مسیریابی شتاب قیمت‌ها

سلیل صبیحان: نرخ تورم نقطه‌ای آبان ماه 49.4 درصد ثبت شد و در سقف 30ماهه قرار گرفت. با نزدیک شدن نرخ تورم نقطه‌ای به 50درصد، به نظر می‌رسد گذر این متغیر از این مرز بیش از گذشته محتمل شده است. با توجه به آمار منتشرشده، می‌توان نرخ تورم برای اقتصاد ایران را در سه سناریو بررسی کرد. در هر سه سناریو نرخ تورم نقطه به نقطه به بیش از 50درصد می‌رسد و احتمالا در بدترین سناریو تا حدود 55درصد نیز افزایش یابد.

سه سناریو برای تورم تا پایان سال

برآوردهای «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد درصورتی‌که تورم اقتصاد ایران روند سه‌ماهه شهریور، مهر و آبان را در ماه‌های باقی‌مانده سال ادامه دهد، نرخ تورم نقطه‌ای در انتهای سال به 54.8درصد خواهد رسید. اگر در این برآورد به جای سه ماه، روند تغییرات تورم در 8 ماهه نخست سال در نظر گرفته شود، سال جاری با نرخ تورم نقطه‌ای 51.7 درصد به پایان می‌رسد. همچنین، نرخ تورم نقطه‌ای اسفند ماه در صورتی که روند یک‌ساله گذشته تورم در نظر گرفته شود، 50.5 درصد ثبت خواهد شد. بر این اساس با وارد کردن تغییرات سه‌ماهه، 8 ماهه و یکساله، تورم نقطه‌ای اقتصاد ایران در انتهای سال بیش از 50 درصد برآورد می‌شود. کارشناسان معتقدند که نرخ تورم احتمالا تا پایان سال رکورد جدیدی ثبت نکند.

سقف تاریخی نرخ تورم نقطه‌ای که مربوط به فروردین سال 1401 است، توسط مرکز آمار ایران 55.5 درصد اعلام شده و نرخ‌های تورمی برآورد شده حتی در سناریویی با بالاترین رشد، با این نرخ فاصله دارد. کارشناسان معتقدند که افزایش قیمت بنزین در آذر ماه، احتمالا بر افزایش قیمت‌ها طی ماه‌های آینده اثری کوتاه‌مدت دارد. با این حال، با توجه به ملایم بودن روند تغییر قیمت این حامل انرژی، کارشناسان انتظاری مبنی بر تغییر محسوس روند تورم اعلام نکرده‌اند.

پرش تورم نقطه به نقطه

آمار تورم آبان ماه در شامگاه چهارشنبه (پنجم آذر ماه 1404) منتشر شد. بر اساس اعلام مرکز آمار ایران، روند صعودی نرخ تورم نقطه‌ای بیش از 40 درصد که از ابتدای تابستان آغاز شده بود، در دومین ماه پاییز نیز ادامه داشته و نرخ تورم نقطه‌ای آبان ماه، 49.4 درصد ثبت شده است.

اقتصاد ایران که آخرین بار در سال 1402 با نرخ تورم 40 درصدی مواجه شده بود، در تیر ماه سال جاری بار دیگر به محدوده تورم‌های بیش از 40 درصد وارد شد. نرخ تورم نقطه‌ای از نخستین ماه تابستان تا پایان آبان ماه، روند صعودی خود را از رقم 41.1 درصد آغاز کرد و در آبان ماه به 49.4 درصد رسید. به بیان دیگر نرخ تورم نقطه‌ای طی این 5 ماه، 8.3 واحد درصد افزایش داشته است. نرخ تورم نقطه‌ای آبان ماه، تنها 0.6 واحد درصد تا 50 درصد فاصله دارد. توجه به این نکته ضروری است که دومین ماه پاییز امسال، شصت و چهارمین ماه متوالی است که تورم نقطه‌ای بیش از 30 درصد ثبت شده است.

قرارگیری متوالی نرخ تورم برای چنین دوره‌ای (بیش از 5 سال)، پدیده‌ای بی‌سابقه در تاریخ معاصر اقتصاد ایران است. به نظر می‌رسد رشد نقدینگی و تامین پولی کسری بودجه دولت در بلندمدت و نوسانات نرخ ارز و انتظارات تورمی در کوتاه‌مدت، اصلی‌ترین دلایل روند صعودی تورم به عنوان مهم‌ترین مشخصه اقتصاد ایران هستند. برخی از کارشناسان معتقدند آرام شدن فضای سیاسی و گذر از نااطمینانی‌های مربوط به مکانیسم ماشه، می‌تواند موجبات کاهش تحریک انتظارات تورمی در ماه‌های باقی‌مانده سال را فراهم آورد. از سوی دیگر معمولا ماه‌های پایانی سال با رشد نقدینگی بیشتر و شدت گرفتن کسری بودجه دولت‌ها همراه است.

