موافقتنامه اوراسیا نقطه عطف تجارت خارجی ایران
نشست «تبیین ظرفیت‌های تجاری با کشورهای اوراسیا» با حضور میرهادی سیدی، مسئول مذاکرات تجاری ایران و اوراسیا و مدیران حوزه فاوا و خدمات بازرگانی اتاق ایران، به همراه آشنایی با فرآیند سامانه جدید صدور گواهی مبدا و به‌صورت دو روز متوالی، ویژه‌ی اعضای اتاق تبریز و همچنین فعالان اقتصادی مرند، جلفا و نوردوز، در اتاق بازرگانی تبریز و شهرستان جلفا برگزار شد.
دنیای اقتصاد - تبریز: ابتدای این نشست، منصور حیدری، کارشناس مرکز پژوهش‌های اتاق تبریز به ارائه‌ی گزارشی از نمای کلی تجارت ایران با اوراسیا و ظرفیت‌های تجاری پرداخت.
میرهادی سیدی، مشاور امور بین‌الملل و توافقنامههای تجاری سازمان توسعه تجارت و مسئول مذاکرات تجاری ایران و اوراسیا، مشاور امور بین‌الملل و توافقنامههای تجاری سازمان توسعه تجارت گفت: در مسیر مذاکره با اوراسیا به‌خوبی دیدیم که دنیا تغییر کرده اما ما هنوز تغییر نکرده‌ایم. تعداد موافقت‌نامه‌های تجاری در جهان طی سه دهه از حدود 70 مورد به بیش از 700-800 مورد رسیده است. این روند صعودی نشان می‌دهد کشورها حتی برای تولید ساده‌ترین کالاها مانند دوچرخه، نیازمند توافق‌های تجاری هستند. ترکیه امروز 23 موافقتنامه تجارت آزاد دارد که هرکدام حدود 4 هزار ردیف تعرفه‌ای (HS Code) را صفر کرده‌اند. در حالی‌که ایران پیش از موافقتنامه اوراسیا تنها شش موافقتنامه دوجانبه داشت که مجموعاً هزار قلم کالا را پوشش می‌داد و حتی یک قلم هم تعرفه‌اش صفر نشده بود. به همین دلیل این موافقتنامه با اوراسیا متفاوت است و نقطه عطفی در تجارت خارجی ما محسوب می‌شود.
او درباره روند مذاکرات افزود: وقتی وارد گفتگوها شدیم، با یک واقعیت سخت روبه‌رو شدیم؛ طبق قواعد سازمان تجارت جهانی (WTO)، کشورهای توسعه‌یافته عضو مانند روسیه نمی‌توانند توافق‌های نصفه‌نیمه یا ترجیحی با پوشش محدود امضا کنند. یعنی روسیه نمی‌توانست با ما توافق کند که فقط نصف تعرفه‌ها50 درصد کاهش یابد؛ تنها گزینه تجارت آزاد و صفر کردن تعرفه‌ها بود. اگر بر این قاعده اصرار می‌شد، مذاکرات به شکست می‌انجامید. بنابراین راه‌حلی خلاقانه پیدا کردیم: بالای متن توافق نوشتیم «موافقتنامه تجارت آزاد» اما در متن، اجرای تدریجی و گام‌به‌گام را گنجاندیم. در گام نخست ایران حدود 400 قلم کالا را مشمول کاهش تعرفه کرد و در مقابل، اوراسیا برای 500 قلم امتیاز داد که 150 قلم آن به صفر رسید.
به گفته سیدی، این موافقتنامه از 5 آبان 1398 اجرایی شد. در عمل، یک موافقتنامه محدود یا اصطلاحاً Partial Scope Agreement بود و کاهش تعرفه داشتیم، نه حذف کامل. مذاکراتش از سال‌های 1394-1395 آغاز شد و نهایتاً در آستانه اجلاس قزاقستان امضا گردید. در مراسم امضا حدود 50 نفر حضور داشتند و وزیر وقت نیز متن را امضا کرد.
