مدیریت وارونه وزارت نیرو و بحران آبی در ایران / وقتی نه روش های جایگزین بررسی می شود و نه منابع ساماندهی!

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به نقل از صاحب نیوز؛ بحران کم آبی که از سال‌های گذشته آغاز شده است یک موضوع جدی است و اگر ریشه یابی و حل نشود، هر چه این وضعیت بیشتر ادامه پیدا کرده و منابع آبی محدودتر شوند، تنش‌ها و معضلات اجتماعی بیشتر خواهند شد.

در این بین مدیریت صحیح منابع، نظرات کارشناسی و مطالبات مردم آن چیزی که باید مورد توجه قرار گیرد و برآیند منطقی و کارشناسانه این سه در کنار سایر پارامترها باید مورد پذیرش قرار گیرد تا بتوان از بحران عبور کرد.

*فرهنگ سازی تبعیت از مدیریت منابع آب

شاید یک روز آن قدر آب در حوضه آبریز زاینده‌رود موجود بوده است که هم کفاف شرب مردم را می‌داده، هم کفاف کشاورزی را و هم کفاف چرخیدن چرخ صنعت در ذوب آهن و فولاد مبارکه و سیمان سپاهان را اما امروز آب به اندازه کافی موجود نیست و همه مردم با مشکل تأمین آب روبرو هستند چه برای شرب، چه برای کشاورزی و چه برای صنعت. طبیعتا در چنین شرایطی باید الأهم فالأهم کرد و بر اساس اولویت بندی آب را تقسیم کرد.

بدون شک بالاترین اولویت مصرف آب در حال حاضر، باید مصرف شرب باشد و بعد سایر موارد باید اولویت بندی شوند و اگر در این بین لازم بود بر اساس این اولویت بندی که البته باید بر اساس منطق باشد، آب دارای اولویت کمتر یک واحد قطع شود، دیگر نباید مقاومتی شکل بگیرد و بر خلاف نظر کارشناسی اعتراضی صورت بگیرد.

در تنش اجتماعی آب محور این روزهای کشور، جا نیفتادن این موضوع به وضوح دیده می‌شود و همین موضوع کنترل مدیریت منابع آبی را از دایره نظر کارشناسی خارج کرده و تعادل مصرف، تأمین و مدیریت آب را بهم می‌زند.

جاانداختن این مطلب مهم نیاز به فرهنگ سازی دارد و نمی‌توان به صورت تماما سلبی آن را طرح کرد به ویژه که در روزهای اخیر شاهد آن بودیم که در صورت جانیفتادن این مطلب و اعتراض گسترده مردم، دیگر برخورد سلبی راهگشا نخواهد بود. اما می‌بینیم وزارت نیرو و شرکت مدیریت منابع آب ایران اقدام مؤثری در جهت جاانداختن این مطلب و فرهنگ سازی در این رابطه انجام نداده‌اند.

*عدم ساماندهی مصرف شرب مشترکین

شاید به این دلیل که میزان مصرف آب شرب بین مشترکین خانگی در مقابل سایر مصارف خیلی زیاد نیست، وزارت نیرو تمرکز چندانی بر روی کنترل مصرف خانگی مشترکین آب قرار نداده است درحالی که در گذشته تلاش بیشتری برای فرهنگ سازی مصرف آب توسط وزارت نیرو به ویژه از طریق رسانه ملی مشاهده می‌شد.

هر روزه میزان بسیار زیادی آب تصفیه شده شرب در بین مشترکین خانگی هدر داده می‌شود. آبیاری فضای سبز منازل، شستشوی خودرو، شستشوی زمین و از این قبیل هدر دادن آب محسوب شده که می‌تواند و باید با آبی غیر از آب شرب انجام شود اما وزارت نیرو برنامه‌ای برای این جایگزینی ارائه نداده است. یک راه برای این منظور احداث یک شبکه آب درجه دو برای چنین مصارفی است تا هم جلو هدر رفتن آب شرب گرفته شود و هم در مواقع کمبود، این آب قطع شود.

محمدرضا بختیاری، مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران، طی گفتگویی با خبرگزاری فارس عنوان کرده است 47 درصد از مصرف آب شرب شهر تهران بزرگ با 22 منطقه، تنها در مناطق 1، 2 و 3 آن مصرف می‌شود. یعنی مناطق ثروتمندنشین تهران که بالطبع مصرف بالای آب آن به دلیل داشتن استخر، جکوزی، سونا و این قبیل امکانات است. طبیعتا در سایر مناطق تهران نیز منازلی دارای امکانات این چنینی وجود دارند و رقم مصرف آب شرب در استخرهای تهران بسیار بیشتر از این ارقام است.

همین موضوع نشان می‌دهد چه حجمی از آب شرب در استخرهایی مصرف می‌شود که اصلا در اولویت مصرف آبی قرار ندارند. وزارت نیرو و سازمان آب و فاضلاب به راحتی می‌تواند با پایش سیستماتیک مصرف آب این مشترکین، مشترکین دارای مصارف بالا را تشخیص داده و دست کم در زمان‌های کمبود آب، محدودیت‌هایی از طریق نصب کنتورهای هوشمند و غیره برای ایشان اعمال کند.

