لایحه‌ای انتخاباتی با کارکرد تقویت تحزب
تهران - ایرنا - در قوانین انتخاباتی ما اعم از انتخابات مجلس شورای اسلامی، انتخابات ریاست‌جمهوری و مابقی انتخابات نقشی برای احزاب دیده‌نشده‌است. لایحه جامع انتخابات برای رفع این خلاء، رای به لیست‌های احزاب و جبهه‌های سیاسی را به‌رسمیت‌شناخته و به سمت تقویت نظام حزبی حرکت‌کرده‌است.
بررسی قوانین مرتبط با انتخابات در ایران نشان می‌دهد که این قوانین مبتنی بر کنش فردی در عرصه سیاست و انتخابات سامان‌یافته و به کنش جمعی انتخاباتی که ذیل تحزب سازماندهی می‌شود توجهی نکرده و احزاب را در فرایند انتخابات به رسمیت نشناخته‌است. همین عدم‌توجه به احزاب در عرصه انتخابات، باعث‌شده با وجود بیش از 200 حزب ثبت شده در کمیسیون ماده 10 احزاب، در رسانه‌ها و افکار عمومی تنها نام تعداد انگشت‌شماری از این احزاب مطرح شده و گزارش‌هایی از فعالیت آن‌ها منتشر شود. یکی از شواهد مهم مبنی بر ضعف نظام حزبی در ایران ظهور و بروز موسمی احزاب است. به این نحوه که شمار زیادی از احزاب دارای پروانه فعالیت تنها در ایام منتهی به انتخابات فعالیتی می‌کنند و بعد از انتخابات دچار افول و تعطیلی می‌شوند و دوباره در یکی، دو هفته مانده به انتخابات آتی فعال می‌شوند. یکی از اصلی‌ترین دلایل این مسئله قوانین انتخاباتی ایران است که نقشی برای احزاب قائل نشده‌است. این درحالی است «حزب» در ادبیات سیاسی مدرن تعریف دقیق و مشخصی دارد و برای آن کارکردهایی تعریف شده که با ظهور و بروز موسمی احزاب ایرانی در تضاد است. کادرسازی برای مناصب حکومتی، رصد دولت و مجلس مستقر، ارائه نیروهای شایسته و تربیت‌شده برای رقابت در انتخابات، ارتباط گرفتن با جامعه مدنی و ارائه تحلیل به جامعه متناسب با افکار و عقاید خویش از جمله کارکردهای احزاب است که در ظهور و بروز موسمی احزاب تحقق پیدا نمی‌کند. از سوی دیگر مهم‌ترین وجه ممیزه احزاب از دیگر گروه‌ها مثل گروه‌های ذی‌نفوذ تلاش برای کسب قدرت است. این در حالی است که بسیاری از احزاب در ایران تنها تا مرحله دریافت پروانه فعالیت پیش رفته‌اند و بعد از آن نام و نشانی از آن‌ها وجود ندارد. با درک همین خلاء و با این تحلیل که نظام انتخاباتی ایران یکی از دلایل ضعف نظام حزبی است دولت دوازدهم در «لایحه جامع انتخابات» سعی کرده در کنار دیگر نوآوری‌ها و جامع‌نگری‌ها و توجه به موضوعات روز، مسئله تقویت نظام حزبی را هم مورد توجه قرار دهد. در این لایحه ذیل تقویت نظام حزبی، به نقش زنان در احزاب و لیست‌های انتخاباتی هم توجه شده و سهم مشخصی برای بانوان در نظر گرفته‌شده‌است. جایگاه احزاب و بانوان در لایحه جامع انتخابات در قوانین انتخاباتی حال حاضر ایران هیچ اشاره‌ای به ارائه لیست انتخاباتی نشده و این مساله مغفول ماندهاست، اما در لایحه جامع انتخابات، به نقش احزاب و جبهه‌های سیاسی در ارائه لیست‌های انتخاباتی پرداخته شده و به رای‌دهندگان این اجازه داده شده که به جای افراد به لیست‌های انتخاباتی رای دهند. البته این لیست‌ها و جبهه‌ها باید دارای شرایطی باشند. بر اساس لایحه جامع انتخابات احزاب باید برای ارائه لیست انتخاباتی حداقل پنج هزار عضو رسمی داشته باشند. با توجه به این امر که احزاب انگشت‌شماری در ایران دارای پنج هزار عضو رسمی هستند این شرط بستر را برای شکل‌گیری جبهه‌های سیاسی فراهم می‌کند. ماده 26 لایحه جامع انتخابات بیان می‌کند که «رای دهندگان می‌توانند در حوزه‌هایی که احزاب ملی یا جبهه‌ها، نامزد یا نامزدهایی را معرفی می‌کنند، به فهرست هر یک از احزاب یا جبهه‌ها رای دهند و در این صورت، رای ماخوذه برای تمامی نامزدهای فهرست منظور می‌شود.»
