مشکل صنعت خودرو، حاکمیت تصمیم‌های سیاسی است
همان‌طور که می‌دانید صنعت خودرو ایران چند سالی است در بخش‌های گوناگون در وضعیت بحرانی قرار گرفته و متاسفانه مصرف‌کنندگان به‌دلایل متعدد که مهم‌ترین آنها، کاهش قدرت خرید و بی‌ثباتی اقتصاد است، صرفا به داشتن یک خودرو بدون توجه به کیفیت و اقتصادی بودن آن، راضی هستند.
عرضه کم و نوسانات ناگهانی قیمت در کنار فروش سامانه‌ای و نامشخص خودرو به‌شدت بر تصمیمات متقاضیان بازارخودرو تاثیر گذاشته؛ یعنی خریدار به‌جای توجه به کیفیت، طراحی و رعایت استانداردهای خودرویی به ناچار به اینکه دارنده یکی از این خودروها باشد، رضایت داده است. بر این اساس و با توجه به اهمیت بسیار زیاد ایمنی و همچنین طراحی خودرو، درباره کم و کیف طراحی در صنعت خودرو کشور و وضعیت این بخش در مقایسه با صنعت خودرو جهان با علیرضا محمدزاده، کارشناس حوزه خودرو گفت‌وگویی داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید. با صمت همراه باشید.
نخست درباره تاثیر پلتفرم و طراحی خودرو بر ایمنی آن، برای ما بگویید؟
طبیعتا هرقدر پلتفرم تولید یک خودرو جدیدتر باشد و براساس دانش روز طراحی شده باشد، مولفه‌های ایمنی در آن بیشتر لحاظ شده و بر همین اساس، طراحی خودروها هم جدیدتر خواهد بود. بخشی از طراحی خودرو به ایمنی عابر پیاده برمی‌گردد و بخش دیگر آن، به تست‌هایی که روی آن انجام می‌شود. زمانی که پلتفرم جدید باشد طبیعتا خودرو امن‌تر خواهد بود. اینکه یک خودروساز بتواند استانداردهای روز را پاس کند؛ یعنی خودرویی که تولید می‌کند، امن‌تر است.
در چارچوب بازار خودرو کشورمان، پلتفرم چقدر در جذب مشتری تاثیر دارد؟
به جرأت می‌توان گفت هیچ. تعداد زیادی از مردم ما و حتی مردم دنیا، اصلا با پلتفرم خودرو آشنایی ندارند. آنچه مشتری می‌خواهد ظاهر زیبا، نرخ منطقی و کیفیت خوب است. حال اگر خودروساز این‌ها را در قالب خودرویی با پلتفرمی قدیمی هم ارائه دهد، چندان مشکلی ندارد. طراحی زیبا، نرخ رقابتی مناسب و کیفیت و خدمات خوب، سه ضلع اصلی در طراحی خودرو هستند که اگر رعایت شوند ترجیحا می‌توان گفت پلتفرم خیلی مهم نیست. اینکه به‌عنوان نمونه بسیاری دغدغه قدیمی بودن پلتفرم 206 یا 405 را دارند، چندان در بازار این خودروها تاثیر نداشته است. اگر خودروساز با همین پلتفرم قدیمی بتواند خودرو خوب با نرخ و کیفیت مناسب طراحی و تولید کند، قطعا تقاضا دارد. در مقابل پلتفرم جدید ایمنی بالاتر و به‌روزتر و آلایندگی کمتری دارد که البته مصرف‌کنندگان چندان با این بخش آشنایی ندارند.
در زمینه ایمنی، وضعیت صنعت خودرو ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
سطح ایمنی در هیچ‌کدام از خودروهای ما بالا نیست، نهایت اینکه درباره خودروهای موجود بتوانیم سه ستاره بگیریم. البته گرفتن ستاره پنج سال پیش با امروز فرق دارد؛ به عبارتی استانداردها سخت‌گیرانه‌تر شده و اگر قبلا مثلا ده فاکتور یا آیتم نیاز بود تا خودرو تولیدی 5 ستاره بگیرد، امروزه این آیتم‌ها دوبرابر شده است. برخی از این آیتم‌ها هم جزو استانداردهای اجباری شده که خودروساز حتما باید رعایت کند. به‌طور کلی در بحث ایمنی، خودروهای داخلی ما، وضعیت مناسبی ندارند.
