نباید با تغییرات ذائقه‌ای که در جامعه رخ داده، بجنگیم

به گزارش «مبلغ» ، حجت‌الاسلام‌والمسلمین احمد واعظی رئیس‌دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم در مراسم اختتامیه چهارمین جشنواره کتاب سال سبک زندگی که در سالن همایش‌های دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی برگزار شد، با اشاره به سبک زندگی و چالش‌های پیشرو، اظهار داشت: در مسئله سبک زندگی امروز دو وجه دارد، یکی وجه نرم افزارانه و درونی و دیگری وجه کنشی، رفتاری و بیرونی و کسی که بخواهد سبک زندگی اسلامی یا غربی را انتخاب کند، یکی از این بخش‌ها را انتخاب می‌کند.

تحولات اخیر فرهنگی متاثر از جامعه جهانی و اقتضائات درونی جامعه ایرانی است

وی افزود: به تعبیر دیگر کسی که به یک مدل از سبک زندگی تعلق پیدا می کند و انتخاب یک سبک زندگی خاص اعم از اسلامی یا غیر اسلامی را ترجیح می دهد، دو وجه برای این تعلق متصور است: یک وجه آن نرم افزاری است که مربوط می شود به شبکه علائق، اعتقادات، ارزش‌ها و جهت‌گیری‌ها و یک وجه آن بیرونی است که مربوط می‌شود به رفتارها، کنش‌ها و مظاهر سبک زندگی.

رئیس‌دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم ادامه داد: در واقع این مظاهر تحت تاثیر وجه درونی و نرم افزاری سبک زندگی است لذا تلاش مروجان و فعالان در زمینه تثبیت وجه زندگی باید معطوف به درون انسان ها باشد معطوف به تغییر علائق، شبکه باورها و اعتقادات و نظام ارزش‌ها و... باشد که اگر این اتفاق بیفتد مظاهر بیرونی آن هم متفاوت خواهد شد. بنابراین تلاش در زمینه سبک زندگی یک تلاش دو وجهی است که باید هم از جنس تلاش های نرم افزاری و معطوف به درون انجام شود و هم تلاش های معطوف به کنشگری بیرونی و مظاهر بیرونی باشد.

وی گفت: در منابع دینی هر دو قسم مورد تاکید قرار گرفته است. تاکید قرآن بر تقوا، توحید، حب الهی، خشیت الهی و... بر می گردد به وجه درونی آدمیان. و همه تاکیدات در متون دینی نشان از تمرکز زیادی است که در مجموع تعالیم دینی به این وجه درونی انسان‌ها شده است. کما اینکه در حوزه روابط، عملکرد و آنچه هم به جنبه های بیرونی سبک زندگی معطوف می شود هم توصیه های مختلفی اعم از انجام اعمال صالحه، نوع روابط و معاشرت بین مردم و اخوت و برادری حاکم بین انسان‌ها رعایت حقوق دیگران و... شده است. امروزه تلاش‌گران عرصه سبک زندگی اسلامی با چالش‌هایی مواجه هستند. مراد از چالش اتفاقات، تغییرات و تحولاتی است که در بستر جامعه اتفاق افتاده تا امر تثبیت و ترویج و گسترش سبک زندگی اسلامی با موانعی مواجه شود.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین واعظی اظهار داشت: در این وقت مختصر به اهم این چالش‌ها اشاره می‌شود یعنی به اجمال اشاره می‌شود چه تغییرات اجتماعی و فرهنگی و اتفاقاتی باعث شده است که امر ترویج و تثبیت سبک زندگی اسلامی با دشواری همراه شود و فعالیت در این عرصه را حساس‌تر و دشوارتر از گذشته کند. قبل از تبیین چالش ها یک نکته باید مورد توجه قرار گیرد و آن این است که در مورد تحولاتی که عرصه فرهنگ عمومی جامعه اتفاق افتاده است دو نگاه وجود دارد یک نگاه، نگاه افراطی است و نگاهی دیگر نگاه تفریطی به این قضیه است.

