قاتل استاد مطهری که بود و چه کسی او را قصاص کرد / نقش ناطق‌نوری و معادیخواه در رسیدگی قضایی چه بود؟/ اعدام در روز انتخاب اولین رییس جمهوری

عصر ایران؛ مهرداد خدیر - هر چند ترور استاد مرتضی مطهری در شامگاه 11 اردیبهشت 1358 و پس از خروج از خانه دکتر یدالله سحابی رخ داد، اما 12 اردیبهشت به عنوان سال‌روز شهادت او و روز معلم نام‌گذاری شده است.

این کار می تواند هم به این دلیل باشد که 12 اردیبهشت پیش از آن هم به یاد شهادت یک معلم در آغاز دهه 40 روز معلم نام داشت و هم بدان سبب که که روز معلم با روز جهانی کارگر تداخل پیدا نکند.

این اشارات اما به خاطر آن است که ببینیم آن که از فاصله حدود دو متری با سلاح رولور به آیت الله مرتضی مطهری شلیک کرد که بود: نام او محمد علی بصیری و عضو گروه فرقان بود؛ گروهی که کمی قبل تر اقدام به ترور سرلشگر قرنی اولین رییس ستاد ارتش بعد از انقلاب کرده بود.

محمد علی بصیری در شرکت زیراکس کار می‌کرد و کاغذهای اعلامیه فرقان درباره ترور شهید مطهری از کاغذهای این شرکت بود. نکته قابل تامل این بود که گروه فرقان پس از ترور در تماس با چند روزنامه مهم و اصلی خبر را به آنها اطلاع داد با این عبارت که ما رییس شورای انقلاب را کشتیم. این در حالی بود که اسامی اعضای شورای انقلاب منتشر نشده بود و صبغه غالب آقای مطهری هم فرهنگی بود تا سیاسی و این که در حضور کسی چون آیت‌الله طالقانی او رییس شورای انقلاب باشد تعجب‌آور بود و بعدتر مشخص شد درست بوده و دلیل انتخاب مطهری به ریاست شورای انقلاب نیز این نبود که سابقه مبارزاتی او از اعضای دیگر بیشتر بود چرا که از این حیث با اغلب آنان قابل قیاس نبود بلکه به دلیل اعتماد کامل امام خمینی و وجهه او بود که چنانچه اختلافی در می گرفت حل و فصل می کرد و به جز موضوع دکتر شریعتی که یک طرف دعوا بود در باقی موارد سعی در نزدیک سازی گرایش ها داشت.

این اشارات به بهانه تصویر ضارب (محمد علی بصیری) برای آن است که بدانیم این شخص چه ضربه بزرگی به میانه روی در حاکمیت و مدیریت وارد کرد. کم نیستند کسانی که معتقدند بسیاری از اتفاقات بعدی در صورت حیات مطهری حادث نمی شد. کمترین خسارت این بود که میان روحانیوت و صاحب منصبان فاصله انداخت و با توجیه رعایت نکات امنیتی کار به جایی رسیده که مدیران درجه دو هم برای خود نگهبان و محافظ گذاشته اند.

هم دست محمد علی بصیری در ترور استاد مطهری فردی به نام وفا قاضی‌زاده بود که در درگیری سوم بهمن 1358 کشته شد ولی بصیری زنده دستگیر شد. اعدام سریع او به خاطر آن که اعتراف کرده و از عمل خود پشیمان نبود در حالی رخ داد که باید روابط او کشف می شد و در حالی که هم دست او کشته شده بود اعدام سریع او جای تعجب داشت.

در برخی روایت‌ها نام حمید نیک‌نام به عنوان هم دست بصیری آمده که نادرست است چون نیک‌نام ضارب سرلشگر قرنی بود و چون همراه بصیری اعدام شد و هر دو عضو فرقان بودند این تصور درگرفته که هم دست بصیری در ترور مطهری بوده است.

گفته می‌شود برای آیت‌الله محمدی گیلانی که روابط نزدیکی با شهید مطهری داشت ادامه محاکمه با توجه به اعتراف صریح متهم ضرورتی نداشته اما حمید نقاشیان محافظ امام که خط و ربط فرقانی‌ها را می‌دانست و برای دستگیری آنان اطلاعات مهمی را در اختیار دستگاه‌های مربوطه قرار می دهد نوع مواجهه آقای گیلانی با محاکمه و ضرورت کسب اطلاعات بیشتر را یادآور می‌شود و امام حجت الاسلام عبدالمجید معادیخواه و علی اکبر ناطق نوری را برای پرونده‌های فرقان مامور می‌کند و این تنها مورد کار قضایی آقای ناطق‌نوری در تاریخ جمهوری اسلامی است که البته پس از چندی کنار می‌کشد اما معادیخواه ادامه می‌دهد هر چند او هم بعد از آن دیگر کار قضایی نکرد.