نگاه جامعه به خودروهای داخلی، نوعی بی‌اعتمادی و تقاضا از روی ناچاری است. ارزیابی شما از این موضوع چیست؟
تا زمانی که بازار رقابتی نباشد و انحصاری باشد و تغییراتی که خودروساز در خودرو ایجاد می‌کند، بیشتر باب میل و سلیقه مسئولان و من و شما باشد، طبیعتا مقوله ایمنی چندان جایگاه بالایی در این بازار و صنعت نخواهد داشت. زمانی مقوله ایمنی اهمیت می‌یابد که بازار رقابتی باشد و خودروسازان در رقابت با هم و با خودروسازان کشورهای دیگر، سعی کنند در تولید خودرو، طراحی پلتفرم و کیفیت و... قوی ظاهر شوند. این همان چیزی است که متاسفانه ما در صنعت خودرو کشور به‌دلایل گوناگون و مهم‌تر از همه تحریم‌ها، امکان آن را نداریم. در کنار این موضوع، مواجهه مصرف‌کنندگان با اتفاقاتی مانند تصادفات شهری که نشان می‌دهد ایمنی و کیفیت خودروها چندان بالا نیست، نوعی بی‌اعتمادی ایجاد کرده که عمیق هم شده است. همین بی‌اعتمادی را درباره قطعات خودروها هم شاهد هستیم. وقتی خودروساز به‌دلیل تحریم‌ها نتواند ورق استاندارد برای بدنه خودرو وارد کند و مجبور است محصولات بی‌کیفیت و در دسترس را جایگزین کند، طبیعی است که نمی‌تواند خودرو ایمن و باکیفیتی تولید و به بازار عرضه کند.
اگر در صنعت خودرو بخواهیم به‌طور جدی ایمنی محصولات‌مان را ارتقا دهیم، باید از کجا این اصلاح را آغاز کنیم؟ اصلا این امر امکان‌پذیر است؟
این موضوع شدنی است. نخستین باید به نوعی انحصار را در این صنعت از بین ببریم. گام بعدی استفاده از پلتفرم‌های جدید و موضوع سوم بهره‌گیری از دانش روز و استفاده از مواد و متریال براساس استانداردهای جدید است. البته تمام این مولفه‌ها باید موازی با هم درباره صنعت خودرو محقق شود تا بتوانیم به سطح قابل‌قبولی از تولید خودرو برسیم که در آن ایمنی در اولویت باشد. در این صورت، خودرو تولیدی می‌تواند استانداردهای روز را پاس کند و امنیت بالاتری برای سرنشینان به ارمغان بیاورد.
در حال‌حاضر طراحی خودرو در جهان در چه مسیری قرار دارد؟
امروزه با توجه به الکتریزه شدن یا برقی شدن خودروها، سبک طراحی‌ها متفاوت و اغلب بسیار ساده شده است. در طراحی‌های جدید دیگر مانند قبل خبری از پیچیدگی‌های خیلی عجیب‌وغریب نیست. البته به لحاظ دانش فنی تولید خودرو خیلی پیشرفته و تحلیل‌ها و محاسبات در طراحی خودروها خیلی سخت و پیچیده شده است. با توجه به این تغییرات، شرکت‌های خودرویی در طراحی علاوه بر ساده‌تر شدن، ملاحظاتی خاص فنی بسیار دقیقی را هم باید مورد توجه قرار دهند. به‌عنوان نمونه، جلو پنجره در خودروهای الکتریکی وجود ندارد یا بیشتر نمادین است و کاربرد و عملکردی ندارد مثلا قبلا در مرسدس بنز جلو پنجره علاوه بر اینکه نقش خنک‌کنندگی موتور را داشت و بخش مهمی از شخصیت مرسدس بود. یکی از اتفاقات دیگر ارتقای بسیار زیاد کیفیت ساخت و مونتاژ است و بر همین اساس، خطاهای طراحی و ساخت خیلی کم دیده می‌شود.
در حال‌حاضر خودروسازان چه کشورهایی، شاخص و در بازارهای جهانی شناخته‌شده‌تر هستند و ایران از نظر طراحی و ساخت خودرو چقدر با آنها فاصله دارد؟
خودروسازهای اروپایی و به‌ویژه آلمانی‌ها در بازارهای جهانی خیلی معروف و شاخص هستند. در کشورهای آسیایی هم در صنعت خودرو، ژاپن و کره جنوبی حرف اول را می‌زنند. در امریکا هم یکسری از مجموعه‌های خودرویی بسیار شناخته شده هستند و مانند جنرال موتورز در این صنعت حرف‌های زیادی برای گفتن دارند.
البته در دسته‌بندی کشورهای مطرح در تولید خودرو نباید از چینی‌ها غافل شد. چینی‌ها با یک برنامه‌ریزی قوی وارد این عرصه شده و بسیار هم قوی عمل کردند. به جرأت می‌توانم بگویم یکی از بازیگرهای ماهر در بازار خودرو شاید کمتر از 3، 4 سال آینده چینی‌ها هستند. وضعیت فروش و عرضه محصولات آنها در کنار تغییرات کیفی که در محصولات چینی شاهد آن هستیم، دلیلی بر این مدعاست. خودروسازان چینی با سرعت عجیب‌وغریبی در حال رشد و توسعه هستند و محصولاتشان هر روز ارتقاء پیدا می‌کند. چینی‌ها در تیراژ و تولید انبوه محصولاتشان هم خودشان را به بالاتر از همه کشورها رسانده‌اند.
