ناکامی «سینما» در ورود به بورس / کاش به دوران ماقبل کرونا برنگردیم!

علیرضا تابش مدیرعامل بنیاد سینمایی فارابی ضمن اشاره به ناموفق بودن ایده ورود سینما به بورس که از چند سال پیش در دستور کار مدیران سازمان سینمایی قرار داشت، در این زمینه توضیحاتی ارائه کرد.

علیرضا تابش مدیرعامل بنیاد سینمایی فارابی در گفتگو با خبرنگار مهر درباره سرانجام ایده «ورود سینما به بازار بورس» که از دو سال پیش مدیران سینمایی وعده آن را مطرح کرده بودند، اظهار کرد: سینما در قیاس با سایر هنرها، هنری گران است و هزینه تولید در این هنر در قیاس با سایر حوزه‌های هنری، آن را به یک هنر گران بدل کرده است. در واقع هر چه سینما و سینماگران اصول حرفه‌ای را بیشتر رعایت کنند و عوامل حرفه‌ای در چرخه سینما مشغول باشند، جنبه‌های مالی و حرفه‌ای دقیق‌تری را هم باید در فعالیت‌های خود رعایت کنند، اما از این ویژگی مهم‌تر آن است که چرخه اقتصاد سینمای ایران، تناسب کافی با این گرانی ندارد.

مدیرعامل فارابی افزود: سینمای ایران، نیازمند پشتیبانی از سوی قواعد بازار و ورود به دنیای کسب و کار است و بهترین دریچه برای این مساله، فهم صحیح بازار فرهنگ و سینما از سوی مسئولان مالی و سازمان بورس است، فهمی که همچنان در انتظاریم در میان اهالی اقتصاد ایجاد شود.

وی در ادامه گفت: ورود بنگاه‌های نوینی چون «فیلیمو» به بورس، جای تبریک و تحسین دارد، اگرچه ما در خانواده صنعت تصویر، ممکن است نگرانی‌هایی درباره قوانین «ضد تراست» یا مساله «کپی رایت» داشته باشیم، اما به هر حال ورود عضوی از اعضای خانواده صنعت تصویر به بازار رسمی سرمایه، این نوید را می‌دهد که اگر هم تلاش‌های سه ساله ما در مسیر انتقال این برداشت و فهم به مسئولان بورس و بازار سرمایه ناکام مانده، اما به هر حال این تلاش‌ها به صورت کامل عقیم نمانده و در حال جوانه‌زدن است.

اهمیت تنظیم چرخه گردش سرمایه در سینما

تابش در بخش دیگر از صحبت‌هایش با اشاره به اینکه تنظیم چرخه گردش سرمایه شامل «تامین سرمایه، تولید محتوا و بازاریابی صحیح»، همیشه در سینمای ایران اهمیت داشته است، بیان کرد: من و همکارانم در بنیاد سینمایی فارابی طی سه سال گذشته برای تأمین مالی از طریق بازار سرمایه اقداماتی کرده‌ایم و پیگیری‌هایی صورت گرفته که متأسفانه به دلایلی تا الان نتیجه در خور توجهی نداشته است.

با وجود توفیقی که در جلب‌نظر شرکت فرابورس برای تأسیس صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه صنعت سینما داشتیم، متاسفانه تا به امروز در سازمان بورس و اوراق بهادار همکاری‌های لازم برای هموار شدن تأسیس این صندوق صورت نگرفته است که به نظر من، دلیل آن را می‌توان انعطاف‌ناپذیری سازمان بورس و اوراق بهادار در پذیرش ابزارهای نوین تأمین مالی برای صنعت سینما دانست مدیرعامل بنیاد سینمایی فارابی توضیح داد: بازار سرمایه و بورس در چند ماه اخیر مورد توجه مجموعه دولت و همینطور بخش مهمی از جامعه قرار گرفته است و بنیاد سینمایی فارابی با شناختی که از پتانسیل‌های بازار سرمایه داشت، در دو، سه سال گذشته به طور جدی، تأسیس «صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه صنعت سینما» را دنبال کرد و پیگیری‌ها، ملاقات‌ها و مجموعه اقداماتی که در سلسله مراتب اداری باید صورت می‌پذیرفت، انجام شد و با وجود توفیقی که در جلب‌نظر شرکت فرابورس برای تأسیس این صندوق داشتیم، متاسفانه تا به امروز در سازمان بورس و اوراق بهادار همکاری‌های لازم برای هموار شدن تأسیس این صندوق صورت نگرفته است که به نظر من، دلیل آن را می‌توان انعطاف‌ناپذیری سازمان بورس و اوراق بهادار در پذیرش ابزارهای نوین تأمین مالی برای صنعت سینما دانست.