در تبصره همین ماده، تدوین‌کنندگان لایحه شرط و شروطی را برای احزاب و جبهه‌ها در جهت استفاده از ماده 26 مقرر کرده‌اند. اولین موضوع برای استفاده از این ماده این است که احزب باید در زمان انتخابات دارای پروانه معتبر فعالیت باشند و حداقل پنج هزار نفر عضو رسمی به تایید مرجع مربوط داشته باشند. همچنین حداکثر تا هفت روز قبل از آغاز اخذ رای، احزاب باید فهرست خود را به ستاد انتخابات کشور ارائه و تاییدیه دریافت کنند. یکی از مهم‌ترین بندهای این ماده توجه به نقش زنان است. طبق این ماده احزابی که به دنبال ارائه فهرست در انتخاباتند باید حداقل یک ششم از سرجمع نامزدهای معرفی‌شده خود در سراسر کشور را به زنان اختصاص دهند؛ اتفاقی که در صورت تحقق می‌تواند سهم زنان در مناصب انتخابی را افزایش دهد. همچنین در حوزه‌های انتخابیه دارای 3 نماینده حداقل یک نفر از زنان باید به عنوان نامزد معرفی شود. در حوزه‌های انتخابیه داری 4 و 5 نماینده حداقل دو نفر از زنان و در حوزه‌های انتخابیه 6 نماینده و بالاتر حداقل یک سوم کرسی‌های آن حوزه انتخابیه را احزاب باید از بین زنان معرفی کنند. لایحه جامع انتخابات متناسب با نام خود، در ابعاد مختلف مسئله انتخابات را مورد بررسی و به روزرسانی و نوآوری قرارداده‌است. در این بین بحث تقویت نظام حزبی یکی از مهم‌ترین ابعاد این لایحه است. هرچند تقویت نظام حزبی و شکل‌گیری احزاب قدرتمند در ایران نیازمند الزامات و ضرورت‌های دیگری هم هست و نمی توان امیدوار بود با تصویب این لایجه ضعف نظام حزبی به صورت کلی بر طرف شود اما لایحه جامع انتخابات می تواند قدم آغازین محکمی در این مسیر باشد. اشاره به حداقل پنج هزار عضو رسمی اقدام مناسبی در این لایحه برای گسترده‌تر و همه‌گیرتر شدن فعالیت احزاب است؛ مسئله‌ای که فعالیت احزاب را از گروه های محفلی متمایز می‌کند. در حال حاضر احزاب فعال هم بیشتر در تهران دفاتر و فعالیت‌هایی دارند و در شهرستان‌ها فعالیت همین احزاب هم بسیار کمرنگ است و اعضای آن‌ها در مواردی بسیار کم و به واسطه ارتباط فردی است که جذب حزب شده‌اند، در حالی که اعضای یک حزب باید دارای ارتباط فکری باشند. توجه به تبعیض مثبت نسبت به بانوان یکی از مواد مترقی لایحه جامع انتخابات است. افزایش سهم زنان در کیک قدرت از وعده‌های انتخاباتی «حسن روحانی» بود که دولت در این مسیر اقدامات مطلوبی را هم تا به امروز انجام‌داده‌است اما بدون تردید این لایحه مبنایی‌ترین این اقدامات است. علاوه بر وعده‌های روحانی امروزه نادیده‌گرفتن توانمندی نیمی از جامعه یکی از موانع توسعه به شمار می‌رود و عاقلانه هم نیست توانمندی نصف جامعه نادیده گرفته شود. با همه این نکات مثبت، لایحه جامعه انتخابات با گذشت بیش از یک سال از ارسال به مجلس همچنان معطل و بلاتکلیف است. انتقادات بخش زیادی از نمایندگان در مورد قوانین انتخاباتی از جمله ضعف احزاب و تاکید بر اهمیت نقش احزاب و زنان در توسعه کشور با این عدم توجه به لایحه جامع انتخابات که دولت با همکاری بسیاری از بخش‌ها و کارشناسان و از جمله خود مجلس تهیه‌کرده‌است سازگار نیست. امید که مجلس یازدهم مسیر دیگری در پیش گیرد و تصویب این لایحه را در اولویت کاری خود قرار دهد.
*س_برچسب‌ها_س*