علم و فناوری امروز سپر امنیت ملی کشور است

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری تسنیم، محمدرضا مخبردزفولی، رئیس فرهنگستان علوم در همایش بین المللی مطالعات ایران معاصر که در دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران برگزار شد، گفت: ایران در طول تاریخ، مهد علم و تمدن بوده است؛ از جندی‌شاپور تا عصر فناوری‌های نوین، روح علم در ایران با انسانیت و اخلاق پیوند خورده است.

وی با اشاره به پیشینه درخشان علم در ایران و جایگاه تمدنی کشور در تاریخ جهان اسلام، تأکید کرد که «پیشرفت علمی و فناوری، مسیر اصلی تحقق ایران قوی است».

مخبر دزفولی در ابتدای سخنان خود ضمن قدردانی از برگزارکنندگان نشست، گفت: هدف از چنین گردهمایی‌هایی بازخوانی و احیای حافظه تمدنی ایران است. ما ملتی هستیم که ریشه‌مان در علم و اندیشه است. علم در ایران تنها ابزار دانایی نبوده، بلکه بنیان هویت، اخلاق و تمدن ماست.

ایران، پیشگام علم پیش از اسلام

وی با اشاره به پیشینه علم در ایران باستان اظهار داشت: پیش از اسلام، دانشگاه جندی‌شاپور نماد قله علمی ایران بود. این مرکز علمی که در سده سوم میلادی بنیان نهاده شد، در روزگاری که غرب در تاریکی فکری به‌سر می‌برد، چون خورشیدی درخشان در جهان علم می‌تابید. جندی‌شاپور نه تنها در پزشکی بلکه در فلسفه، ریاضیات و علوم پایه نیز مرکز پژوهش و آموزش بود.

مخبر دزفولی افزود: در جندی‌شاپور نظام استاد - شاگردی برقرار بود، دانشجویان شهریه می‌پرداختند و از کمک‌هزینه برخوردار می‌شدند. نکته مهم آن است که در این مرکز، نژاد، زبان، رنگ و مذهب هیچ اهمیتی نداشت؛ معیار برتری تنها دانش و تخصص بود. بسیاری از اندیشمندان از مناطق گوناگون از جمله نسطوریان انطاکیه، به دلیل فشارهای کلیسایی به ایران پناه آوردند و در جندی‌شاپور به تدریس و تحقیق پرداختند. همین ترکیب تمدنی، جندی‌شاپور را به نخستین شهر دانشگاهی جهان بدل کرد.

رئیس فرهنگستان علوم از پیگیری ثبت جهانی دانشگاه جندی شاپور به عنوان قدیمی‌ترین دانشگاه جهان خبر داد و گفت: بر اساس مستندات تاریخی و پژوهش‌های ارائه شده به یونسکو، دانشگاه جندی شاپور با قدمتی بیش از 1750 سال، به عنوان کهن‌ترین دانشگاه جهان شناخته شده و به ثبت جهانی رسیده است. این افتخار علمی حاصل پیگیری‌های پژوهشگران ایرانی و تأییدی بر جایگاه ایران در بنیان‌گذاری نهادهای آموزشی است.

پذیرش اسلام و پیوند آن با تمدن ایرانی

مخبر دزفولی در ادامه با اشاره به چگونگی ورود اسلام به ایران اظهار داشت: برخلاف تصور رایج، اسلام با جنگ و اجبار وارد ایران نشد. جامعه ایران در پایان دوران ساسانی گرفتار نظام طبقاتی سنگینی بود که روح مردم را خسته کرده بود. اسلام با پیام عدالت، علم و توحید، پاسخ به نیاز فکری و اجتماعی جامعه ایرانی بود. به تعبیر شهید مطهری، مردم ایران اسلام را با آغوش باز پذیرفتند، زیرا آن را مکتبی الهی و آزادکننده یافتند.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه داد: ایران پس از پذیرش اسلام، نه‌تنها از تمدن خود دست نکشید بلکه روح تمدنی خود را در پیکره تمدن اسلامی دمید. در نتیجه، تمدن اسلامی به سرعت در دو کانون بزرگ، بغداد و اندلس به شکوفایی رسید و دانشمندانی ایرانی‌تبار ستون‌های آن را ساختند.