افزایش اثر تورم بر سفره دهک‌های نخست درآمدی

خانوارها در آبان ماه سال جاری، به طور میانگین 49.4 درصد بیشتر نسبت به ماه مشابه سال گذشته برای سبدی مشخص از کالاها هزینه کرده‌اند. گروه نان و غلات و میوه و میوه و خشکبار دو قلمی هستند که در این ماه نسبت به ماه مشابه سال قبل، افزایشی بیش از 100 درصد ثبت کرده‌اند. به طور کلی تورم نقطه‌ای خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها در آبان ماه، 66.2 درصد اعلام شده است. اقلام خوراکی در تورم ماهانه نیز رکورددار تورم بوده‌اند. سبزی‌ها و حبوبات با تورم ماهانه 7.8 درصدی، میوه‌ها و خشکبار با تورم 6.7 درصدی و شیر، پنیر و تخم‌مرغ با تورم ماهانه 6 درصدی، سه گروهی هستند که در میان تمامی اقلام سبد تورمی بالاترین تورم‌های ماهانه را ثبت کرده‌اند. بر اساس اعلام مرکز آمار ایران، ضریب اهمیت کالاهای خوراکی و آشامیدنی برای سه دهک نخست درآمدی بیش از 40 درصد است.

این موضوع به معنای آن است که تهیه اقلام خوراکی و آشامیدنی‌ها بیش از 40 درصد هزینه‌های سه دهک نخست درآمدی را تشکیل می‌دهد. در این میان ضریب اهمیت گروه نان و غلات برای دهک نخست درآمدی حدود 10 درصد و برای دهک‌های دوم و سوم نیز بیش از 9 درصد اعلام شده است. همچنین ضریب اهمیت سبزی‌ها و حبوبات برای دهک نخست حدود 7درصد است. بر این اساس، رشد شاخص قیمت این اقلام در آبان ماه در سفره خانوار دهک‌های پایین درآمدی بسیار محسوس بوده است.

تفاوت تورم در بخش شهری و روستایی

نکته قابل‌توجه دیگر که در گزارش مرکز آمار از وضعیت تورم آبان‌ماه آمده، تفاوت تورم در مناطق شهری و روستایی است. رشد شاخص قیمت کالاهای خوراکی و آشامیدنی در نقاط شهری بیشتر از نقاط روستایی بوده است. به طوری که تورم نقطه‌ای خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها و دخانیات برای نقاط شهری 66.5 و برای نقاط روستایی 64.1 درصد ثبت شده است. کارشناسان کمبود بارش در سال آبی جاری و گذشته را اصلی‌ترین دلیل رشد قیمت اقلام خوراکی اعلام کرده‌اند.

در خصوص اقلام غیر خوراکی، برخلاف اقلام خوراکی، تورم در مناطق روستایی بیشتر از شهری بوده است. به طوری که در تورم نقطه‌ای تورم کالاهای غیر خوراکی و خدمات برای نقاط روستایی 46.6 درصد و برای نقاط شهری 40.5 درصد بوده است. نکته قابل‌توجه دیگر، آن است که در میان استان‌های کشور، سمنان با ثبت تورم نقطه‌ای 59.3درصدی بالاترین تورم آبان ماه را داشته است. از سوی دیگر تهران با ثبت تورم 42.4 درصدی کمترین تورم نقطه‌ای را در میان استان‌های کشور ثبت کرده است.

با وجود اینکه در اقتصاد کشور‌ها، بانک‌های مرکزی به‌عنوان اصلی‌ترین متولی کنترل تورم شناخته می‌شوند، به نظر می‌رسد نمی‌توان رفع تورم مزمن اقتصاد ایران را که در حال حرکت در سطوح کم نظیری است، تنها از بانک مرکزی طلب کرد. به عقیده کارشناسان، رفع عوامل بلندمدت ایجاد تورم همچون انضباط‌بخشی به هزینه‌های دولت، همزمان با رفع سایه نااطمینانی از بازارها می‌تواند در کنترل تورم موثر باشد.