نابودی در یک قدمی چمن تاریخی سلطانیه

چمن تاریخی و طبیعی سلطانیه زنجان به دلیل برداشت بی رویه منابع آب زیر زمینی و کاهش بارندگی ها در خطر نابودی قرار دارد و برای احیای دوباره چشم انتظار نتایج پژوهش های دانشگاه زنجان است.

خبرگزاری مهر- گروه استان‌ها، فاطمه تاجبخش: چمن سلطانیه از 700 سال پیش به صورت طبیعی در شهر سلطانیه وجود داشته است و فضایی افزون بر 700 هکتار را در بر می‌گیرد و محل مناسبی برای گذران اوقات فراغت اهالی شهر به شمار می‌رود. از آنجایی که این محوطه از اهمیت زیادی برخوردار بوده در لیست آثار طبیعی ایران جای گرفته است. این مکان در فاصله 6 کیلومتر از شهر سلطانیه قرار دارد و چشم‌انداز زیبایی به سمت گنبد سلطانیه دارد.

دلیل وجود این چمن‌ها این است که گفته می‌شود در عمق 20 متری این محدوده خاک سفید وجود دارد که مانع از نفوذ آب به اعماق زمین می‌شود و در نتیجه، عمل آبیاری چمن به گونه‌ای طبیعی و پیوسته انجام می‌گیرد. علاوه بر این در نزدیکی این چمن طبیعی حدود 40 چاه و قنات وجود دارد که آن را به‌صورت طبیعی آبیاری می‌کنند.

خطر برهم خوردن اکوسیستم با خشک شدن چمن سلطانیه

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان زنجان در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، زنده بودن چمن سلطانیه را برای اکوسیستم منطقه حیاتی خوانده و می‌گوید: خشک شدن این چمن مخاطرات زیست‌محیطی به همراه خواهد داشت و کاهش بارندگی، تغییر اقلیم و کم شدن رطوبت زمین این منطقه را به یکی از کانون‌های ریزگرد تبدیل می‌کند.

محمدرضا یافتیان تصریح می‌کند: چمن سلطانیه استراحتگاه پرندگان مهاجری است که در فصول مختلف سال از این منطقه عبور می‌کنند و اگر این طبیعت از بین برود دیگر شاهد حضور این پرندگان نخواهیم بود و چرخه زیست‌محیطی تغییر می‌کند و تأثیرگذاری منفی در یک اکوسیستم را به دنبال خواهد داشت.

وی ادامه می‌دهد: علاوه بر این جوندگانی در این منطقه هستند که ارتزاق آن‌ها از مسیر گیاهان چمن سلطانیه است و اگر خشک شود به سمت مزارع مردم هجوم می‌آورند و تبدیل به آفت می‌شوند و مبارزه با آفت ضربه دیگری به محیط زیست وارد می‌کند. در واقع چنانچه زیستگاه، محل تغذیه و جمعیت یک گونه جانوری را تغییر دهیم، ممکن است باعث کاهش یا افزایش گونه‌ای در جای دیگر شود و چرخه طبیعت برهم می‌خورد.

یافتیان با بیان اینکه برداشت‌های بی رویه از منابع آبی محدوده چمن طبیعی سلطانیه باعث تخریب این منطقه شده است برداشت‌های بی رویه از منابع آبی محدوده چمن طبیعی سلطانیه باعث تخریب این منطقه شده است، می‌گوید: برداشت‌های غیرمجاز و بی رویه از منابع آبی باعث افت کیفیت و تخریب گسترده چمن طبیعی سلطانیه شده است.

وی می‌افزاید: در صورت تداوم روند موجود در زمینه برداشت‌های بی رویه از منابع آبی و تغییر کاربری‌ها، چهار تا پنج سال آینده اثری از چمن طبیعی سلطانیه نخواهد ماند.

یافتیان با بیان اینکه اداره کل محیط زیست، در حوزه وظایف سازمانی خود به چالش موجود در چمن طبیعی سلطانیه ورود کرده است، ادامه می‌دهد: اخیراً نامه‌ای به سازمان بازرسی تنظیم و ایرادات و اشکالات را عنوان کرده است.

کاهش سالانه 70 سانتی متر سطح آب زیرزمینی در منطقه چمن سلطانیه

مدیرکل محیط زیست استان زنجان با بیان اینکه مواردی همچون تأثیر بر روند کوچ حیوانات منطقه، حیات وحش و کشاورزی منطقه، در نامه این اداره کل به سازمان بازرسی گنجانده شده است، می‌گوید: متولی چمن سلطانیه محیط زیست نیست و مطابق ماده 2 قانون حفاظت و بهره برداری جنگل‌ها و مراتع در حوزه اراضی ملی متولی اداره کل منابع طبیعی و در حوزه اراضی کشاورزی نیز متولی جهاد کشاورزی است.