تمدن اسلامی؛ تلاقی علم، عقل و ایمان

رئیس فرهنگستان علوم در بخش دیگری از سخنان خود با مرور دوره طلایی تمدن اسلامی گفت: در قرون سوم تا ششم هجری، جهان اسلام شاهد شکوفایی علمی بی‌نظیری بود. در بغداد، بیت‌الحکمه با بیش از چهارصد هزار جلد کتاب و در قاهره، کتابخانه فاطمیون با بیش از یک میلیون جلد اثر، از بزرگ‌ترین مراکز علمی جهان بودند. در این دوران، ترجمه متون یونانی، هندی و ایرانی رونق گرفت و به شکل‌گیری آکادمی‌های علمی انجامید.

وی افزود: در همین دوران است که چهره‌هایی چون ابن‌سینا، فارابی، ابوریحان بیرونی، خواجه نصیرالدین طوسی و قطب‌الدین شیرازی پدید آمدند؛ اندیشمندانی که آثارشان هنوز در دانشگاه‌های معتبر دنیا تدریس می‌شود. ابن‌سینا، نه‌تنها پزشک بود، بلکه فیلسوفی جامع‌الاطراف بود که آثار فلسفی و علمی‌اش هنوز هم مرجع است. این دانشمندان با نگاهی عقل‌گرا و توحیدی، علم را در خدمت تعالی انسان قرار دادند.

وی یادآور شد: ایران در این دوران نقشی کم‌نظیر داشت؛ تا آنجا که اگر سهم ایرانیان را از تمدن اسلامی حذف کنیم، بخش زیباتر، عمیق‌تر و انسانی‌تر آن از میان می‌رود.

از افول تا احیا؛ مواجهه تمدن اسلامی با مدرنیته

مخبر دزفولی با اشاره به دوران افول تمدن اسلامی در قرون هفتم تا نهم هجری و سپس پیدایش علم مدرن پس از رنسانس گفت: یورش مغولان و نابودی مراکز علمی بزرگ، ضربه‌ای سنگین بر تمدن اسلامی وارد کرد. با این حال، حتی در آن دوران، چهره‌هایی چون خواجه نصیر و سعدی در ایران ظهور کردند و چراغ علم را روشن نگه داشتند.

استاد دانشگاه تهران افزود: در غرب، رنسانس موجب جهشی علمی شد، اما این علم به تدریج از اخلاق و معنویت فاصله گرفت. تمدن تکنولوژیک امروز، گرچه از لحاظ ابزار پیشرفته است، اما از روح انسانیت تهی شده و گاه به ابزار سلطه، جنگ و تخریب بدل گشته است. تمدنی که بمب بر سر هیروشیما می‌ریزد یا نسل‌کشی در غزه را ممکن می‌سازد، تمدن نیست؛ بربریت است.

رئیس فرهنگستان علوم تأکید کرد: تمدن واقعی آن است که علم را در خدمت انسان و اخلاق قرار دهد. تمدن ایرانی - اسلامی بر مبنای کرامت انسان بنا شده است و همین ویژگی می‌تواند در دنیای پرآشوب امروز راه‌گشا باشد.

ایران معاصر؛ تداوم حافظه تمدنی در عصر علم و فناوری

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به وضعیت علم و فناوری در ایران معاصر گفت: انقلاب اسلامی ایران، نه‌تنها تحولی سیاسی، بلکه احیای هویت علمی و فرهنگی ملت ایران بود. پیش از انقلاب، سهم ایران در تولید علم جهانی تقریباً ناچیز بود، اما امروز جمهوری اسلامی ایران دو درصد از تولیدات علمی دنیا را در اختیار دارد. این رقم با توجه به بودجه اندک تحقیق و توسعه - کمتر از نیم درصد تولید ناخالص داخلی - نشان از ظرفیت بالای نخبگان ایرانی دارد.

