مجلس ششم؛ از مذاکرات فراوان برای تصویب اعتبامه‌ها تا توقف فعالیت احزاب و فراکسیون‌ها
انتخابات مجلس ششم در حالی آغاز شد که از انبوه جریان‌ها و گروه‌های سیاسی و نیز حضور نامزدهای مستقل خبری نبود.
به گزارش مشرق، بیش از 110 سال است که از پایه ریزی حاکمیت قانون در ایران می‌گذرد. دوران قانون و قانون گذاری در ایران فراز و نشیب‌هایی داشته است و در اعصاری نظیر دوران حاکمیت عناصر قاجار و پهلوی عملا ترتیبات قانونی منبعث از اراده مردم تحت امیال و خواسته‌های شاهان فاسد و وابسته به بیگانه قاجار و پهلوی در می‌آمد.
(دوره ششم - 19 تیرماه 1305 تا 22 مرداد ماه 1307 ش)
مقدمه
دوره ششم مجلس شورای ملی اولین دوره قانونگذاری در عصردوم مشروطیت (1305- 1320 شمسی) است که مقارن با آغاز سلطنت رضا پهلوی است. دراین عصر رضاخان با تعیین وکلای فرمایشی، مجلس (دوره ششم تا سیزدهم) را به نهادی تشریفاتی تبدیل کرد. در این مجالس طرح‌ها و لوایح مطابق نظر شاه تصویب یا رد می‌شدند.
تنها در مجلس ششم که چند تن از نمایندگان مخالف حضور داشتند، بحث‌ها و مخالفت‌هایی صورت می‌گرفت. درگزارش حاضر، به بیان چگونگی انتخابات، معرفی هیات رییسه، نمایندگان، کمیسیون‌ها و احزاب دوره ششم مجلس شورای ملی پرداختیم وسعی کرده‌ایم به اجمال اوضاع اجتماعی و عملکرد این دوره مجلس را توصیف نماییم.
انتخابات
انتخابات دوره ششم مجلس شورای ملی که در کابینه فروغی شروع شده بود درتاریخ 5 تیرماه 1305 خاتمه یافت. انتخابات مجلس ششم در حالی آغاز شد که از انبوه جریان‌ها و گروه‌های سیاسی و نیز حضور نامزدهای مستقل خبری نبود. روزنامه‌ها نیز به دلیل سانسور اعمال شده نمی‌توانستند فعالانه وارد عرصه مبارزات انتخاباتی شوند. تصویب قانونی، چون عدم دخالت وزرا در انتخابات و نیز رفع محرومیت نظامیان و روسای مالیه از انتخاب شدن و مانند آن نشان دهنده شکل گیری مبدا واحدی برای اعمال نفوذ بود. پس از سلطنت رضا شاه، در انتخابات مجلس ششم تا سیزدهم این شخص شاه بود که نتایج انتخابات وترکیب هر مجلس را تعیین می‌کرد. مطالعه اسناد وزارت درباره پهلوی درباره انتخابات مجلس شورای ملی در سال‌هایی که تیمور تاش مسئول این وزارتخانه بود نمایانگر اعمال نفوذ مستقیم وی در امر انتخابات مجلس در این سال‌ها (1304-1311) است.
انتخابات دوره ششم در اقصی نقاط کشور مستقیما زیر نظر رضا خان قرار داشت. سران لشکر و نظامیان در همه جا در امر انتخابات دخالت صریح نموده و اسامی نامزدهای سفارش شده از مرکز را از صندوق آرا بیرون می‌آوردند. اما در انتخابات تهران که تا حدودی به صورت آزاد برگزار شد و دخالت شاه کمتر بود مدرس نفر اول شد و از بین 12 نماینده منتخب تنها سه نفر به طور مستقیم از فهرست دربار بودند.
با این حال وکلای واقعی مردم اقلیت مجلس را تشکیل می‌دادند وتلاش گسترده آنان به ویژه مدرس برای مخالفت با اعتبارنامه‌های وکلای فرمایشی به جایی نرسید و نتوانستند مخالفت مقاصد شاه کار چندانی صورت دهند.
با توجه به صورت مذاکرات مجلس، می‌توان گفت دوره ششم آخرین دوره انتخابات مجلس در زمان رضا شاه بود که در مورد تصویب اعتبارنامه‌ها مذاکرات فراوانی صورت گرفت. پس از این دوره مجلس به صورت یک نهاد تشریفاتی درآمد و فعالیت احزاب و فراکسیون‌ها متوقف شد.
تحصیلات نمایندگان
7 درصد نمایندگان دارای تحصیلات قدیم در حد اجتهاد بودند
24 درصد نمایندگان دارای تحصیلات قدیم در حد مدرسی بودند.
31 درصد نمایندگان دارای تحصیلات قدیم در حد سطح بودند
3 درصد نمایندگان دارای تحصیلات جدید و دارای دکترا بودند.
9 درصد نمایندگان دارای تحصیلات جدید و دارای لیسانس و مهندسی بودند
4 درصد نمایندگان دارای تحصیلات جدید و دارای دیپلم متوسطه بودند
22 درصد نمایندگان دارای تحصیلات جدید و در حد متعارف وابتدایی بودند.