تابش تأکید کرد: این عدم انعطاف، به گمانم ناشی از عدم شناخت ساز و کارهای حقیقی صنعت سرگرمی، صنعت تصویر و صنعت سینماست و باعث شده است تا ما در این صنعت (که از بزرگترین بخش‌های بازار سرمایه در دنیاست) در ایران همچنان به دنبال این پاسخ باشیم که آیا می‌توان محصولات و بنگاه‌های سینمایی را در حوزه نهادهای بورسی دانست یا خیر! با نگاه کوتاهی به تابلوی بزرگترین بازارهای بورس دنیا، پاسخ آشکار است، بازار بورسی را نمی‌توان یافت که کمتر از 2 نهاد از 10 نهاد برترشان، به مجموعه صنایع سرگرمی یا تصویر تعلق داشته باشد.

مدیرعامل بنیاد سینمایی فارابی بیان کرد: البته با تغییر مدیریت سازمان بورس مخصوصا در رأس این سازمان، چشم‌انداز توسعه بازار سرمایه به نظر من روشن‌تر از گذشته شده و امیدواریم همراهی بیشتری با روش‌های تأمین مالی نوین خصوصا تأمین مالی سینما و صندوق جسورانه سینما صورت بگیرد.

تابش در تشریح طرح راه‌اندازی «صندوق جسورانه سینما» گفت: به اعتقاد من، جذب سرمایه در قالب صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه و مشارکت مردم در تامین مالی صنعت سینما به صورت غیرمستقیم یکی از روش‌های مهم تأمین مالی است. در این روش منابع مالی جذب شده توسط صندوق، از سوی متخصصان آشنا به صنعت تصویر، فیلمسازی و هنرهای نمایشی، در مجموعه فیلم‌های منتخبی که به نوعی از شانس موفقیت در بازار - چه بازار نمایش خانگی و چه گیشه - برخوردار هستند، سرمایه‌گذاری می‌شود و منافع حاصل از فروش آنها به عنوان «سود مشارکت» به سرمایه‌گذاران بازمی‌گردد.

وی ادامه داد: البته تهیه‌کنندگان و صاحبان اصلی فیلم‌ها درصدی از این سهم را می‌توانند برای خودشان نگه دارند و درصدی از مالکیت فیلم را برای عرضه در صندوق جسورانه فیلم اختصاص دهند تا درواقع، مردم در تأمین مالی این آثار مشارکت کنند. این روش می‌تواند یکی از کارآمدترین روش‌ها برای تأمین مالی ساخت فیلم حتی ساخت و ساز سالن‌های سینما در کشور باشد. البته به جز این روش، مباحث دیگری مثل استفاده از روش تأمین مالی جمعی برای ساخت فیلم مطرح شده که به خاطر محدودیت‌هایی که دارد، مثل عدم امکان متنوع سازی و سرمایه در چند پروژه سینمایی، در شرایط حاضر با ریسک‌پذیری بالا همراه است و به نظر می‌رسد که چندان موفق نخواهد شد.

«صندوق جسورانه سینما» علیه پول‌های ناسالم

این مدیر سینمایی اظهار کرد: بحث تأمین مالی سینما این روزها یکی از مباحث مهم است. می‌بینید که در رسانه‌ها همچنان آمدن پول‌های ناسالم یا مشکوک مطرح است و به نظر می‌رسد اگر سازمان بورس همکاری‌های لازم را با مجموعه بنیاد سینمایی فارابی انجام دهد و شرایط تأسیس صندوق جسورانه سینما که خوشبختانه تمامی مراحل آن طی شده انجام بدهند، راه جدیدی برای تأمین مالی در سینما در کشور ما اتفاق خواهد افتاد.