فرزند استاد مطهری (علی مطهری) درباره نحوه دستگیری محمد علی بصیری به مجله یادآور گفته بود: «خود من در دستگیریش نقش اصلی را داشتم، ما اوراقی را که این‌ها پس از ترور شهید مطهری در محل پخش کردند که در آن نوشته شده بود گروه فرقان مسئولیت این ترور را به عهده می‌گیرد، جمع آوری کردیم.

من به خاطر آشنایی با چاپ و کاغذ و استنسیل در دوران قبل از انقلاب، یک چیزهایی دستگیرم شد. کاغذ را دادیم با ذره بین آنالیز کردند و رفتیم در بازار کاغذ که ببینیم این نوع کاغذ توسط چه کسی وارد شده است، متوجه شدیم کاغذ توسط شرکت زیراکس وارد شده و آن‌ها توزیع کننده هستند.

مشخص بود که فرقانی‌ها کاغذ را از شرکت زیراکس خریده‌اند، چون کاغذ‌ها زرد رنگ بود، امکان پیدا کردن خریداران آن از طریق شرکت زیراکس برای ما میسر بود، به اتفاق یکی دو تا از دوستانمان که کار تحقیق را به عهده داشتند، به شرکت زیراکس مراجعه کردیم. آن‌ها به ما دو آدرس دادند و گفتند کاغذهای زرد را به آن‌ها فروخته‌اند و در عین حال اشاره کردند که ما خودمان در شرکت از کاغذ زرد به عنوان یادداشت استفاده می‌کنیم.

این اشاره در ذهن ما این ظن را به وجود آورد که ممکن است کسی در شرکت زیراکس از این کاغذ برای گروه فرقان برده باشد. لیست کارمندهای آن‌ها را گرفتیم و معلوم شد که محمد علی بصیری از کارمندان شرکت زیراکس است و این کاغذ‌ها را از شرکت برای گروه فرقان می‌برده است. از آدرسی که از شرکت به دست آوردیم به منزل او مراجعه و دستگیرش کردیم.

او در چند روزی که در زندان بود وقتی دید حمید نیکنام اعتراف کرده، او هم به صراحت اعتراف کرد و حتی صحنه قتل را هم با دقت کشید و جزء‌به‌جزء صحنه ترور را برای ما توصیف کرد آقای لاجوردی هم دو سه بار با او دیدار کرد.»

زمان اعدام محمد علی بصیری هم قابل‌توجه است. درست در روزی که ایرانیان برای انتخاب اولین رییس جمهوری پای صندوق‌های رأی می‌رفتند (5 بهمن 1358) محمد علی بصیری و حمید نیک‌نام اعدام شدند. این شایعه وجود داشت که یکی از فرزندان شهید مطهری قاتل را قصاص کرده ولی بعدتر مشخص شد قصاص‌کننده نه یکی از فرزندان که دامادشان بوده است. همین هم اسباب شایعات تازه و فراوان شد زیرا داماد مشهور استاد مطهری دکتر علی لاریجانی است حال آن که باجناق او یا داماد دیگر خانواده - حاجی‌زاده - شخصا قصاص کرد نه علی لاریجانی.

بی تردید این ترور بزرگ‌ترین ضربه به انقلاب در همان ماه‌های نخست بعد از پیروزی بود و جای خالی مطهری هیچ‌گاه پر نشد. بسیاری بر این باورند که اگر مطهری بود نه سرنوشت دولت موقت آن گونه می‌شد نه فرجام آیت‌الله منتظری و نه حتی جنگ آن قدر ادامه می‌یافت و نه روحانیون قدرت اجرایی را هم در دست می‌گرفتند یا دیدگاه متفاوتی درباره ولایت فقیه داشت و در مقابل این دیدگاه هم وجود دارد که اتفاقات قابل پیش‌بینی نیست و اگر چه مطهری از صحنه رفت ولی دیگران بودند و در مقابل نظر امام خمینی دیگران چندان مطرح نبودند.

بصیری را محمدی گیلانی محاکمه و محکوم کرد، خبر اعدام را علی قدوسی دادستان انقلاب در قالب اطلاعیه رسمی به روزنامه‌ها داد و معادیخواه و ناطق نوری مسؤولیت پرونده را در حالی پذیرفتند که می‌پنداشتند محاکمه ضارب مطهری هم به آنان سپرده می‌شود در حالی که مطلع شدند حکم او اجرا شده است.

نگاهی به روزنامه‌های آن دوره نشان می‌دهد بصیری تنها چند روز قبل دستگیر شده بود و اعدام سریع او به خاطر اعتراف سبب شد که در موارد بعدی ببه شیوه دیگر عمل شود.

تماشاخانه

5 راهکاری که اگر انجام بدهید، خواب سریع و با کیفیت خواهید داشت (فیلم)

فیلم: لاغر کردن گربه چاق و تنبل 18 کیلویی در آمریکا

فیلم های دیگر docReady(function () { if (window.innerWidth کانال عصر ایران در تلگرام