونی دولت زلنسکی است و پس از آن حمایت از رهبران نظامی اوکراین برای تشکیل یک دولت نظامی در اوکراین است و دغدغه فعلی ولادمیر پوتین بیش از هر موضوع دیگر روی کار آوردن یک دولت دست نشانده طرفدار مسکو است. اما چرا ولادمیر پوتین حاضر به انجام چنین ریسک بزرگی شده است که تمام تحریم‌های دولت‌های جهان را بپذیرد و تبدیل به یک کشور منزوی شود؟ تقریبا همه کشور‌های غربی، از جمله بی طرف‌ترین آنها، تحریم‌های اقتصادی و سیاسی علیه روسیه را تایید کرده اند. پس از اینکه ارزش روبل در دو هفته گذشته نزدیک به 30 درصد کاهش یافت، بورس روسیه برای چندمین روز متوالی بسته شد و بسیاری از شرکت‌های بزرگ روسی که در خارج از کشور فهرست شده اند، مانند گازپروم، لوک اویل و اسبربانک، بیش از 95 درصد از ارزش خود را از دست داده اند. علاوه بر این، سهام روسیه از شاخص بازار‌های نوظهور حذف شده است. قطعا پوتین و تحلیل گران دستگاه سیاست خارجی فدراسیون روسیه پیش از حمله به خاک اوکراین، اقداماتی برای بازدارندگی دولت‌های اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا در نظر گرفته اند. در جنگ حال حاضر میان روسیه و اوکراین، ولادمیر پوتین آشکارا تهدید کرده است که گاز طبیعی را از طریق خط لوله نورد استریم 1 قطع خواهد کرد. اما علت اصلی چنین جنگی میان روسیه و اوکراین چه بوده است؟

از سال 2011 روسیه با همکاری دولت آلمان پروژه خط لوله‌ای به نام نورد استریم 2 را آغاز کرد. نورد استریم 2 یک خط لوله 1200 کیلومتری از زیر دریای بالتیک است که گاز را از سواحل روسیه در نزدیکی سن پترزبورگ به لوبمین در آلمان می‌رساند. هزینه آن 10 میلیارد یورو بود و در سپتامبر 2021 تکمیل شد. غول انرژی دولتی روسیه، گازپروم، نیمی از هزینه را تقبل کرده و شرکت‌های انرژی غربی مانند شل و انجی فرانسه مابقی را پرداخت کردند. این دو خط لوله یعنی خط لوله نورد استریم 1 و 2 با هم می‌توانستند سالانه 110 میلیارد متر مکعب گاز به اروپا تحویل دهند. این بیش از یک چهارم کل گازی است که کشور‌های اتحادیه اروپا سالانه مصرف می‌کنند. اما با توجه به آنکه دولت روسیه پیش از احداث خط لوله نورد استریم 2 برای دفعات متعددی بسیاری از دولت‌های اروپایی را به بهانه جلوگیری از انتقال گاز به اروپا تهدید کرده بود و خواهان گرفتن امتیازات بیشتری از دولت‌های اروپایی بود، کشور‌هایی از جمله اوکراین، لهستان، بریتانیا و حتی ایالات متحده آمریکا به مخالفان اصلی اجرایی شدن پروژه نورد استریم 2 شدند و حتی پیش از جنگ اوکراین و روسیه، زلسنکی رییس جمهور اوکراین، پروژه خط لوله گاز نورد استریم 2 رو یک سلاح سیاسی خطرناک پوتین اعلام کرده بود چرا که این نگرانی همچنان از سوی دولت‌های اروپایی وجود داشت که روسیه ممکن است در آینده به دلایل سیاسی عرضه گاز را متوقف کند؛ بنابراین رهبران دستگاه سیاست خارجی اوکراین تمام تلاش خود را برای متوقف ساختن این پروژه انجام دادند.

زمانیکه پس از هزینه‌های سنگین سرمایه گذاران روسی این پروژه با شکست متوقف شد روس‌ها برای ممانعت از اقدامات اوکراین تصمیم حمله به خاک این کشور را گرفتند. جنگی که ولادیمیر پوتین در قلب اروپا به راه انداخت به ما می‌گوید که دیگر هیچ چیز مثل قبل نخواهد شد همانگونه که استفان والت نظریه پرداز مطرح مکتب رئالیسم نیز گفته است کشور‌های قدرتمند اغلب زمانی که احساس می‌کنند، به درستی یا نادرست، امنیتشان در خطر است، کار‌های بسیار وحشتناکی انجام می‌دهند.

امیرحسین ابراهیمی پژوهشگر روابط بین‌الملل