نقش زنده‌یاد "کاظمی آشتیانی" در سپهر علم و فناوری کشور چه بود؟ + تصاویر و فیلم
امروز سالگرد درگذشت زنده‌یاد دکتر کاظمی آشتیانی؛ مؤسس و بنیانگذار پژوهشگاه رویان است. توسعه دانش سلول‌های بنیادی، ایجاد مراکز پیشرفته درمان ناباروری و... مدیون تلاش‌های مجاهدانه وی در سپهر علم و فناوری کشور است.
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، امروز چهارشنبه 14 دیماه 1401 هفدهمین سالگرد درگذشت زنده‌یاد دکتر کاظمی آشتیانی؛ مؤسس و بنیانگذار پژوهشگاه رویان است. هفده سال پیش در عصر روز چهارشنبه چهاردهم دی ماه 1384 دکتر سعید کاظمی آشتیانی، رئیس پژوهشکده رویان جهاددانشگاهی در کمال ناباوری حین انجام تست ورزش در بیمارستان بقیه الله (عج) تهران به دلیل عارضه قلبی در چهل‌و‌چهار سالگی درگذشت.
دکتر کاظمی‌آشتیانی؛ یکم فروردین 1340 خورشیدی در تهران به دنیا آمد. وی هنوز سال‌های دبستان را پشت سر نگذاشته بود که با شور و علاقه، مطالعه کتاب‌های مختلف را شروع کرد. ساعت‌ها می‌نشست و تا کتابی را به پایان نمی‌رساند رها نمی‌کرد. در دوره دبیرستان نمایشنامه «ابوذر» را همراه با دوستانش اجرا کرد. وی به پیامبر (ص) و یارانش عشق می‌ورزید و می‌کوشید این شخصیت‌ها را به هم سن و سال‌هایش بشناساند.
هجده‌ساله بود که معلم هنرستان شد و به دانش‌آموزانش که شانزده هفده‌ساله بودند، درس می‌داد. همه وی را استاد جوان می‌خواندند. کاظمی و شاگردانش تقریباً هم سن و سال بودند! کاظمی آشتیانی در سال 1358 در رشته فیزیوتراپی دانشگاه علوم پزشکی ایران پذیرفته شد. تعطیلی دانشگاه‌ها به علت انقلاب فرهنگی و حضور وی در جبهه‌های نبرد طی آن سال‌ها باعث شد پس از 11 سال سرانجام در سال 1369 با اخذ مدرک کارشناسی ارشد رشته فیزیوتراپی از دانشکده علوم توان‌بخشی فارغ‌التحصیل شود.
وی همچنین در سال 1376 توانست از دانشگاه تربیت مدرس، دکتری رشته علوم تشریح با گرایش جنین‌شناسی را دریافت کند. در سال 1361 با همکاری دو تن از همکارانش جهاد گروه پزشکی را در دانشگاه علوم پزشکی ایران تأسیس کرد. این گروه هسته اولیه جهاددانشگاهی علوم پزشکی ایران بود که در سال 1365 شکل گرفت و دکتر کاظمی تا سال 1370 عهده‌دار مسئولیت بخش طرح‌ها و تحقیقات آن بود. از سال 1371 با تغییرات ساختار مدیریتی جهاددانشگاهی به سمت ریاست جهاددانشگاهی واحد علوم پزشکی ایران منصوب شد که این مسئولیت تا پایان دوره حیاتش بر عهده وی بود.
وی در طی این سال‌ها مراکز درمانی متعددی تأسیس و گروه‌های مختلف پژوهشی را راه‌اندازی کرد که در آن میان پژوهشکده رویان جهاددانشگاهی یکی از مهم‌ترین این مراکز بود. دکتر کاظمی همچنین بنیانگذار پژوهشکده رویان بود و توسعه دانش سلول‌های بنیادی مدیون تلاش‌های مجاهدانه وی در سپهر علم و فناوری کشور است. پژوهشکده رویان جهاددانشگاهی خردادماه 1370 با مدیریت دکتر کاظمی رسماً فعالیت خود را آغاز کرد و تاکنون هزاران زوج نابارور با بهره‌مندی از خدمات این مرکز پیشرفته درمان ناباروری صاحب فرزند شده‌اند.