به گمان من سال 2020، با پدید آمدن ویروس کرونا و فراگیری آن در کل جهان، به نوعی یک کاتالیزور برای ورود فرهنگ و هنر به عصر پسادیجیتال است و باید به تغییراتی که در حوزه الگوی مصرف فرهنگی در حال وقوع است، توجه کرد وی گفت: در چند ماه گذشته با شیوع و گسترش ویروس کرونا در جهان و در کشور عزیزمان ایران، عرصه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هنری مورد تهدید قرار گرفت و رویدادهای مهم فرهنگی هنری هم به نوعی متوقف شد یا به تعویق افتاد. به گمان من سال 2020، با پدید آمدن ویروس کرونا و فراگیری آن در کل جهان، به نوعی یک کاتالیزور برای ورود فرهنگ و هنر به عصر پسادیجیتال است و باید به تغییراتی که در حوزه الگوی مصرف فرهنگی در حال وقوع است، توجه کرد.

تابش ادامه داد: تعطیلی گسترده زنجیره‌ای از رویدادها و برنامه‌های هنری در جهان به خصوص جشنواره‌های معتبر و مهم سینمایی، از یک سو اتفاق افتاد و همینطور ما شاهد کاهش برنامه‌های فرهنگی در این حوزه‌ها بودیم اما الگوی مصرف هنری در حوزه دیجیتال به شدت افزایش پیدا کرد و کمپانی‌هایی مثل آمازون، نتفلیکس و سایر کمپانی‌های مهم عرصه دیجیتال فرصتی را فراهم کردند برای تولید و عرضه آثار نمایشی که به طور گسترده مورد توجه مردم جهان قرار گرفت. همین الگوی مصرف در سامانه‌های وی او دی در کشور ما پدید آمد و ما شاهدیم که در فروردین سال جاری با اکران فیلم سینمایی «خروج» به صورت آنلاین ما وارد مرحله جدیدی از اکران فیلم‌های سینمایی به صورت برخط شدیم که در نوع خودش بی نظیر است.

مدیرعامل بنیاد سینمایی فارابی در بخش دیگری از این گفتگو اظهار کرد: ما از طرفی امسال بایستی خودمان را در مجموعه‌های سینمایی کشور برای برنامه‌های اقتصادی و زیربنایی با شعار جهش تولید آماده کنیم و از طرفی ویروس کرونا ضربات سهمگینی را به اقتصاد جهان زده که ناگزیر این موضوع در اقتصاد ایران و به خصوص صنایع فرهنگی شاهد هستیم. برای همین می‌بینیم که با بحران کرونا به نوعی ما شاهد گریز سرمایه‌های پاک از چرخه تولید سینما هستیم. البته سرمایه‌گذاران این روزها بیشتر به بازار نمایش خانگی میل پیدا کردند در حالی که سینمای کشور هم همچنان نیازمند سرمایه‌گذاری است.

تشویق سرمایه‌گذران سینما با معافیت‌های مالیاتی

وی ادامه داد: برای رفع این مشکل راه حل‌هایی وجود دارد که می‌توان با مشورت اصحاب فکر و فرهنگ و جامعه فرهنگی هنری و مدیران سینمایی فرهنگی و هنری برای برون رفت از این مشکلات راه حل‌هایی را جستجو کرد. به نظر من با ایجاد یکسری معافیت‌های مالیاتی یا کسر میزان سرمایه‌گذاری در آثار سینمایی از مالیات مصوب، صاحبان سرمایه در صنعت سینما می‌توانند تشویق شوند و از این معافیت‌ها استفاده کنند، به نوعی که سرمایه‌گذاری در آثار سینمایی ادامه پیدا کند. همین طور نهادهایی مثل وزارت علوم و معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری می‌توانند کمک کنند تا برخی از شرکت‌های سینمایی به طور خودکار تبدیل به صنایع خلاق یا نوآفرین شوند و از معافیت‌ها و تسهیلات قانونی برای شرکت‌های دانش‌بنیان استفاده کنند. که خودش می‌تواند گام بسیار مهمی در جهش تولید باشد. دست‌اندرکاران تولید فیلم باید تشویق بشوند و آموزش ببینند. تهیه کنندگان سینما برای اینکه برنامه کسب و کار تدوین کنند برای پروژه‌های خودشان برنامه مالی داشته باشند و به نوعی راهبرد فروش را جدی بگیرند.