مسئول مذاکرات ایران با اوراسیا، درباره نتایج این توافق توضیح داد: پیش از اجرا، صادرات ایران به اوراسیا به‌طور متوسط سالانه 600 میلیون دلار بود، اما پس از آغاز موافقتنامه، صادرات به‌تدریج افزایش یافت و سال گذشته به حدود دو میلیارد دلار رسید؛ یعنی بیش از سه برابر رشد، آن هم در شرایطی که با مشکلات حمل‌ونقل، محدودیت‌های ارزی و موانع دیگر روبه‌رو بودیم. حتی در همان سال نخست، صادرات ایران به اوراسیا حدود 80 درصد رشد کرد که بی‌سابقه بود.
سیدی در پایان خاطرنشان کرد: این موافقتنامه در ابتدا یک‌ساله و به‌نوعی آزمایشی بود. از 5 آبان 1399 مذاکرات جدید آغاز شد تا توافق محدود به یک موافقتنامه جامع‌تر تبدیل شود. تصور می‌کردیم ظرف یک سال یا یک سال و نیم به نتیجه برسد، اما روند سه سال طول کشید. با پایان مهلت، موافقتنامه اولیه سریعاً برای سه سال دیگر تمدید شد و مذاکرات برای نسخه دائمی ادامه یافت. و عملا از 25 اردیبهشت ماه سال جاری اجرای موافقتنامه تجارت آزاد آغاز شده است.
وی در تشریح اهمیت این توافقنامه گفت: موافقتنامه اوراسیا از نظر حجم و اهمیت، بی‌سابقه است. موافقت‌نامه‌های قبلی ما معمولاً 10 تا 15 صفحه بودند، اما این توافق 240 صفحه دارد. از این رو مفصل‌ترین و جدی‌ترین توافق تجاری ایران در طول تاریخ 46 ساله اخیر محسوب می‌شود. اگرچه به نام یک «موافقتنامه» شناخته می‌شود، در عمل توافقی پنج‌جانبه است؛ زیرا اتحادیه اقتصادی اوراسیا متشکل از پنج کشور است و همه آن‌ها نسبت به مفاد آن متعهدند. بنابراین توافق حاضر، صرفاً یک توافق دوجانبه نیست و یک توافق با 5 کشور است و عملا 5 موافقتنامه محسوب می‌شود.
وی افزود: این پنج کشور در سطوح مختلف توسعه قرار دارند. برای نمونه، اگر شرکتی بزرگ و پیشرفته با خطوط تولید مدرن و استانداردهای جهانی باشد، می‌تواند وارد بازار روسیه شود؛ بازاری که استانداردهای آن در برخی بخش‌ها با کشورهای اروپایی برابری می‌کند. اما شرکت‌های کوچک‌تر یا در حال رشد می‌توانند بازارهایی مانند ارمنستان، قزاقستان یا قرقیزستان را انتخاب کنند. به‌بیان دیگر، هر شرکت بسته به ظرفیت و بلوغ خود می‌تواند بازاری متناسب با خود در میان این پنج کشور بیابد. بنابراین نباید تصور کنیم این بازارها برای ما مناسب نیستند؛ بلکه فرصت‌های متنوعی برای همه سطوح تولیدکنندگان وجود دارد.
سیدی ادامه داد: ویژگی مهم دیگر این توافق، جامعیت آن است. در طول 46 سال گذشته، دستیابی به سطحی از کاهش تعرفه‌ها صفر شدن ( HS code) تقریباً غیرممکن به‌نظر می‌رسید. همواره وقتی بحث کاهش تعرفه مطرح می‌شد، با مقاومت مواجه می‌شدیم، اما اکنون در قالب این موافقنامه، یک‌شبه برای 87 درصد کدهای HS میان پنج کشور تعرفه‌ها صفر شد. این یعنی صادرات ما به این کشورها بدون تعرفه انجام می‌شود و واردات از آن‌ها نیز بدون پرداخت تعرفه خواهد بود. این فرصت بزرگی است که باید از آن نهایت استفاده را ببریم.