وی تصریح کرد: نگاه افراطی این تغییرات را به شکل مبالغه آمیزی نشانه زوال نهادهای اجتماعی و زوال سنت و زوال اخلاق و فروپاشی ارزش ها و از بین رفتن نهاد اخلاق، خانواده و دین و روحانیت و هر آنچه ارکان و مظاهر سنت تلقی می‌شود، می داند و با نگاهی مبالغه‌آمیز این تغییرات را نشان تمام عیار این فروپاشی می دانند. در مقابل نگاه تفریطی است که این حجم از تغییرات را نمی پذیرد و همه را معلول جنگ شناختی و رسانه ای دشمن تلقی می کند و گویا هیچ اتفاق معنادار در بستر جامعه و فرهنگ عمومی جامعه رخ نداده است بلکه آنچه واقعیت است سیاه نمایی و تبلیغات سوء و هجمه رسانه ای و شناختی دشمن است.

ادامه داد: اما نگاه واقع گرایانه اقتضا می کند که نه دچار تفریط و نه افراط باشیم و این تحولات را به روشنی ببینیم و دنبال کنیم. باید نهادهای فرهنگی واقع گرایانه محیط را رصد کنند، فعالیت های خود را براساس این واقعیت تغییر دهند، بر هوشمندی خود و مخاطب شناسی خود بیفزایند و آماده انعطاف در قالب ها و روشهای ارائه محتوا باشند و محتوای فاخر را عرضه کنند و خود را آماده تاثیرگذاری بیشتر نمایند. از این نکته هم نباید غافل ماند که برخی از چالش ها و تغییراتی که رخ داده اختصاص به جامعه ما ندارد بلکه بخشی از آنها مربوط به جامعه جهانی است و در فرایند گذر تاریخی انسان و اتفاقاتی که در سبک زندگی بشر افتاده است این چالش‌ها رخ داده است لذا جنبه عمومیت دارد و مخصوص جامعه ایرانی نیست؛ اما برخی از این چالش ها ممکن است به لحاظ ریشه ها و عوامل خاص داخلی حجم، گستره، شدت و ضعف آن نسبت به جامعه دیگر تغییر کند. و شدت و ضعف آن وابسته به برخی عملکردها و اقتضائات درونی جامعه ایرانی باشد.

فهم دغدغه نسل جدید موجب کاهش شکاف نسلی خواهد شد

وی افزود: اهم چالشهایی که ذکر می‌شود معطوف به بعد فرهنگی جامعه است چون ممکن است برخی چالش ها اقتصادی و سیاسی باشد اما اهم چالش هایی که پژواک فرهنگی دارد و در سبک زندگی جامعه تاثیر گذار است چنین است: اولین چالش شکاف نسلی است که البته باید توجه شود که به شکل قالبی و فرمال و کل‌نگرانه به این مساله نگاه نکنیم و نگوییم که بین نسل جدید و قدیم کاملا انقطاع به وجود آمده است و هیچ هم زبانی و اشتراکی با نسل‌های قبل وجود ندارد این در حالی است که در نسل جدید هم افراد زیادی داریم که وفادار به سنت ها و اصول زندگی دینی هستند، اما واقعیت این است که در بخش‌هایی از نسل جدید ما شاهد تفاوت‌هایی هستیم که با توجه به نگاهشان به زندگی، شبکه باورها، علائق، ارزش ها، منطق زبانی و منطق نگاه به مسائل متفاوت هستند و این تفاوت باید لحاظ شود این تفاوت باید شناخته شود ویژگی هایی این نسل و نوع نگاه آنها به مسائل و نوع انتظارات و توقعی که نسبت به ابعاد مختلف زندگی فردی و جمعی دارند باید شناخته شود، بخشی از نسل حاضر نسبت به گذشته، فردگراتر، جسورتر، قالب‌شکن‌تر و گشوده‌تر نسبت به دیگر سبک‌های زندگی است و این واقعیت موجود نباید انکار شود باید شناخته شود اگر می‌خواهیم در نسل جدید تاثیرگذار باشیم باید دغدغه‌های این نسل را بشناسیم، زبان مفاهمه و گفتگو با او را پیدا کنیم منطق تاثیرگذاری بر آنها را بشناسیم. متأسفانه به انداره کافی خود را آماده مواجه با این نسل نکرده ایم در بخشی هایی باید قوی تر عمل کنیم تا با این نسل ارتباط موثری بگیریم.