تجربه نشان داده که با بحران‌های اقتصادی و بحران‌های نظیر بیماری کرونا که در کل جهان شیوع پیدا کرده نوعی افسردگی و بحران برای جامعه پیش می‌آید و طبق پژوهش‌هایی که صورت گرفته این بهترین فرصت برای توسعه بازار صنایع فرهنگی به ویژه سینماست تجربه‌ای که هالیوود و چین داشت تابش گفت: این اقدامات می‌تواند با همکاری و تسهیل‌گری دولت اتفاق بیفتد و به نوعی فرصتی برای جذب سرمایه از بازار سرگردان سرمایه ایجاد شود. در واقع مشابه روندی که شرکت‌های دانش‌بنیان یا صنایع خلاق در حال انجام آن هستند، به نوعی تهیه‌کنندگان سینما هم همان مسیر را بروند. تجربه نشان داده که با بحران‌های اقتصادی و بحران‌های نظیر بیماری کرونا که در کل جهان شیوع پیدا کرده نوعی افسردگی و بحران برای جامعه پیش می‌آید و طبق پژوهش‌هایی که صورت گرفته این بهترین فرصت برای توسعه بازار صنایع فرهنگی به ویژه سینماست تجربه‌ای که هالیوود و چین داشت و همه اینها ثابت کرده که می‌توان سرمایه‌ها را به سمت رونق تولید برای بازار سینما بازار نمایش خانگی و همین طور ارتقای محصولات دیجیتال به کار گرفت.

وی ادامه داد: نکته مهم دیگری که باید مورد توجه موسسات سینمایی قرار بگیرد توجه به رسانه‌های نوین است. تکنولوژی‌هایی مثل VR و AR و واقعیت افزوده، برای جذب سرمایه و به نوعی خلق ثروت در این دوران می‌توانند مورد توجه جدی قرار بگیرند و دولت یا دستگاه‌های فرهنگی هم می‌توانند با سیاستگذاری آموزش، نمونه‌سازی و ارائه مشوق‌ها و تسهیلات به بخش خصوصی، در راستای رونق این حوزه‌ها به‌خصوص توسعه رسانه‌های نوین گام بردارند.

تابش با اشاره به محدودیت‌های جشنواره‌های سینمایی در سال‌جاری گفت: نه تنها کشور ما بلکه همه جشنواره‌های سینمایی در جهان به خاطر کرونا یا به تعویق افتادند یا لغو شدند یا قرار است سال آینده برگزار شوند. به نظر من جشنواره‌هایی که قرار است در نیمه دوم سال‌جاری برگزار شوند می‌توانند به رویدادهای تخصصی‌تری تبدیل شوند و خدمات سینمایی را به جامعه سینمایی و مخاطبان خودشان ارائه دهند و به نوعی سناریوهای جدید برای جشنواره‌های سینمایی طراحی شود.