حجم بسیار زیادی از آب به واسطه نبود تجهیزات و شیرآلات مناسب و خوب توسط مشترکین هدر می‌رود. تجهیزاتی نظیر شیرآلات پرفشار اما کم مصرف، شیرآلات دارای چشمی و غیره آن چیزی است که می‌تواند تا حد بسیار زیادی مصرف آب مشترکین را کاهش دهد ولی جایگزین تجهیزات و شیرآلات سابق مشترکین با این تجهیزات به دلیل قیمت بالا امکان پذیر نیست و این وزارت نیرو است که باید با یک دودوتا چهارتای منطقی تشخیص دهد آیا صرفه دارد تسهیلات و یارانه برای این منظور اختصاص دهد تا مصرف آب کاهش پیدا کند یا نه.

هرچد طی سال‌های گذشته عرضه این تجهیزات تبلیغ شده است اما اختصاص یارانه برای خرید و جایگزینی شیرآلات سابق با این شیرآلات کم مصرف هیچ گاه بیان و دست کم تبلیغ نشده است.

بنابر دستورات الهی و آموزه‌های دینی، صرفه جویی در مصرف آب علاوه بر اثرات حسی و قابل مشاهده آن، سبب جلب عنایت خداوند متعال و فضل و رحمت وی شده و اثرات قابل توجهی در تأمین آب جامعه خواهد داشت.

*عملکرد مدیریتی وارونه در جهت کاهش مصرف آب در پرمصرف‌ترین بخش

در یک اولویت بندی اولیه شاید بتوان گفت بعد از مصرف خانگی و شرب، مصارف کشاورزی دارای بالاترین اولویت مصرف در کشور هستند. البته همان طور که بیان شد این اولویت بندی در نگاه اولیه است وشاید با درنظر گرفتن جمیع شرایط و پارامترها، نظر متفاوت‌تری در این رابطه بیان شود.

بنا بر آمار و ارقام رسمی شرکت منابع آب ایران، از بین منابع آبی کشور 90 درصد در بخش کشاورزی، 8 درصد در بخش شرب و 2 درصد در بخش صنعت مصرف می‌شود. همین رقم نشان دهنده این است که سرمایه گذاری و توجه به کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی تا چه میزان می‌تواند مشکل کمبود آب کشور را حل کند.

در حال حاضر روش‌های مختلفی برای آبیاری محصولات کشاورزی در سطح جهان وجود دارد که عمده آن شامل آبیاری سنتی یا همان سطحی، آبیاری تحت فشار قطره‌ای و یا بارانی و آبیاری زیرسطحی می‌شود. هر یک از این روش‌ها ویژگی‌هایی دارد و از لحاظ مصرف آب بیشترین مصرف آب برای کشت یک محصول در روش آبیاری سطحی رخ می‌دهد، بعد آبیاری تحت فشار و سپس آبیاری زیرسطحی.

این روش‌ها ملاحظاتی نیز دارد نظیر این که در آبیاری سطحی بخش عمده آب جذب خاک شده و به آبخوان‌ها باز می‌گردد و بخشی نیز تبخیر می‌شود، در آبیاری بارانی تبخیر آب بالا است و در آبیاری زیرسطحی تقریبا تبخیر و از دست رفتن آب به حداقل می‌رسد و یا این مسأله که برخی محصولات را تنها با یکی از این شیوه‌ها می‌توان آبیاری کرد و با شیوه‌های دیگر نمی‌توان.

مجموع این ملاحظات این نتیجه را دربرخواهد داشت که در شرایط کم آبی برای محصولاتی که امکان پذیر است از آبیاری‌های با مصرف کمتر آب همچون آبیاری قطره‌ای یا زیرسطحی انجام شود. طبیعتا یک مدیریت صحیح منابع آب با توجه به حجم آب مصرفی در بخش کشاورزی باید این موضوع را مدنظر قرار داده و تلاش کند الگوی کشاورزی و شیوه‌های آبیاری را به سمت آبیاری‌های کم مصرف سوق دهد.

اما در کشور شاهد آن هستیم که با وجود کمتر شدن میزان ورودی آب کشور نسبت به سال‌های قبل و لزوم قرار دادن تسهیلات بیشتر برای تغییر شیوه‌های کشاورزی به سمت شیوه‌های نوین و کم مصرف‌تر، این مسأله مورد توجه قرار نگرفته است و بالعکس میزان تسهیلات کمتر شده است.

یک کارشناس آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی در این رابطه به خبرنگار صاحب نیوز گفت: تا چند سال قبل به صورت نامحدود تسهیلات برای این منظور به شهرستان‌ها تخصیص داده می‌شد اما اکنون چند سالی است که این تسهیلات محدود شده است و کشاورزان دیگر نتوانستند از این طرح‌ها برای تبدیل شیوه‌های کشاورزی خود استفاده کنند.