شاید علت کم فروغی مرجعیت روحانیت در جامعه به خاطر گره خوردن دین با سیاست باشد

رئیس‌دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: چالش بعدی کم فروغی مرجعیت جامعه نخبگانی و رواج سلبریتی زدگی است این چالش هم عام و جهانی است و به حاشیه رفتن مرجعیت اقشار نخبگانی جامعه مختص به ایران نیست. منشاء این چالش چیست؟ و چه عواملی باعث این رویداد شد؟ بخشی برمی گردد به گسترش شبکه های اجتماعی و بخشی بر می گردد به شکوفایی هنرهای تصویری و رسانه، بخشی به اقتصاد ورزش بر می گردد، بخشی برمی گردد به اقتصاد هنر و سینما و... اینها عوامل مختلفی است که باید مورد توجه قرار گیرد. همان‌طور که گفته شد این چالش عام است و ممکن است در جامعه ما علل و عواملی باعث گسترش و تشدید حجم آن شود مثلا کم فروغی نسبی نهاد روحانیت در جامعه امروز می تواند بخاطر گره خوردن دین به سیاست باشد. برخی ناکارامدی‌ها در عرصه اداره جامعه و عرصه سیاست طبعا به نهاد دین و روحانیت سرریز می‌شود و از سرمایه اجتماعی این نهاد دیرپا می‌کاهد.

رغبت به فضای مجازی ریشه در تغییر ذائقه فرهنگی جامعه دارد

وی در ادامه چالش سوم را تغییر ذائقه فرهنگی برشمرد و گفت: یکی از نمودهای این تغییر گسترش فرهنگ دیداری و شنیداری است. اگر با گذشته مقایسه کنیم فرهنگ تصویری در اولویت زندگی است یعنی میل اشخاص برای مطالعه یک کتاب 400 صفحه‌ای کاهش یافته است و میل دارد همان کتاب را به صورت مختصر در یک پادکست ده دقیقه‌ای گوش کند یا میل شدید به تصویر مثل انیمیشن، فیلم، کلیپ ایجاد شده است. رغبتی که در شبکه های اجتماعی و فضای مجازی وجود دارد ریشه در تغییر ذائقه فرهنگی انسان ها دارد. ذائقه‌ای که به شدت تصویری و شینداری است.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین واعظی اضافه کرد: آیا ما بعنوان یک نهاد فرهنگی، بعنوان فعالان عرصه کنشگری سبک زندگی اسلامی چقدر خود را مجهز کرده‌ایم؟ و با استمداد از هنر و رسانه و تولیداتی که بتواند به لحاظ شنیداری و دیداری جذاب و تاثیر گذار باشد نیاز به این قالب‌ها را بآورده کرده‌ایم؟ ممکن است بگوییم ما داریم پژوهش می‌کنیم و محتوا تولید می‌کنیم. هر کسی که مختصر اطلاعی از فضای مجازی و هنر داشته باشد می داند که این محتوا حکم آب را ندارد که بتوانید در هر ظرفی بریزید بتوانید کتابش کنید همین رو صوتی کنید همین را تصویری کنید همین را فیلم بسازید اصلا چنین نیست اگر می‌خواهید در عرصه هنر و رسانه کار کنید باید از بنیان محتوای پژوهشی متفاوتی بلحاظ قالب و نحوه عرضه پیدا کنید تا پژوهش شما به یک فیلم‌نامه، به یک سناریوی قابل ارائه با زبان هنر تبدیل شود.

وی تاکید کرد: این تغییر ذائقه فرهنگی فقط مربوط به بعد دیداری وشنیداری نیست کلا جامعه در بخشی هایی از آن در نحوه ارائه محتوای دینی و ارائه محتوای متناسب با دفاع از ارزش‌های انقلاب و... دچار کم‌رغبتی و دل‌زدگی شده است. به هیچ وجه بی‌دین نشده است ضد انقلاب نشده است اما دوست دارد با یک ادبیات متفاوت‌تری محتوای دینی عرضه شود یعنی این شکل های متعارف را باید تجدید نظر کنیم و باید برویم به سمت ایجاد تنوع و جذابیت در عرضه محتوای دینی و آنچه مربوط به سبک زندگی دینی می شود این تغییر ذائقه یک امر واقعی است نباید با او بجنگیم بلکه باید با او کنار بیاییم برخی می‌خواهند با تغییراتی که در جامعه اتفاق افتاده است بجنگند. نه، این رویکرد اشتباه است، ما باید بپذیریم، بشناسیم و آماده باشیم که او را تغییر دهیم و از این تغییر ذائقه به نفع ترویج سبک زندگی اسلامی استفاده کنیم.

