نقطه ضعف اصلی ایران در معدن مشخص شد

فلز تیتانیوم یکی از عناصر نادر معدنی در جهان شناخته می‌شود که به دلیل کارایی گسترده در موارد مختلف از جمله صنعت هوا - فضا، ساخت زیورآلات و... به عنوان فلز قرن مورد توجه قرارگرفته است.

در بین کشورهای جهان، صنعتی‌ها خریدار تیتانیوم هستند. از بین تولید‌کننده‌های عمده تیتانیوم نیز می‌توان به اسکاندیناوی و استرالیا اشاره کرد. چین هم سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در استخراج معادن تیتانیوم انجام داده است. جالب اینجاست که ایران با دارا بودن این ماده معدنی شرایط به مراتب آسان‌تر و کم‌هزینه‌تری دارد و از همه هم عقب‌تر است. در واقع ایران به دلیل شرایط آب و هوایی و داشتن خلوص بالاتر - تیتانیوم اکتشافی ایران بین 4 تا 5/6 درصد در مقایسه با چین که خلوص 7/1 درصدی دارد - عدد بالاتری را به خود اختصاص داده است، اما با همه این امتیازات به دلیل وجود مشکلاتی از جمله نبود فناوری روز و تحریم‌ها در این حوزه پیشرفتی نکرده است.

نداشتن فناوری فرآوری تیتانیوم باعث شده که به این ماده معدنی در کشور بهایی داده نشود. با اینکه در مناطق مختلف کشور از جمله خراسان، سیستان‌و‌بلوچستان، کرمان، کردستان و آذربایجان‌های غربی و شرقی معادن غنی تیتانیوم موجود هستند، اما مساله این است که این دسته از معادن با آهن مشترک‌اند. به این معنی که در کانسنگ‌های آهنی مقادیر بالایی از تیتانیوم وجود دارد، اما به دلیل رونق بازار آهن، تیتانیوم در فرآیند پالایش این کانسنگ‌ها به عنوان عنصری مزاحم به حساب آمده و با وجود ارزش بالا، به عنوان ناخالصی حذف می‌شود! بنابراین متاسفانه در عمده اکتشافات معدنی با هدف یافتن آهن، هرجا مقدار تیتانیوم معدن بالاتر، اکتشاف آن معدن هم متوقف شده است. مساله دیگر این است که ساخت و تولید کنسانتره تیتانیوم به پیش‌زمینه‌های دیگری از جمله آب فراوان، برق و گازوییل نیاز دارد. موضوعی که دیگر معادن هم درگیر آن هستند و هنوز راهکاری برایش یافت نشده است.

تیتانیوم، فلزی گرانبها با کاربرد استراتژیک

فلز تیتانیوم یکی از عناصر گرانبها و کمیاب در جهان است که علاوه بر بازار بسیار پررونق خود در سطح جهان، کاربردی فراوان در تولید محصولات استراتژیک دارد. از جمله می‌توان به استفاده در اتصال استخوان‌های شکسته در عمل جراحی ارتوپدی، استفاده در عایق‌بندی زیردریایی و کشتی‌های بزرگ، نمک‌زدایی از آب دریا، صنایع رنگ‌سازی و پلاستیک، ساخت موتورهای جت و فضاپیما، نیروگاه‌های تولید برق و حتی رآکتورهای هسته‌ای اشاره کرد. اوایل تیر ماه بود که مدیرکل صنعت، معدن و تجارت جنوب استان کرمان از بهره‌برداری معدن تیتانیوم اکتشاف‌شده در شهرستان کهنوج تا پایان سال 1402 خبر داد. این معدن که از آن به عنوان بزرگ‌ترین معدن تیتانیوم خاورمیانه یاد می‌شود بنا به باور مسلم مروجی‌فرد پس از 30 سال قرار است تا پایان امسال افتتاح شود و به بهره‌برداری برسد. یک فعال معدنی درباره اینکه اهمیت فلز تیتانیوم و موارد کاربرد آن چیست، تصریح کرد: تیتانیوم معمولا به صورت کانی ایلمنیت از معدن استخراج می‌شود که ترکیبی از آهن، اکسیژن و تیتانیوم است. مهم‌ترین کاربرد آن در صنایع داخل کشور، ساخت پیگمنت رنگ سفید از دی‌اکسید‌تیتانیوم است که در رنگ‌آمیزی بسیاری از محصولات از جمله لوازم خانگی، خودرو، پلاستیک، رنگ‌آمیزی خطوط خیابان‌ها و... استفاده می‌شود، اما مهم‌ترین ویژگی تیتانیوم این است که با وزن نیمی از جرم فولاد، مقاومتی برابر با فولاد دارد. همچنین این فلز کاملا ضدزنگ بوده و به همین دلیل در اتصال استخوان‌های مفاصل به هنگام شکستگی از آن استفاده می‌شود. سیدسینا گلشنی همچنین گفت: از تیتانیوم به دلیل مقاومت حرارتی آن در ساخت ادوات مورد نیاز در صنعت هوا - فضا استفاده شده و در ساخت زیورآلات نیز استفاده از این فلز بسیار مرسوم است. به همین دلیل، از تیتانیوم به عنوان فلز قرن آینده یاد می‌شود.