وزارت جهاد کشاورزی در این زمینه تبلیغات کافی و مؤثری انجام نداده تا کشاورزان به خاطر مزایای شیوه‌های نوین کشاورزی به سمت این شیوه‌ها روی آورده و حتی با هزینه‌های شخصی اقدام به تغییر سیستم آبیاری خود کنند.

این وزارتخانه در جهت انجام وظیفه ذاتی خود یعنی اطلاع رسانی، آگاهی بخشی و آموزش کشاورزان نیز به میزان کافی و به شکل جدی ورود پیدا نکرده است وگرنه باید بسیار بیشتر از این شاهد گسترش آبیاری‌های با بازدهی بالاتر مانند آبیاری زیرسطحی می‌بودیم.

*مصرف آب در صنعت

به ویژه در استان‌ها و حوضه‌های آبریز دارای صنایع بزرگ، صرفه جویی در بخش صنعت مهم‌تر خواهد بود. قرار داشتن صنایع آب‌بری همچون کارخانه فولاد و ذوب آهن در مناطق کم آب ممکن است تهدیدی جدیدی علیه منابع آبی آن منطقه باشد. این موضوع می‌تواند با تأمین آب از منابع غیرشرب مانند پساب فاضلاب به شرط کارشناسانه بودن آن حل شود.

سال‌ها است از آب در صنایع برای خنک کردن استفاده می‌شود اما شاید بتوان جایگزین بهتری برای مصرف مایه حیات در این زمینه پیدا کرد. استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و نو برای تأمین انرژی خنک کننده‌های دموی می‌تواند یکی از این راه‌ها باشد.

گاهی یک کارخانه در شرایط موجود بودن آب کافی در استانی تأسیس شده است و اکنون جابه‌جایی آن امری پرهزینه و بسیار دشوار خواهد بود مانند احداث کارخانه ذوب آهن و فولاد مبارکه در استان اصفهان، اما این مدیریت غلط است که در شرایط بی آبی این چنینی در کشور، مجوز راه اندازی کارخانه‌های آب بر جدید در نقاط خشک کشور صادر می‌شود. در شرایطی که در یک شهرستان کوچک برای راه اندازی یک کارگاه کوچک باید هفت خوانی طی شود، چگونه امکان دارد در دادن مجوز چنین کارخانه‌هایی به مسأله‌ای به این مهمی بی‌توجهی شود.

*بررسی راه‌های افزایش آورده‌های آبی

در شرایطی که مدیریت منابع آب با رصد خود می‌بیند که در عین کاهش ورودی‌ها، مصارف رو به افزایش است باید پیش بینی‌های لازم را انجام داده و فکری به حال تأمین آب بیشتر کند.

با وجود همه صرفه جویی‌های ممکن، یک راه حل مشکل بی‌آبی، تأمین آب از راه‌های مشخص و ممکن است. یکی از این راه‌ها استفاده از منابع آب ژرف است که با وجود کشف این منابع و پاسخ داده شدن به سؤالات مربوط به آن، مورد توجه واقع نشده است.

دکتر محمد آریامنش، متخصص ژئوفیزیک و محقق آب‌های ژرف، معتقد است این آب‌ها منابع آبی بی‌پایان مرتبط با دریاهای آزاد هستند. همین سخن کافی است تا دست کم راجع به این موضوع که در صورت صحت داشتن می‌تواند برای همیشه مشکل کمبود آب را حل کند، بررسی‌های کافی صورت بگیرد. اما حقیقت این است که در منابع رسمی با وجود رسانه‌ای شدن این موضوع، چیزی در رابطه با این بررسی‌ها به چشم نمی‌خورد.

دیگر کم کاری انجام شده در تأمین منابع آب را می‌توان در این گفته‌های دانشمندان و در نتایج تحقیقات جدید جستجو کرد که حکایت از آن دارد که سد سازی در برخی نقاط سبب تغییرات آب و هوایی و اثرگذاری بر میزان نزولات جوی شده است.

به تحقیق اثبات شده است برخی سدها که به منظور ذخایر منابع آبی احداث شده‌اند بر نزولات جوی اثرات منفی گذاشته‌اند و بررسی برایند اثرات مثبت و منفی سدها، نشان می‌دهد حذف برخی سدها بیشتر می‌تواند به آورده‌های آبی منطقه‌ای کمک کند.

همه این‌ها و راهکارهای دیگر در این زمینه، اقدامات لازمی را می‌طلبد که به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر توجهی به آن نشده است که اگر می‌شد امروز شاید با این تنش آبی و اجتماعی روبرو نبودیم.

لازم به ذکر است این گزارش ناظر بر نواقص مدیریت آب در کشور دارد و قطعا فعالیت بسیار مهم و قابل توجهی در این زمینه صورت گرفته است که نباید نادیده گرفته شود لکن ذکر آن‌ها در این گزارش کمکی به موضوع بحث نمی‌کرد.

انتهای پیام /