وی با اشاره به مزایای اقتصادی این توافقنامه خاطرنشان کرد: نمایندگان اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سفر اخیر خود به تهران اعلام کردند حتی اگر حجم تجارت ایران با این کشورها تغییر نکند و در همان سطح سال گذشته باقی بماند، صرفاً به دلیل حذف تعرفه‌ها، تجار ایرانی سالانه حدود 50 میلیون دلار کمتر هزینه گمرکی به گمرکات اوراسیا پرداخت خواهند کرد. این عدد بسیار قابل توجه است. مشابه به این وضع در واردات هم رخ می‌دهد، یعنی وارداتاز اوراسیا در 87 درصد کدهای گمرکی، معاف از تعرفه‌ی گمرکی شده است، به‌عبارتی، وقتی کالایی از اندونزی یا کشورهای مشابه وارد می‌کنیم، میانگین تعرفه حدود 17 تا 18 درصد است. مثلاً در واردات 100 میلیارد تومان کالا، نزدیک به 20 میلیارد تومان صرف پرداخت تعرفه‌ی گمرکی به گمرکات می‌شود. حال اگر همین کالا از کشورهای اوراسیا وارد شود، این هزینه‌ها حذف خواهد شد.
سیدی تأکید کرد: باید توجه داشته باشید که موانع غیر تعرفه‌ای نیز حذف شده است و ثبت سفارش همه‌ی کالاهای ممنوع، از اوراسیا آزاد است (به استثنای معدودی کالا) و بسیاری از موانع برداشته شده و اگر مورد خاصی باقی مانده باشد، می‌توان آن را در سامانه جامع پیگیری و حل کرد. ظرفیت و عزم لازم برای عملی کردن این فرصت‌ها وجود دارد؛ کافی است فعالان اقتصادی از این امکان استفاده کنند.
موافقتنامه اوراسیا پلی است که باید از آن عبور کنیم
میرهادی سیدی، مشاور امور بین‌الملل و توافقنامههای تجاری سازمان توسعه تجارت و مسئول مذاکرات تجاری ایران و اوراسیا، در تشریح اهمیت موافقتنامه تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا گفت: کشورهای عضو اوراسیا سالانه بین 350 تا 400 میلیارد دلار واردات دارند، یعنی ما با بازاری بزرگ و پرتقاضا روبه‌رو هستیم و همین باید حساسیت ما را برای استفاده از این فرصت افزایش دهد. من شخصاً هشت سال درگیر مذاکرات این موافقتنامه بودم، اما همه این تلاش‌ها زمانی به ثمر می‌نشیند که فعالان اقتصادی از آن استفاده کنند. ما پلی زده‌ایم؛ اگر کسی از روی آن عبور نکند، سرمایه و زحمت ما به هدر خواهد رفت.
او افزود: پیش‌تر موافقت‌نامه‌ای موقت و سه‌ساله داشتیم که تمدید شد و در مجموع پنج سال و نیم ادامه یافت. اما این توافقنامه دائمی است و همین ویژگی اهمیت آن را دوچندان می‌کند. برای مقایسه، توافق قبلی تنها 400 تا 500 قلم کالا را شامل می‌شد و از آن میان تنها حدود 150 قلم تعرفه ی اوراسیا به صفر رسید. اما در این توافق جدید، بیش از 4600 قلم کالا مشمول تعرفه صفر شده‌اند. نتیجه هم روشن است؛ میانگین صادرات ما به اوراسیا پیش از آغاز اجرای موافقتنامه‌ی تجارت ترجیحی، حدود 600 میلیون دلار بود، اما پس از اجرای توافق به بیش از دو میلیارد دلار رسید؛ یعنی بیش از سه برابر افزایش، آن هم با وجود مشکلات حمل‌ونقل، کشتی، کامیون و بازگشت ارز.