کاش در پساکرونا به دوران ماقبل کرونا بازنگردیم

وی مطرح کرد: شیوع بیماری کرونا با همه ضررها و تلخی‌هایش فرصت‌های جدیدی را هم برای جامعه فرهنگی هنری خلق کرد و امیدوارم در دوران پساکرونا ما دوباره به دوران قبل از کرونا و عادی برنگردیم ما ناچاریم به سراغ ابزارهای جدید برویم. ابزارهایی که می‌توان با آنها در روزهای طاعونی صنعت سینما که صاحبان سالن‌های سینما و سینماداران از ارائه خدمات فیزیکی به مردم محروم شده‌اند تجربه سالن‌های سینما را در خانه‌های مردم بازآفرینی کرد و همین طور از خدمات جدید به نحوه‌ای بهره برد که نه تنها شائبه انحصار یا ادغام بازارها به وجود نیاید بلکه همه ارکان زیست‌بوم سینما بتواند از این خدمات جدید منتفع شود. ضمن آنکه پیامدهای احتمالی بحران کرونا در سینما مثل ضرردهی فیلم‌های سینمایی ساخته شده در سال گذشته، همینطور انباشت فیلم‌های اکران نشده و تغییر الگوی مصرف کاربران و کوچک‌شدن بازار بالفعل سینما و خروج سرمایه از صنعت سینما و بحران بیکاری و روبه‌رو شدن ما با پروژه‌های نیمه تمام همه اینها می‌توانند نتیجه‌ای عمیق‌تر از آنچه ما الان داریم تصور می‌کنیم داشته باشند.

در ایران دست کم 17 صنعت و 120 برند ملی شناسایی شده‌اند که می‌توانند خدمات متقابل با صنعت سینما و تصویر داشته باشند و قطعا ورود تدریجی این صنایع به بخش‌های جنبی سینما، نقش بسیار موثری در توسعه فضای کسب و کاری در سینمای ایران دارد این مدیر سینمایی در بخش دیگری از این گفتگو اظهار کرد: حل مشکل اکران به شکلی باید باشد که سرمایه صاحبان آثار به شکل ارگانیک امکان بازگشت پیدا کند و ظرفیت اکران در کشور احیا شود. در قدم بعدی تدوین برنامه‌ای برای حفظ سرمایه موجود در سینمای ایران به عنوان برنامه اصلی سال 1399 را در پیش‌رو داریم. امیدوارم که ما درس‌های خوبی را از بیماری هولناک کرونا بگیریم و جامعه فرهنگی و هنری خود را برای خلق فرصت‌های جدید از محدودیت‌های پیش‌رو آماده کنند.

تابش گفت: باید باور کرد که شیوه‌های سنتی در تولید سینمای ایران دیگر جوابگوی صنعت سینما نیست و باید به فکر گسترش پایدار صنعت سینما در چهار جهت نوآوری‌های فناورانه، نوآوری در گسترش بازار، نوآوری در حوزه صنایع مجاور و نوآوری در کسب‌و کارهای سینمایی بود. در ایران دست کم 17 صنعت و 120 برند ملی شناسایی شده‌اند که می‌توانند خدمات متقابل با صنعت سینما و تصویر داشته باشند و قطعا ورود تدریجی این صنایع به بخش‌های جنبی سینما، نقش بسیار موثری در توسعه فضای کسب و کاری در سینمای ایران دارد.

وی در پایان اظهار کرد: تاکنون حداکثر 25 درصد از فضای بازار بالقوه سینمای ایران فعال شده بازاری که بیشتر متکی بر فروش گیشه‌ای فیلم‌ها در سالن‌های سینما است یا vod ها و شبکه نمایش خانگی. این 25 درصد هم با شیوع کرونا محدودتر شده بنابر این ما جای این را خالی می‌دانیم که سینمای ایران باید به سمت نوآوری برود و به نوعی صنعت تصویر به اندازه وجوه هنری به وجوه اقتصادی هم توجه بیشتری بکند ما در سینمایمان نیازمند برنامه‌ریزی، بازارسنجی و استراتژی پخش و تکثیر به شیوه‌های نوین هستیم. متاسفانه این کارها تا به امروز کم‌تر در کشور ما برای فیلم‌های ارزشمند انجام شده ولی امیدوارم که بتوانیم با ورود نسل جدید سینماگران به این عرصه شاهد گسترش پایدار صنعت سینما باشیم و به نوعی شیوه‌های نوین تولید و شیوه‌های سودآوری برای سینمای ایران را به طور منظم‌تر در بخش خصوصی و دولتی پیگیری کنیم.