کشورهای صنعتی خریدار تیتانیوم

این فعال معدنی درباره اینکه خریداران تیتانیوم به صورت کلی چه کشورهایی هستند، گفت: اغلب خریداران شامل کشورهای صنعتی جهان هستند. به طور مثال کشور چین سرمایه‌گذاری زیادی در استخراج معادن تیتانیوم خود انجام داده که البته خلوص معادن این کشور به طور متوسط 7/1 درصد است. این در حالی است که خلوص تیتانیوم اکتشافی در ایران بین 4 تا 5/6 درصد است که به مراتب بالاتر از عدد ارائه‌شده در معادن چین محسوب می‌شود. گلشنی ادامه داد: تولید‌کننده عمده تیتانیوم نیز کشورهای اسکاندیناوی و استرالیا هستند که البته باید به این نکته توجه داشت که به دلیل مشکلات آب و هوایی متعدد مانند زمستان‌های سخت، کار روی معادن تیتانیوم ایران به مراتب آسان‌تر و کم‌هزینه‌تر از اسکاندیناوی است.

وضعیت ایران

این فعال معدنی در پاسخ به این سوال که عمده معادن تیتانیوم ایران در کدام استان‌ها قرار دارند و چه مشکلاتی سر راه استخراج معادن این فلز گرانبهاست، گفت: ایران به لحاظ منابع و معادن تیتانیوم بسیار غنی است و در استان‌هایی چون خراسان، سیستان‌و‌بلوچستان، کرمان، کردستان و آذربایجان غربی و شرقی معادنی غنی از تیتانیوم موجود هستند. حتی در استان مرکزی نیز نشانه‌هایی از وجود این فلز گرانبها به چشم خورده و با این حال، هنوز وارد فاز اکتشاف نشده است.

گلشنی درباره این پرسش که مشکل اصلی این دسته از معادن چیست، خاطرنشان کرد: اساسا معادن آهن و تیتانیوم مشترک هستند. یعنی در کانسنگ‌های آهنی مقادیر بالایی از تیتانیوم نیز موجود است، اما به دلیل رونق بازار آهن طی سال‌های اخیر، تیتانیوم در فرآیند پالایش این کانسنگ‌ها به عنوان عنصری مزاحم محسوب شده و با وجود ارزش بالای آن، تیتانیوم به عنوان ناخالصی مزاحم به سادگی حذف می‌شود. به همین دلیل، در عمده اکتشافات معدنی با هدف یافتن آهن، هرجا مقدار تیتانیوم معدن بالا به نظر می‌رسد، اکتشاف آن معدن متوقف خواهد شد. این فعال معدنی ادامه داد: یکی از مهم‌ترین دلایلی که چرا با وجود ارزش بالای تیتانیوم، در اکتشافات معدنی آهن را به دی‌اکسید این فلز گرانبها ترجیح می‌دهند، این است که ما اساسا فناوری فرآوری تیتانیوم را در اختیار نداریم. این در حالی است که هر تن کنسانتره ایلمنیت تیتانیوم قیمتی معادل 13 میلیون تومان در بازار داشته و هر تن کنسانتره آهن حدود 3 میلیون تومان قیمت دارد. به همین دلیل، بسیاری از شرکت‌های فعال در بخش خصوصی معادن اخیرا به سمت اکتشاف و تولید کنسانتره تیتانیوم اقداماتی را انجام داده‌اند. با وجود سود خوب فروش تیتانیوم در بازارهای جهانی، ایران به دلیل نداشتن فناوری و سرمایه‌گذاری سنگین لازم در تولید پیگمنت تیتانیوم، مجبور است تنها به تولید کنسانتره این فلز گرانبها اقدام کند و این محصول را در بازارهای جهانی به فروش برساند. این در حالی است که عربستان همین کنسانتره را از شرکت‌های ایرانی به قیمت 400 دلار در هر تن خریداری می‌کند و پس از فرآوری و تبدیل آن به پیگمنت (حدود 400 تا 500 کیوگرم در هر تن به پیگمنت تبدیل می‌شود)، هر تن این محصول را به صورت قیمت فوب رقمی حدود 3500 دلار به خریدار ایرانی می‌فروشد. این مهم به این دلیل اتفاق می‌افتد که فناوری تولید پیگمنت را شرکت‌های ایرانی در اختیار ندارند.