احزاب و فراکسیون‌ها
با پایان دوران مشروطه و ظهور رضا خان، فعالیت احزاب سیاسی، گروه‌ها، تشکل‌ها و جراید نیز متوقف شد. با آغاز اقتدار رضا شاه، بساط حزب و حزب سازی هم، در کشور جمع شد و تقریبا در دوران حکومت مطلقه وی هیچ جمعیت و حزب سیاسی علنی وجود نداشت، تنها چند گروه - آن هم مخفیانه - که از ابراز عقاید خود پرهیز می‌کردند، حرکتی داشتند.
گرچه رضاخان خود با ائتلاف و ایجاد حزبی جدید به قدرت رسید، اما پس از آن، مانع فعالیت احزاب در جامعه شد. زیرا حزب در صدد نفوذ یا کسب قدرت سیاسی است و این موضوع برای رضا شاه قابل پذیرش نبود و هر چه قدرت او بیشتر می‌شد، اقدامات قاطع تری در تعطیلی مجلات، توقیف افراد و انحلال احزاب به کار می‌برد.
در این دوره فعالیت‌های حزبی بسیار محدود شده و تنها اعضای حزب سوسیالیت و فراکسیون تجدد در مجلس فعال بودند و به شدت در برابر اقلیت که از دموکرات‌های سابق و منفردین تشکیل شده بودند، مخالفت می‌کردند. دیگر فراکسیون‌های دوره ششم عبارت بودند از: فراکسیون اقتصاد، آزاد، اتحاد، رادیکال، مستقل و منفردین.
کابینه‌های دوره ششم
1. کابینه حسن مستوفی (دهمین کابینه) 11 تیرماه 1305 شمسی برابر ذی الحجه 1344 هجری قمری
2. کابینه حسن مستوفی (یازدهمین کابینه) 24 شهریور ماه 1305 شمسی برابر 9 ربیع الاول 1345 هجری قمری
3. کابینه حسن مستوفی (دوازدهمین و آخرین کابینه) 19 بهمن ماه 1305 شمسی برابر 17 شعبان 1345 هجری قمری
4. کابینه مهدی قلی هدایت (نخستین کابینه) 11 خرداد ماه 1306 شمسی برابر دوم ذی الحجه 1345 هجری قمری
مصوبات دوره ششم
علاوه بر مصوبات فوق در دوره ششم حدود 200 فقره قانون به تصویب مجلس شورای ملی رسید که مهمترین آن‌ها عبارتند از:
1. عقد پیمان دوستی وامنیت متقابل بین ایران و دو همسایه غربی و شرقی (ترکیه وافغانستان) در 2 اردیبهشت ماه 1305 شمسی
2. قانون ساختمان راه آهن بین خورموسی، بندر محمره و بندر جز در 14 اسفند 1305 شمسی
3. قانون تاسیس بانک ملی ایران به منظور پیشرفت امور تجارت، فلاحت، زراعت و فصاعت در 14 اردیبهشت 1306 شمسی
4. قانون محرومیت کارمندان دولت از انتخاب شدن به نمایندگی مجلس در 22 تیرماه 1306 شمسی
5. قانون مجازات مختلسین اموال دولتی در آذرماه 1306 شمسی
6. قانون «تعیین حقوق رتبه‌های قضایی در 26 آذرماه 1306 شمسی»
7. قانون محاکمه وزرای و هیات منصفه در 16 تیرماه 1307 شمسی
8. قانون انحصار دولتی تریاک مشتمل بر 16 ماده در 26 تیرماه 1307 شمسی
9. قانون منع خروج طلا ونقره از سرحدات.
مطبوعات در دوره ششم
با استقرار حکومت پهلوی رضا شاه برای تضمین قدرت مطلقه خودروزنامه‌های مستقل را تعطیل کرد و هر اندازه قدرت او بیشتر می‌شد اقدامات قاطع‌تری در تعطیلی و سانسور مطبوعات به کار می‌برد. در اینجا برای بیان جو حاکم بر مطبوعات آن زمان مختصری از سخنان اعتراض آمیز یکی از نمایندگان دوره ششم (آقا سید یعقوب) نسبت به سانسور مطبوعات را آورده‌ایم:
«اگر راست است و انتخابات آزاد است، لااقل سانسور را برداریم که مردم مستحضر شوند. آخر تا کی این مملکت باید گرفتار و در مضیقه باشد تا کی باید دژخیم سانسور روی مطبوعات افتاده باشد و نگذارد مردم داد خودشان را بزنند تا کی مملکت ما باید درتحت اداره اشخاص اداره شود، قانون باید در مملکت حکومت کند، قانون را اجرا کنید. وقتی مطبوعات تجاوز کردند مجازاتشان کنید. چرا آن‌ها را خفه می‌کنید؟ کار وزارت داخله منحصر است به سانسور مطبوعات و خراب کردن انتخابات. این است که بنده به نام آزادی ملت به نام این که ملت آزاد را نمی‌توانید خفه کنید، نمی‌توانید حقوق و استقلالش را ببرید، نمی‌توانید سیادت و سعادت او را ببرید، فریاد می‌زنم اگر ملت زنده و آزاد باشد، آن ملت محفوظ است».
منبع: میزان