توازن بین مولدان عرصه فرهنگ و نهادهای حاکمیتی بهم خورده است

حجت‌الاسلام‌والمسلمین واعظی با اشاره به چالش چهارم گفت: چالش دیگر، سیاست‌زدگی فرهنگ است بحث مفصلی است ولی به اندازه وقت عرض می کنم در عرصه فرهنگ و عرصه سبک زندگی اسلامی برخی بیش از حد به اهرم قدرت، به اهرم نهادگرایی اهتمام می ورزند چون در عرصه فرهنگ دو بازیگر اصلی داریم یکی مولدان فرهنگی یعنی کسانی که تولید محتوای فرهنگی دارند اعم از نویسنده، شاعر، متفکر، محقق، عالم، فیلم‌ساز و هر کسی که عرضه محتوای فرهنگی دارد. و دوم نهادهای حاکمیتی هستند که آنها وظیفه نظارتی، حمایتی و صیانتی در عرصه فرهنگ دارند، سیاست‌گذاری می‌کنند نظارت می‌کنند حمایت و صیانت می‌کنند اما نهادهای قدرت سیاسی و حاکمیتی بما هو نهاد حاکمیتی، مولد فرهنگی نیستند بلکه اقشار دیگری هستند که این وظیفه را انجام می‌دهند.

وی ادامه داد: برداشت من این است که توازن بین مولدان عرصه فرهنگ و نهادهای حاکمیتی در این موضوع بهم خورده است، یعنی تمایل زیادی وجود دارد که ما در عرصه فرهنگ وظایف نهادهای حاکمیتی را زیاد کنیم یعنی بیش از حد بخواهیم از اهرم دستگاه‌های اجرایی و دولتی، قوه قضاییه، اهرم نیروی انتظامی اهرم نهادهای حاکمیتی برای عرصه فرهنگی استفاده کنیم. لذا اگر در کلان فرهنگی بخواهیم تغییرات مثبتی ایجاد کنیم باید میدان و حمایت بیشتری از کنشگران و مولدان فرهنگی اتفاق بیفتد بجای اینکه کفه نهادهای حاکمیتی و وظایف آنها را هر روز بیش از حد تغییر دهیم.

رئیس‌دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم افزود: چالش بعدی چالش فضای مجازی و کنشگری لجام گسیخته علیه فرهنگ دینی و فرهنگ ملی است. یک زمانی در گذشته کنشگران عرصه فرهنگ محدود بودند الان فضای مجازی همچون هنر و رسانه که ابزار هستند ابزار بشمار نمی رود بلکه یک زیست بوم است. هر فرد به خودش اجازه می دهد با توجه به زیست بوم فضای مجازی کنشگر شود در فضای مجازی هر فرد، کسی است و می خواهد کسی باشد لهذا با صلاحیت و بی صلاحیت کنشگری می کند لذا یک لجام گسیختگی ایجاد شده است که می تواند بسیار اثرات مخربی در سبک زندگی اسلامی ایجاد کند.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین واعظی در پایان خاطرنشان کرد: این چالش است که بهترین راه مواجه با آن کنشگری قوی در فضای مجازی است خلاصه این که آنچه از چالش‌های فرهنگی به اجمال مرور شد نه به این غرض که با توجه به این چالش‌ها دچار ضعفف بی‌عملی و یاس بشویم بلکه باید با نگاه واقع بینانه به این مسائل وقتی به صحنه نگاه کنیم احساس کنیم که تعهد و مسئولیت سنگین تری بر عهده داریم و باید با تعهد و قوت و کنشگری بیشتر و هوشمندانه‌تری در عرصه فرهنگ فعالیت کنیم.

5757