وعده بهره‌برداری از معدن تیتانیوم کهنوج

با اینکه دولت برای بهره‌برداری از معدن کهنوج وعده‌هایی داده، اما باید گفت که بزرگ‌ترین موانع عملیاتی در بهره‌برداری از این معدن چند مورد هستند. گلشنی در این رابطه گفت: ساخت و تولید کنسانتره تیتانیوم که در حقیقت به عنوان تنها محصول صادراتی ما در زمینه این فلز محسوب می‌شود، نیازمند مقادیر بالایی از آب است. از سوی دیگر، ساخت کنسانتره باید حتما در نزدیکی محل اکتشاف تیتانیوم انجام شود، چراکه وزن بالای سنگ‌های معدنی و حمل آنها به نقطه‌ای دیگر برای پالایش به دلیل هزینه بالای حمل و لجستیک به هیچ عنوان منطقی نبوده و حتما باید ارسال تیتانیوم از معادن به صورت کنسانتره انجام شود تا صرفه اقتصادی داشته باشد. این فعال معدنی ادامه داد: اگرچه در کهنوج ما مقادیر بالایی از تیتانیوم را در اختیار داریم، اما سوال اینجاست که حجم بالای مورد نیاز آب برای راه‌اندازی این معدن و پالایش کنسانتره را باید از کجا تامین کرد؟ از سوی دیگر، عیار معدن تیتانیوم کهنوج بسیار پایین بوده و حدود 5/3 درصد TiO2یا همان دی‌اکسید تیتانیوم است. گلشنی با اشاره به مشکلات دیگر معدن کهنوج گفت: مشکل دیگر معدن کهنوج و سایر معادن دیگر کشور، کمبود برق لازم برای کنستانتره‌سازی است، چراکه تغلیظ هر هزار تن تیتانیوم در روز، رقمی معادل 2 مگاوات برق نیاز دارد که این رقم معادل برق مورد نیاز حدود هزار واحد مسکونی است. به همین دلیل، در ایام پیک مصرف برق، تامین برق مورد نیاز کارخانه با مشکل مواجه شده و در نهایت منجر به قطعی برق گسترده این واحدهای صنعتی خواهد شد. این فعال معدنی ادامه داد: این مشکل البته به صورت عادی، با یک ژنراتور استندبای حل خواهد شد که به محض قطعی برق شبکه، برق مورد نیاز کارخانه را تامین خواهد کرد، اما استفاده از ژنراتور نیز مشکلات فراوانی دارد. تامین یک ژنراتور دو مگاوات رقمی حدود 12 میلیارد تومان برای بخش خصوصی آب خواهد خورد. تامین گازوئیل مورد نیاز ژنراتور بزرگ‌ترین مشکل در این مسیر محسوب می‌شود. به عنوان مثال، در کهنوج به دلیل نزدیکی آن با بندرعباس و قاچاق سوخت گسترده، برای تهیه هر لیتر گازوئیل باید رقمی حدود 20 هزار تومان پرداخت کرد. او اشاره کرد: اگر شرکت خصوصی بخواهد از سهمیه سوخت دولتی استفاده کند باید ابتدا گواهی لازم از شرکت توزیع برق مبنی بر عدم تامین برق مورد نیاز داشته و سپس با محاسبه سوخت مورد نیاز برای تحویل آن اقدام کند، اما مشکل اینجاست که اگر به عنوان مثال رقم محاسباتی شما برای دریافت سهمیه گازوئیل هزار لیتر باشد، نهایتا کمتر از نصف این مقدار به شما تحویل داده خواهد شد. به همین دلیل، شرکت خصوصی مجبور به خرید سوخت قاچاق خواهد شد.