وی افزود: امروز بیش از 400 دانشگاه جامع، سه میلیون دانشجو و بیش از ده هزار شرکت دانش‌بنیان در کشور فعال هستند. ایران در حوزه‌هایی همچون سلول‌های بنیادی، داروسازی پیشرفته، نانوفناوری، فناوری دفاعی و هوافضا دستاوردهای چشمگیری داشته است. بسیاری از این موفقیت‌ها حاصل ایثار و خودباوری جوانان و دانشمندان کشور است.

رئیس فرهنگستان علوم در ادامه با اشاره به گفت‌وگویی با یکی از همکاران ایرانی شاغل در ناسا گفت: او به من گفت اگر توان علمی و دفاعی امروز ایران وجود نداشت، دشمنان این ملت، کشور را نابود می‌کردند. این اعتراف نشان می‌دهد که علم و فناوری امروز سپر امنیت ملی ماست.

چالش‌ها و نیازهای امروز علم در ایران

مخبر دزفولی ضمن قدردانی از تلاش‌های دانشمندان ایرانی، به برخی کاستی‌ها نیز اشاره کرد و گفت: ما در مدیریت علم، در پشتیبانی مالی و در انسجام میان نهادهای علمی هنوز با چالش‌هایی روبه‌رو هستیم. باید میان دانشگاه، صنعت و جامعه پیوند واقعی برقرار شود. علم نباید در حد مقاله باقی بماند، بلکه باید به فناوری، محصول و رفاه مردم تبدیل شود.

وی افزود: در بسیاری از کشورها، میانگین هزینه‌کرد در حوزه تحقیق و توسعه بین دو تا پنج درصد تولید ناخالص داخلی است، در حالی که ما هنوز به نیم درصد هم نرسیده‌ایم. با این حال، همین مقدار نیز با روحیه جهادی و خلاقیت دانشمندان ایرانی چندبرابر بهره‌وری دارد. اگر این ظرفیت‌ها به درستی حمایت شوند، آینده علمی کشور درخشان‌تر از امروز خواهد بود.

ایران قوی؛ هدفی دست‌یافتنی از مسیر علم و همدلی

رئیس فرهنگستان علوم در بخش پایانی سخنان خود با اشاره به تعبیر رهبر معظم انقلاب درباره «ایران قوی» گفت: ایران قوی یک شعار نیست، بلکه یک هدف تمدنی است. ما می‌توانیم به ایران قوی دست یابیم، به شرط آنکه همه با هم باشیم و بر محور علم، اخلاق و همبستگی حرکت کنیم. علم در نگاه ما فقط ساینس نیست؛ علوم انسانی نیز بخش جدایی‌ناپذیر تمدن است. جامعه‌ای که فقط تکنولوژی داشته باشد اما انسانیت نداشته باشد، هرگز تمدن‌ساز نخواهد بود. رسیدن به ایران قوی آرزو نیست بلکه یک هدف دست یافتنی است.

وی تأکید کرد: تمدن ایرانی - اسلامی از ابتدا تمدنی انسان‌محور، جهانی و گفت‌وگو‌محور بوده است. این تمدن مرز نمی‌شناسد و بر پایه برادری، علم و اخلاق بنا شده است. امروز نیز اگر بتوانیم علم را با ارزش‌های انسانی و هویتی خود پیوند دهیم، آینده‌ای روشن در پیش خواهیم داشت.

مخبر دزفولی در پایان گفت: راه آینده از مسیر علم، فناوری و فرهنگ می‌گذرد. ما در کشوری زندگی می‌کنیم که در طول تاریخ، از جندی‌شاپور تا انقلاب اسلامی، همواره علم را با معنویت آمیخته است. اگر این مسیر را با جدیت ادامه دهیم، ایران نه‌تنها به ایران قوی، بلکه به الگوی تمدن نوین انسانی تبدیل خواهد شد.