فرآیند رسیدن شلیل به پایتخت

به گزارش مشرق، اولین شاخه‌های درخت «شفرنگ» در سال 1304 هجری قمری به درخواست دوست‌محمدخان معیرالممالک توسط جهانسوز میرزا امیرنویان فرزند فتحعلی‌شاه از شاهرود به تهران آورده و کاشته شد.

دوستعلی‌خان معیرالممالک در رجال عصر ناصری می‌نویسد: «جهانسوز میرزا امیرنویان در یکی از روزهای بهار سال 1304 قمری که به مناسبت شرکت در مراسم عید نوروز در پایتخت به سر می‌برد به بازدید پدرم دوست‌محمدخان معیرالممالک آمد و ضمن تماشای درخت‌های گل و میوه‌ای که ایشان به دست خود پیوند و تربیت می‌کرد، از شفرنگ شاهرود سخن به میان آورد و آن را بسیار ستود. در آن زمان این میوه را در تهران نمی‌شناختند و بنا به خواهش پدرم چند شاخه که جوانه‌های مناسب برای پیوند داشت از آنجا فرستاد. محصول سال دوم به عنوان تحفه برای ناصرالدین شاه فرستاده شد و پس از آن شفرنگ در تهران و اطراف مورد توجه قرار گرفت.»

جعفر شهری در کتاب «تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم» قیمت شلیل را چارکی دو سه شاهی و یک من تا ده شاهی نوشته است. در حال حاضر قیمت شلیل شبرنگ از 10 تا 20 هزار تومان در میادین میوه و تره بار و میوه فروشی‌ها عرضه می‌شود.

شهری می‌نویسد: «چون میوه‌ها فصلی وارد بازار می‌شد و برخی از آن‌ها بویژه میوه‌های زمستانی مرغوبیت و مطلوبیت برای عام نداشتند و قیمت‌های ارزانی داشتند، کسی نمی‌توانست برای کاسبی آن سرمایه‌گذاری سرقفلی دکان کند، به جز دو یا سه نقطه که یکی در اول بازار حدود چهارراه بزازها که مشتریان پولدار بازاری در آن رفت و آمد داشتند. در چهارراه کنت و نرسیده به دروازه دولت هم دکان‌های میوه‌فروشی وجود داشت.

صاحب دکان میوه‌فروشی در دروازه دولت مردی به نام «صمد» بود که با مشتریانی از رجال که با خدمه‌هایشان به خرید می‌رفتند با زبان چاپلوسی برخورد می‌کرد و میوه‌های بی‌مصرف را جلوی چشم و میوه‌های خوب را در پستو می‌گذاشت تا بتواند با قیمت بالاتری به مشتریان پولدار بفروشد. گفته میشود این رفتار آقا صمد از آن پس برای میوه‌فروشی‌های دیگر هم باب شد.

آن زمان هم هر میوه‌ای متناسب با فصل از شهرهای مختلف به تهران آورده می‌شد. مثلا عموما مرکبات شامل پرتقال و نارنگی توسرخ و لیموترش و نارنج از جنوب و مازندران و سبزیجات و کاهو از قصبه شاه عبدالعظیم به تهران می‌رسید.

اما چون نهال درخت شلیل شبرنگ رشد خوبی دارد و گونه‌ای پربازده است، در تهران هم کاشته شد. نهال شلیل شبرنگ پیوندی تا 10 سال عمر می‌کند و تحمل سرمای بین 30 تا 25 درجه را دارد و در دومین سال کاشت باردهی خود را شروع می‌کند.»

در فرهنگ فارسی معین «شفترنگ» که یکی از میوه‌های پرطرفدار فصل تابستان است نوعی شلیل قرمز معنی شده است. شبرنگ (شفترنگ) میوه‌ای از خانواده شلیل است و گفته می‌شود این میوه برای گرمازدگی هم موثر است.

شلیل شبرنگ خواصی کمی هم ندارد. این میوه ادرارآور و ملین است و برای مبتلایان به یبوست کارگشاست. به واسطه گوشت نرمی که دارد کامل هضم می‌شود. مواد قندی و نشاسته‌ای آن هم به راحتی هضم می‌شود. گفته می‌شود این میوه دارای ویتامین آ و ث است و بتاکاروتن موجود در آن در جلوگیری از بیماری‌های قلبی و عروقی موثر است. فیبر، دیگر ترکیب قابل توجه در این میوه است که موجب کاهش سرعت جذب برخی مواد مغذی بویژه قندها می‌شود و در عین حال میزان حساسیت به انسولین را نیز افزایش می‌دهد. مصرف شلیل می‌تواند در کنترل قندخون موثر باشد.

گفته می‌شود در حال حاضر ایران چهارمین تولیدکننده عمده شلیل و هلو در دنیاست و استان مازندران بیشترین شلیل شبرنگ کشور را تولید می‌کند. مشتری‌های خارجی شلیل شبرنگ ایران معمولا کشورهای روسیه، عراق، افغانستان، پاکستان، ترکیه، تایلند، هند و کشورهای حاشیه خلیج فارس هستند.