یافتیان با بین اینکه در حال حاضر شاهد برخی تغییر کاربری‌ها در چمن طبیعی سلطانیه هستیم، متذکر می‌شود: مهم‌ترین چالشی که در منطقه چمن سلطانیه داریم بحث برداشت غیر مجاز و بی رویه آب است که در برخی‌ها چاه‌ها که دارای مجوز هستند بیش از استاندارد مجوز برداشت صورت می‌گیرد که باید پیگیری شود.

وی با بیان اینکه سالانه حدود 70 سانتی متر سطح آب‌های زیرزمینی منطقه چمن طبیعی سلطانیه افت پیدا می‌کند، ادامه می‌دهد: آبخوان منطقه سلطانیه به صورت قیفی شکل است و مرکز این قیف در جهت پایین و به سمت خیرآباد و سلطانیه بوده که در آن منطقه افت آب داریم.

مدیرکل محیط زیست استان زنجان با اشاره به اینکه چشمه‌های طبیعی موجود در این منطقه اکثراً به سمت خشکی می‌روند، می‌گوید: در بالادست چمن طبیعی سلطانیه، چشمه شاه بلاغی وجود دارد که نسبت به سال‌های گذشته دبی آب این چشمه کم شده است.

یافتیان به نبود مطالعه درست زیست محیطی در خصوص احداث سد بوئین در بالادست چمن سلطانیه نبود مطالعه درست زیست محیطی در خصوص احداث سد بوئین در بالادست چمن سلطانیه اشاره کرد و می‌گوید: مطالعه درست و دقیق در خصوص این سد انجام نگرفته و محیط زیست برای احداث سد بوئین مجوز لازم را نداده و استعلامی از سوی محیط زیست نشده است و باید ارزیابی زیست محیطی صورت می‌گرفت.

وی ادامه می‌دهد: دو موضوع تغییر اقلیم و کمبود بارندگی‌ها و برداشت غیر مجاز و عدم رعایت حق آبه جز دلایل مهم وضعیت نامطلوب چمن سلطانیه است.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان زنجان نیز با اشاره به اینکه حیات چمن سلطانیه به آب وابسته است، اظهار می‌کند: برداشت‌های بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و دشت‌های استان رطوبت سطح خاک را کاهش داده است و از طرف دیگر به دلیل کاهش بارندگی، میزان روان‌آب‌هایی که وارد چمن می‌شد نیز به میزان قابل توجهی کم شده و آبی کافی برای رشد گیاهان باقی نمانده است.

احیای چمن سلطانیه منوط به نتایج پژوهش است

خلیل آقاجانلو با اشاره به اینکه در مورد علل خشک شدن چمن سلطانیه و راهکارهای احیای آن در حال حاضر نمی‌توان قاطعانه نظر داد، ابراز می‌کند: این امر مستلزم انجام پژوهش‌های دقیق است و در همین راستا دانشگاه زنجان مشغول مطالعه این موضوع است و پس از مشخص شدن عوامل اصلی به صورت دقیق و کمی می‌توان در مورد آن اظهار نظر کرد.

وی با اشاره به اینکه پوشش گیاهی مراتع وابسته به وجود منابع آبی است، بیان می‌کند: در مواقعی که با ترسالی روبه‌رو هستیم، پوشش گیاهی بهتری در آن منطقه داریم و هرچقدر میزان بارندگی از حالت نرمال کمتر شود، در رشد گیاهان نیز تأثیر منفی می‌گذارد و موجب خشکسالی محل می‌شود.

این مسئول در مورد اینکه مسئولان محلی خواستار فنس‌کشی برای جلوگیری از ورود دام به چمن سلطانیه شده‌اند، عنوان می‌کند: با توجه به اینکه این منطقه به شهر سلطانیه نزدیک است، هر ساله قُرُق می‌شود و فکر نمی‌کنم چرای دام تأثیر زیادی در خشک شدن چمن داشته باشد.

پیش بینی اعتبار اولیه 300 میلیون تومانی برای پروژه مطالعاتی چمن سلطانیه

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان زنجان با اشاره به اینکه حفر چاه‌های غیرمجاز و برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی تأثیر زیادی بر حیات دشت‌ها دارد، تصریح می‌کند: با توجه به اینکه با کاهش بارندگی اکثر آبراه‌های فصلی و سیلابی خشک شده است و حق‌آبه‌ای به سمت پایین نمی‌آید، برای احیای چمن باید تغییراتی در برداشت منابع آب زیرزمینی ایجاد کنیم.