وی در طول دوران حیات 44 ساله‌اش به موفقیت‌های چشمگیری همچون گسترش روش‌های پیشرفته درمان ناباروری، تولید و تکثیر و انجماد سلول‌های بنیادی جنینی و همانندسازی (کلونینیگ) حیوانات دست یافت و گروه تحقیقاتی برای کلونینگ نخستین گوسفند همانندسازی شده ایران در سال 1384 به دنبال تلاش‌های وی شکل گرفت.
رونالدو یا کاظمی آشتیانی؟+ فیلمتولد نخستین نوزاد حاصل از IVF در ایران، تولد دومین کودک حاصل از ICSI در ایران، تولد نخستین نوزاد حاصل از میکرواینجکشن اسپرماتوزوآی منجمد شده، تولید نخستین رده سلول‌های بنیادی جنینی در ایران بخشی از فعالیت‌های علمی وی به شمار می‌آیند. با تولید نخستین رده سلول‌های بنیادی جنینی در ایران در سال 1382 نام ایران در میان 10 کشور صاحب این فناوری قرار گرفت.
وی همچنین نخستین بانک خون بند ناف ایران را به‌منظور استفاده از بن یاخته‌های خون بند ناف در سلول درمانی خانواده‌ها تأسیس کرد. کاظمی آشتیانی در اعتلای نام جمهوری اسلامی ایران در عرصه‌های بین‌المللی نیز با ثبت این پیشرفت‌ها، حضور در کنگره‌های متعدد بین‌المللی و ابتکار برگزاری جشنواره بین‌المللی رویان سهمی از یاد نرفتنی دارد. غروب چهاردهم دیماه 1384 قلب این انسان والا از تپیدن ایستاد و علاوه بر خانواده و دوستانش، جامعه علمی کشور را نیز در سوگ و ماتم فقدانش نشاند.
کاظمی آشتیانی از نگاه مقام معظم رهبری
مقام معظم رهبری در بُرهه‌های مختلف و حداقل دو بار در سال جاری، یعنی دیدار 21 اردیبهشت‌ماه با معلمان و 27 مهرماه با نخبگان و استعدادهای برتر تحصیلی در مثال‌هایی به بخشی از شخصیت و عملکردِ دکتر کاظمی آشتیانی به‌عنوان «الگویِ جهاد علمی» اشاره کردند.
معرفی الگوهای موفق در بیانات رهبر انقلاب جایگاه ویژه‌ای دارد و ایشان در دیدار 21 اردیبهشت‌ماه امسال با معلمان با تأکید بر اینکه هدف از تربیت دانش‌آموز، از آمدن این دانش‌آموز به مدرسه، به دبستان یا دبیرستان، صرفاً این نباشد که بخواهد درس یاد بگیرد. خب بله، درس هم باید یاد بگیرد، علم هم باید بیاموزد، اما مهم‌تر از علم‌آموزی یا لااقل در حد علم‌آموزی این است که او احساس هویت بکند، یک انسان باهویت ساخته بشود در اینجا که هویت ملی و احساس اعتماد به نفس ملی پیدا بکند و کودک ما از عمق جان، با افتخارات کشور آشنا بشود می‌فرماید: «... شما بین بچه‌های مدارستان نظرخواهی کنید ببینید چند درصد کاظمی‌آشتیانی را باآن‌همه خدمات، با آن ارزش وجودی‌ای که این مرد و این جوان داشت جوان هم بود می‌شناسند و مثلاً فرض کنید رونالدو را چند درصد می‌شناسند! گاهی اوقات بچه‌های کوچک خانواده‌ی ما اسم‌هایی را هم می‌آورند که من حتی نمی‌توانم یاد بگیرم آن اسم‌ها را! قشنگ اینها را می‌شناسند، [میدانند] این چه‌کاره است. ما چرا افتخارات ملی خودمان را نمی‌شناسیم؟ این خیلی مهم است.» رهبر انقلاب همچنین 27 مهرماه امسال نیز در دیدار با نخبگان و استعدادهای برتر تحصیلی از مرحوم کاظمی آشتیانی و پژوهشگاه رویان به عنوان یک نمونه نام می‌برند و تاکید می‌فرمایند: «مثلاً تحقیقات و دستاوردهای پژوهشگاه رویان، نه فقط در مسئله‌ی سلول‌های بنیادی، که در شبیه‌سازی حیوان زنده، در دنیا یک چیز کمیابی بود؛ این اتفاق افتاد. آن حیوان زنده را خود من دیدم؛ این نقل نیست، بنده رفتم از نزدیک آن حیوان زنده‌ی تولیدشده را [دیدم]. یکی هم نبود چند تا بودند؛ اینها را ما دیدیم؛ این خب کار کوچکی نبود. رحمت خدا بر کاظمی آشتیانی که این پایه را او گذاشت و بعد هم این برادرانی که الان هستند دنبال کردند، به اینجا رسیدند؛ این یک نمونه.»
در علاقه رهبر انقلاب به مرحوم کاظمی آشتیانی شکی نیست و ایشان در بازدید سال 1386 از پژوهشکده رویان دلیل این علاقه را این‌گونه بیان کردند: "علت اینکه من به مرحوم سعید کاظمی این‌قدر علاقه داشتم والان هم در دلم و در ذهنم برای آن جوان عزیز، ارزش و جایگاه قائلم، همین است. حرکت او، نحوه‌ی کار او، مدیریت او، پیگیری او، یک مجموعه کاملی بود از آن چیزی که آدم دوست می‌دارد و آرزو دارد."
ایشان در پیامی هم که به مناسبت درگذشت دکتر کاظمی آشتیانی صادر کرده بودند ضمن معرفی ایشان به‌عنوان «یکی از فرزندان صالح انقلاب و از رویش‌های مبارک»، مجموعه رویان را مجمعی از جهادگران عرصه علوم زیستی معرفی کرده و پیدایش و رشد آن را مدیون همت، ایمان و پشتکار ایشان دانسته بودند.
مقام معظم رهبری در سخنرانی تلویزیونی در سالروز قیام 19 دی در سال 1399 با انتقاد از افرادی که هر کار بزرگ در کشور را انکار می‌کنند، به سوابقی از این انکارها در مقابل پیشرفت‌های علمی اشاره و خاطرنشان کردند: سال‌ها قبل وقتی جوانان کشور دستگاه‌های سانتریفیوژ را درست کرده بودند، عده‌ای نامه نوشتند که مبادا فریب این ادعاها را بخورید، همچنین پس از موفقیت مرحوم کاظمی و جوانان همکار او در سلول‌های بنیادی پیغام‌های مشابهی داده شد اما آن پیشرفت‌ها واقعاً قابل‌باور بود و پس‌ازآن نیز پیشرفت‌ها 10 برابر شد.
خدمات علمی ماندگار دکتر کاظمی آشتیانی در "رویان"
دکتر عبدالحسین شاهوردی رئیس پژوهشگاه رویان با اشاره به اینکه دکتر کاظمی آشتیانی تراز کار رویان بود و بعد از 15 سال، هنوز هم هست گفت: نزدیک به 30 هزار زوج نابارور با خدمات این مرکز صاحب فرزند شده‌اند و دعای خیر آنها، صدقه جاریه‌ای برای ایشان است.
"پژوهشگاه رویان" به‌عنوان مرکزی که در اواخر دهه 60 راه‌اندازی شد امروز یکی از مطرح‌ترین پژوهشگاه‌های علوم سلولی در منطقه و جهان است. تأسیس پژوهشگاه رویان به‌همت شهید پروفسور "کاظمی آشتیانی" زمینه فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان زیادی را فراهم کرده است.