سیدی در ادامه با اشاره به ضرورت این‌گونه توافقات با طرح این سوال که چرا اساساً به موافقت‌نامه‌های تجاری نیاز داریم؟ افزود: 70 سال پیش شاید چنین ضرورتی احساس نمی‌شد. 35 سال پیش در جهان حدود 70 موافقتنامه وجود داشت، اما امروز تعداد آن‌ها به بیش از 800 رسیده است. کشورها دریافته‌اند که بدون توافق‌های تجاری نمی‌توانند در اقتصاد جهانی حضور مؤثر داشته باشند. پایان جنگ سرد، گسترش فناوری‌های ارتباطی و تغییر ساختار تولید جهانی همه باعث شده‌اند که تجارت آزاد به یک الزام تبدیل شود. برای ما اما هنوز دیوار موانع سیاسی، به‌دلیل تحریم‌ها بالاست و تجارت در سایه سیاست قرار دارد.
او خاطرنشان کرد: ساختار تولید جهانی تغییر کرده است. امروز حتی تولید یک دوچرخه هم نیازمند واردات قطعات از چند کشور مختلف است. تولید خودرو که جای خود دارد و نیازمند همکاری ده‌ها تأمین‌کننده بین‌المللی است. در چنین شرایطی، موافقت‌نامه‌های تجاری نقش هماهنگ‌کننده را دارند؛ موانع را برمی‌دارند، هزینه و زمان ترخیص را کاهش می‌دهند و امکان حضور در زنجیره‌های تأمین جهانی را فراهم می‌کنند. اگر این هماهنگی‌ها نباشد، حتی کالاهای ساده هم مزیت رقابتی خود را از دست می‌دهند.
سیدی تأکید کرد: چه بخواهیم چه نخواهیم، تولید در جهان به سمت زنجیره‌های تأمین بین‌المللی حرکت کرده است. اگر می‌خواهیم در این بازی حضور داشته باشیم، باید به جذب سرمایه‌گذاری خارجی، استفاده از موافقت‌نامه‌های تجاری و تسهیل تجارت توجه کنیم؛ در غیر این صورت، از رقابت جهانی عقب خواهیم ماند.
راه‌اندازی سامانه جدید گواهی مبدا با امکانات اوراسیا و D8
امیرعلی صدر دادرس، مدیر فناوری اطلاعات اتاق بازرگانی ایران، با اشاره به تغییرات سامانه گواهی مبدا از ابتدای سال گفت: سامانه جدید با هدف تسهیل فرآیندها راه‌اندازی شده و حتی امکان استفاده از طریق تلفن همراه نیز فراهم است. سامانه قبلی با برخی مشکلات امنیتی مواجه بود، اما در نسخه جدید این مشکلات رفع شده و امکانات تازه‌ای همچون پشتیبانی از توافقات D8 و اتحادیه اقتصادی اوراسیا با کد تعرفه‌های جدید به آن افزوده شده است.
وی افزود: این سامانه به‌طور روزانه در حال توسعه است و همکاران ما در اتاق ایران به‌طور مستمر امکانات جدیدی به آن اضافه می‌کنند. البته ادعا نداریم که سامانه بی‌نقص است، اما با دریافت پیشنهادات و بازخوردهای کاربران، اصلاحات لازم را اعمال خواهیم کرد.
دادرس توضیح داد: سامانه cscs.ir به‌عنوان یک سامانه واحد طراحی شده که اطلاعات مربوط به کارت بازرگانی، کارت عضویت و گواهی مبدا را یکپارچه ارائه می‌کند. تمامی اطلاعیه‌ها، دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌های مرتبط نیز از طریق همین سامانه در دسترس فعالان اقتصادی قرار دارد.
وی تأکید کرد: از تمامی فعالان اقتصادی درخواست می‌کنیم پیشنهادها و مشکلات خود را به ما منتقل کنند تا بتوانیم به مرور، کیفیت و کارایی این سامانه را افزایش دهیم.
در ادامه نعیمه فتح اله نجارباشی، مسئول امور سامانه کارت بازرگانی و گواهی مبدأ اتاق بازرگانی ایران، به تشریح سامانه جدید پرداخت و افزود: در سامانه جدید صدور گواهی مبدأ، امکان درخواست غیر حضوری برای فعالان اقتصادی فاقد کارت بازرگانی میسر شده است.
وی در ادامه به‌صورت عملی فعالیت در فضای سامانه‌ی جدید را تشریح کرد.