مردی که سیاست را در خدمت ادبیات درآورد

به گزارش ایسنا، رئیس انجمن علمی نقد ادبی ایران و دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس در این وبینار که در روز پنج‌شنبه (30 اردیبهشت‌ماه 1400) به مناسبت 110سالگی میرزا تورسن‌زاده، شاعر و ادیب فقید اهل تاجیکستان توسط موسسه فرهنگی اکو و سفارت تاجیکستان در تهران برگزار شد، اظهار کرد: در آغاز سخن، اجازه می‌خواهم به حضور تک تک حاضران در نشست بین‌المللی «سراینده صلح و دوستی» که به مناسبت صدودهمین سالگرد تولد استاد میرزا تورسون‌زاده (1911-1977م)، شاعر مردمی، سیاستمدار، ادیب، مترجم و قهرمان تاجیکستان برگزار شده است، سلام عرض کنم و برای همه شما عزیزان ارجمند و گرامی در سراسر جهان و همچنین کشورهای فارسی‌زبان، آرزوی سلامت و تندرستی داشته باشم. اقوام فارسی‌زبان ماوراءالنهر در قالب خان‌نشین‌های پیشین بخارا و خوقند و بعدتر در شکل جمهوری مستقل تاجیکستان، هفت لحظه تاریخی و سرنوشت‌ساز را در دوره نوین حیات ادبی خود از 1870 تا 1991 م تجربه کرده است: دوره «معارف‌پروری یا روشنگری (1870-1905 م)»، «تجددگرایی (1905-1917 م)»، «پیدایش ادبیات شورایی (1917-1929 م)»، «رشد و استحکام ادبیات شورایی (1929-1953 م)»، «زوال ادبیات شورایی و بازگشت نرم به سنت (1953- 1985 م)»، «مرگ ادبیات شورایی و پیدایش ادبیات مردمی (1985-1991 م)» و «استقلال و خودآگاهی ملی (1991 م به بعد)».

خدایار سپس گفت: اگر قرار باشد جایگاه و اعتبار شاعران و ادیبان تاجیک را در دوره معاصر مشخص کنیم، یکی از بهترین و مطمئن‌ترین راه‌های این کار، معین کردن اهمیت و میزان تأثیرگذاری آن‌ها در این چارچوب پذیرفته‌شده است، چارچوبی که استخوان‌بندی تحلیل ادبیات تاجیکستان در دوره معاصر در آن قوام یافته و شکل گرفته است.

او در ادامه با اشاره به کارنامه شاعری تورسون‌زاده بیان کرد: می‌دانیم که تورسون‌زاده در سال‌های آغازین دهه 30 میلادی دست به آفرینش شعر زد. نخستین مجموعه شعر این شاعر مردمی در سال 1932 م با نام «بیرق ظفر» به چاپ رسید؛ بنابراین اگر بخواهیم به جایگاه وی در ادبیات معاصر تاجیک نگاه انتقادی داشته باشیم، او در لحظه چهارم ادبیات معاصر تاجیکستان موسوم به دوره «رشد و استحکام ادبیات شورایی (1929-1953 م)» هم از نظر آفرینش شعری و هم به‌لحاظ پذیرش ریاست اتفاق نویسندگان تاجیکستان از سال 1946 م حضوری تمام و کمال و در عین حال موثر داشته و 24 سال از دوره پنجم ادبیات تاجیکستان را در سال‌های 1953-1977 م موسوم به «زوال ادبیات شورایی و بازگشت نرم به سنت (1953- 1985 م)» نیز تجربه کرده است.

این پژوهشگر ادبیات تاجیک افزود: در این عقیده تردیدی ندارم که فعالیت ادبی و هنری تورسون‌زاده را نمی‌توان در نزدیک به 46سال آفرینندگی (1930-1976م) در قامت ادیبی سیاستمدار و شاعری آگاه به تاریخ تحولات اجتماعی و سیاسی معاصر تاجیکستان، به‌سادگی از زیر سیطره سیاستی که در سال‌های منتهی به استقلال در 1991 م از جامعه این کشور طرد شد و جای خود را به آگاهی ملی داد، تحلیل کرد. از سوی دیگر با این گزاره دوست ندارم ذهن مخاطب را به تئوری حاکم بر تولید ادبیات و هنر این سال‌ها که غالبا محصولی ماشینی و به قول معروف «فرمایشی» داشت، معطوف کنم. این کار بسیار آسان است و به‌راحتی منتقد را از دست مخاطبان آسان‌گیر نجات خواهد داد، کاری که دیگران هم کرده‌اند. من با این هم‌سان‌سازی سر سازگاری ندارم، بلکه برعکس دوست دارم در این فرصت، آن سوی سکه ماجرای تحلیل را برای مخاطبان سخت‌گیر ادبیات به نمایش بگذارم.

ابراهیم خدایار همچنین گفت: استاد تورسون‌زاده در این سال‌ها که ادبیات و فرهنگ ملت‌های تحت سلطه شوروی سابق در دوره خروشچف (1953-1964 م) فرصت نفس کشیدن دوباره را در هوای بازگشت به سنت‌های ملی خود یافته بودند، «مهار سیاست سرکش» را به دست «سوار نجیب ادبیات» داد و از این فرصت استثنایی برای ملت و فرهنگ خود به‌خوبی بهره گرفت.

او ادامه داد: تورسون‌زاده آگاهانه ندای وجدان فرهنگ تاجیک و درخواست آن را برای بازگشت به گذشته پرافتخار هزاران‌ساله از سپیده‌دم تاریخ شنید و زیرکانه کاری را که باید می‌کرد، انجام داد. او سیاست را در خدمت ادبیات و فرهنگ درآورد. بازگشت به پاسداشت نوروز به دستیاری و حمایت مستقیم تورسون‌زاده مهم‌ترین سند این کار سترگ و جاودان در تاریخ فرهنگ تاجیکستان است و اگر قرار بود فقط برای همین این یک کار به وی عنوان قهرمان ملی داد، کار بسیار به‌جا و درخوری بود.

خدایار در پایان از تورسون‌زاده به عنوان «جان آگاه و جان شیرین» یاد کرد و با تبریک دوباره روز بزرگداشت این ادیب اهل تاجیکستان بیان کرد: توجه به یگانگی تاجیکان با فارسی‌زبانان جهان را از خجند تا سمرقند، از هرات تا بلخ، از شیراز تا تبریز و از آن‌جا، از تهران و کابل تا دوشنبه در شعر شاعران این دوره که مومن قناعت (1932-2018م)، بازار صابر (1938-2018 م)، لایق شیرعلی (1941-2000 م) و گلرخسار صفیاوا (متولد 1947 م)، از میوه‌های این بوستان نوباوه بودند، باید محصول درایت و تیزهوشی توسون‌زاده‌ها به‌شمار آورد.

نظام‌الدین زاهدی، سفیر تاجیکستان در ایران، سرور بخشی، رئیس موسسه اکو، غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، کمال نصرالله، شاعر اهل تاجیکستان، شاه منصور شاه‌میرزا، دبیر نشست موسسه اکو و... از دیگر سخنرانان وبینار بین‌المللی «سراینده صلح و دوستی» بودند.

انتهای پیام