از ارائه راهکاری برای درمان قطعی بیش از 70 بیماری صعب‌العلاج تا درمان ناباروری و بومی‌سازی روش درمانی کارتیسل یا به‌عبارتی مهندسی و آموزش ژن در این مرکز صورت می‌گیرد که اینها نمونه‌هایی از دستاوردهای حاصل‌شده از ترویج علم سلول‌های بنیادی است که از اواخر دهه 60 توسط پروفسور کاظمی آشتیانی پیگیری و با تأسیس پژوهشکده رویان در سال 1377 به مرحله جدیدی وارد شده است.
در زمینه تولید علم در حوزه سلول‌های بنیادی، ایران رتبه اول منطقه و 13 در جهان است. بیش از 160 شرکت دانش‌بنیان در کشور در حال فعالیت هستند و 21 مرکز پیوند سلولی، به مردم در این حوزه خدمات ارائه می‌کنند؛ خدماتی که مرهون تلاش‌های بی‌وقفه پروفسور کاظمی آشتیانی و دیگر همکاران او از جمله دکتر شاهوردی است.
درمان بیماری‌های صعب‌العلاج با سلول‌های بنیادی خون بند ناف در "رویان"
دکتر "عبدالحسین شاهوردی" رئیس پژوهشگاه رویان در گفت‌و‌گو با خبرنگار تسنیم می‌گوید: در پژوهشگاه رویان در بحث تحقیقات و کاربردها ورود پیدا کردیم که یکی از کاربردهایش "بانک خون بند ناف" یا همان بانک سلول‌های بنیادی بند خون ناف است که قابلیت این را دارد که بسیاری از بیماری‌های صعب‌العلاج مثل سرطان‌های خون را درمان کند. خدارا شاکریم که در این عرصه تعداد قابل توجهی ذخیره خون بند ناف داریم و تعداد زیادی از بیماران از این استفاده کرده و بهبود یافتند.
وی گفت: در بحث سلول‌های بنیادی زمانی که نخستین رده سلول‌های بنیادی رویان ثبت شد نام ما در انجمن بین‌المللی سلول‌های بنیادی جزو شش کشور اول بوده است. امروز نیز در منطقه، تعداد زیادی از کشورها در این عرصه ورود پیدا کرده‌اند و سرعت این دانش بسیار زیاد است به همین خاطر یک روزی سلول‌های بنیادی مطرح بود و امروز محصولات سلول‌های بنیادی و بحث ژن‌درمانی مطرح است.
ایران پیشتاز درمان ناباروری با محوریت "پژوهشگاه رویان"
رئیس پژوهشگاه رویان می‌گوید: جهاد دانشگاهی مولود انقلاب است و یکی از دستاوردهای آن، پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی است. در دهه 60، دومین گروه بیمارانی که به خارج از کشور می‌رفتند در زمینه ناباروری بوده است. این علم در دنیا علم جدیدی است و خدا را شاکریم که جامعه علمی ما به‌موقع به این عرصه ورود پیدا کرده است. امروز کشور ما ایران در این حوزه حرفی برای گفتن دارد و نه‌تنها بیماران ما به خارج از کشور نمی‌روند بلکه میزبان تعداد قابل‌توجهی بیماران خارجی نیز هستیم.
شاهوردی تأکید کرد: یکی از اتفاقات خوبی که در رابطه با بحث ناباروری در جهاد دانشگاهی و پژوهشگاه رویان افتاد این بود که پژوهشگاه هم در عرصه درمان، هم در عرصه پژوهش و هم آموزش، ورود پیدا کرده است. تجربیات بسیار خوبی در این عرصه داریم و ما فارغ‌التحصیلان رشته‌های جدید مرتبط با این موضوع را در پژوهشگاه داریم به‌عبارتی دانشکده‌ای کنار پژوهشگاه شکل گرفته است و می‌تواند نیاز جامعه را در این زمینه همپای دانشگاه‌های دیگر کشور پاسخگو باشد.