ایران چقدر با آنها فاصله دارد؟
صنعت خودرو ما با خودروسازان مطرح جهانی فاصله بسیار زیادی دارد. در دسترس نبودن دانش فنی، نبود افراد متخصص به‌واسطه به‌روز نبودن مراکز آموزشی و همچنین مهاجرت تعداد زیادی از متخصصان این صنعت به خارج از کشور یا بخش‌های دیگر و در سطح بالاتر عدم‌ارتباطات بین‌المللی، ما را در فاصله دوری با صنعت خودرو پیشرفته دنیا قرار داده است. هر قدر این وضعیت بیشتر ادامه پیدا کند، فاصله صنعت خودرو ما با جهان بیشتر خواهد شد.
در واحدهای تحقیق و توسعه خودروسازی‌ها در حال حاضر متخصصان چندانی نداریم و بیشتر افرادی که در این بخش‌ها هستند به جای برخورداری از دانش و تخصص با معیارهای دیگری به کار گرفته شده‌اند که کمکی به رشد و توسعه فنی صنعت خودرو نمی‌کند. این وضعیت در نهایت منجر به تولید محصولات قدیمی روی پلتفرم‌های بسیار قدیمی شده و خروجی آن، خودروهایی است که نه ظاهر زیبایی دارند و نه ایمنی و کیفیت مناسبی.
طراحی و پلتفرم خودرو چقدر بر پیشرفت صنعت قطعه تاثیر دارد؟
قطعه بخشی از خودرو است و یک خودرو به‌طور میانگین از 5 تا 10 هزار قطعه گوناگون تشکیل شده است و خودروهای مدرن نیاز به قطعات مدرن دارند. البته این‌گونه نیست که در یک خودرو مدرن، تمام قطعات جدید و مدرن باشد. گاه در خودروهای مدرن هم از قطعات قدیمی استفاده می‌شود. اما به هر حال هر قدر به سمت تغییر در سیستم خودرو حرکت کنیم، قطعات نیز تغییر بیشتری خواهد داشت و به طبع صنعت قطعه باید همپای صنعت خودرو خود را به‌روز و به دانش روز تجهیز کند. اینجاست که تعامل بین صنعت خودرو و قطعه باعث پیشرفت هر دو خواهد شد.
به نظر شما چه الگوهایی از طراحی خودرو در جهان می‌تواند به صنعت خودرو ایران کمک کند؟
به نظر من، بهترین الگو برای صنعت خودرو ما می‌تواند ترکیه باشد. ترکیه در بحث طراحی خودرو به‌تازگی ورود کرده و اقدامات زیادی هم انجام داده است. البته ترکیه در صنعت قطعه بسیار قدرتمند است. با توجه به اینکه ترکیه در نزدیکی ماست و به‌تازگی به‌طور جدی وارد این عرصه شده، در برخی از بخش‌ها می‌تواند الگوی خوبی برای خودروسازان ما باشد. علاوه بر این رفت‌وآمد ما با این کشور راحت‌تر است و به ظاهر کمتر تحت‌تاثیر تحریم‌ها قرار دارد و شاید بتوانیم در بحث دانش فنی نیز اقدامات مشارکتی داشته باشیم. البته چین و کره را هم می‌توانیم به‌عنوان الگو مدنظر قرار دهیم که در کلیت برنامه‌ها می‌تواند کمک‌کننده باشد، هر چند فاصله ما با این دو کشور بسیار زیاد است.
در نهایت اگر درباره محوری که با هم صحبت کردیم، موردی هست بفرمایید.
باید بپذیرم تا زمانی که در صنعت خودرو تصمیمات سیاسی اخذ می‌شوند و سلیقه مدیران و مسئولان تعیین‌کننده برنامه‌های این صنعت است شاهد تغییر و تحولات چندانی در این صنعت نخواهیم بود. پس تا زمانی که تعاملات سیاسی و تجاری ما درست، اصولی و منطقی نباشد، مشکلات صنعت و بازار خودرو ما همچنان باقی خواهد ماند و چه بسا عمیق‌تر و بدتر هم می‌شود. صنعت خودرو یک الگوبردار و کپی کار ناقص است حتی در این روند هم خوب عمل نکرده‌ایم. از سویی هم موضوع انحصار هم در وضعیت این صنعت بسیار تعیین‌کننده است. اگر فضای رقابتی ایجاد کنیم و براساس علم اقتصاد و دانش روز حرکت کنیم شاید بتوان به رهایی صنعت خودرو از مشکلات کنونی امیدوار بود.