وی در مورد استفاده از روش‌های نوین آبیاری سطحی با مصرف آب حداقلی خاطرنشان می‌کند: روش‌های اجرایی برای احیای چمن بستگی به این دارد که عوامل اصلی تأثیرگذار بر خشک شدن پوشش گیاهی این منطقه را شناسایی کنیم و ظرفیت‌های منطقه را بسنجیم و با توجه به این عوامل آب مورد نیاز آن را تأمین کنیم.

آقاجانلو با اشاره به اینکه نگرانی از بابت از بین رفتن گونه‌های گیاهی این منطقه وجود ندارد، اظهار می‌کند: بانک بذر از گیاهان این منطقه وجود دارد و پیچیدگی اصلی مربوط به تأمین آب مورد و مدیریت منابع آبی است و چنانچه آب مورد نیاز تأمین شود پوشش گیاهی به مرور زمان خود را پیدا می‌کند.

وی با بیان اینکه برای پروژه مطالعاتی چمن سلطانیه مبلغ اولیه 300 میلیون تومان در نظر گرفته شده است، ابراز می‌کند: به نظر می‌رسد تا پایان بهار سال آینده فاز مطالعاتی به پایان برسد و پس از آن برنامه اجرایی برای احیای چمن پیاده‌سازی شود.

داخل محدوده چمن سلطانیه چاهی حفر نشده است

در حالی که بسیاری از کارشناسان برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی را یکی از علل اصلی خشک شدن چمن سلطانیه اعلام می‌کنند، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای زنجان در پاسخ به خبرنگار مهر در مورد آمار چاه‌های آب و میزان برداشت آن‌ها می‌گوید: هیچ چاهی داخل محدوده چمن سلطانیه حفر نشده است.

اسماعیل افشاری ادامه می‌دهد: چاه‌های موجود در شعاع 200 متری اطراف محدوده چمن شامل چهار حلقه چاه پروانه‌دار با تخلیه 0.13 میلیون مترمکعب در سال و یک حلقه چاه فاقد پروانه فعال با تخلیه 0.16 میلیون مترمکعب در سال است.

وی در مورد اینکه چاه‌های غیرمجاز مسدود نمی‌شود، تصریح می‌کند: چاه‌های غیرمجاز پس از اخذ دستورات قضائی با رعایت اولویت پر می‌شود. چاه‌های تعیین تکلیف از این قضیه مستثنی بوده و باید پس از طی روال اداری و طرح در کمیسیون صدور پروانه، کمیسیون رسیدگی به امور آب‌های زیرزمینی، دیوان عدالت اداری و دادگاه تجدید نظر دیوان تعیین تکلیف شوند.

این مسئول به راهکارها برای احیای چمن سلطانیه اشاره کرده و می‌گوید: به جز پر کردن چاه‌های غیرمجاز، احقاق حقابه چمن، جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز و بارندگی راهکار دیگری برای رودخانه و گذر از خشکسالی وجود ندارد به جز پر کردن چاه‌های غیرمجاز، احقاق حقابه چمن، جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز و بارندگی راهکار دیگری برای رودخانه و گذر از خشکسالی وجود ندارد.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای زنجان با اشاره به اینکه استفاده از روش‌های نوین آبیاری و احداث گلخانه در اراضی تحت پوشش چاه‌های مجاز تأثیر زیادی در مصرف بهینه آب‌های زیرزمینی خواهد داشت، بیان می‌کند: این امر در صورتی تحقق می‌یابد که هیچ‌گونه توسعه کشاورزی یا گلخانه صورت نگیرد.

افشاری در مورد تأمین حقابه‌های مورد نیاز چمن ابراز می‌کند: قطعاً چمن سلطانیه دارای حقابه از آب‌های سطحی و مشرف به چمن خواهد بود که باید در فصول غیر کشاورزی آب رودخانه‌ها توسط منابع طبیعی به چمن هدایت شود.

خبرنگار مهر برای تکمیل این گزارش درصدد پیگیری موضوعاتی همچون میزان مصرف آب کشاورزی در شهرستان سلطانیه، میزان بهره‌مندی از تجهیزات نوین آبیاری و امکان اصلاح الگوی کشت برای تولید محصولات کم‌آب‌بر است که مسئولان مربوطه پاسخی ارائه ندادند.

چمنی که سال‌ها سبز بود و تفرجگاه مردم به‌شمار می‌رفت، نگران است که به سرنوشت دریاچه ارومیه دچار شود و نمی‌داند حال برای زنده ماندن کاری از دست مسئولان برای مدیریت منابع آبی برمی‌آید یا باید چشم به راه بارش رحمت الهی باشد.