نگاهی به بازار انرژی

پایش بازار

پویایی های بازار

قیمت نفت باثبات است. در اروپا، شاخص مدیریت خرید (PMI) در منطقه یورو نشان می دهد که اقتصاد با سرعت بیشتری رو به بهبود بوده و کشورهای مختلف به تدریج محدودیت های قرنطینه را جمع آوری می کنند. مدارس در فرانسه در این هفته بازخواهند شد. این مسئله به بالارفتن قیمت نفت کمک خواهد کرد. در هند مبتلایان و کسانی که بر اثر بیماری کوید -19 تلف شده اند در حال افزایش است. در ژاپن نیز شبح کرونا خود را نشان می دهد. هند و ژاپن سومین و چهارمین وارد کننده نفت در جهان می باشند. تقاضا برای واردات نفت به هند کمی کاهش یافت. در ایالات متحده تقاضا برای بنزین و دیزل به سطح قبل از شیوع بیماری کووید -19 رسیده است. قیمت نفت برنت 4 سنت هر بشکه پایین آمده به 65.36 دلار هر بشکه رسید. قیمت نفت وست تگزاس اینترمدییت 9 سنت بالار فته و به 61.52 دلار هر بشکه رسید. قیمت گاز طبیعی در بازار هنری هاب نسبت به هفته قبل با توجه به گرمی هوا کاهش یافت.

تفسیر هفته

رهبران 40 کشور جهان در نشست مجازی تغییرات اقلیمی در پنج شنبه هفته گذشته شرکت کردند. این نشست که با ابتکار جان کری مشاور تغییرات اقلیمی دولت ایالات متحده به صورت مجازی برگزار شد، فرصتی بود تا برخی از کشورهایی که در زمینه انتشار گازهای گلخانه ای بیشترین سهم را دارند، با اعلام تعهدات جدید در محدود نمودن آن، آینده حیات در کره خاکی را امکان پذیر نمایند. در اطلاعیه وزارت خارجه آمریکا آمده بود که این نشست نقطه عطفی مهم در مسیر کنفرانس تغییرات آب و هوایی ملل متحد است که نوامبر امسال در گلاسکو برگزار می‌شود و به منظور افزایش فرصت‌ها برای نتایج معنادار در زمینه اقدام جهانی اقلیمی در گلاسکو برنامه‌ریزی شده است. بایدن رئیس جمهور آمریکا اعلام کرد که سال 2030 سال مقابله با آلایندگی در جهان بوده و آمریکا تا 2030، 50 تا 52 درصد از انتشار گازهای آلوده کننده را کاهش خواهد داد. شی جین پینگ رئیس جمهور چین اعلام کرد که تا 2025 به مقدار ماکزیمم در تولید گازهای گلخانه ای رسیده و پس از آن به تدریج از تولید دی اکسید کربن با سیاست گذاری صحیح حزب کمونیست چین کاسته خواهد شد. همچنین چین متعهد شد که استفاده از ذغال سنگ را در پنج سال آینده به تدریج محدود کرده و پس از آن به سمت بیرون رفتن از مصرف این سوخت حرکت کند. ژاپن متعهد شد که بجای 26 درصد 46 درصد از گازهای گلخانه ای خود را تا 2030 کم نماید. به گزارش گاردین تاکنون کشورها تنها 30 درصد از تعهدات آب و هوایی خود را مطابق با مصوبات توافق پاریس 2015 انجام داده اند. توافق آب و هوایی پاریس در 12 دسامبر 2105 میلادی از سوی 196 کشور جهان مورد تایید و تصویب قرارگرفت و در 4 نوامبر 2016 وارد مرحله اجرایی شد. هدف از به اجرا در آوردن این توافق رساندن متوقف ساختن گرمایش هشدار آمیز جهان به زیر 2 درجه سانتیگراد و حد مطلوب 1.5 درجه سانتی گراد در سطح جهانی است. به همین مناسبت چند گزاره در مورد تغییرات اقلیمی در زیر می آوریم.

در اوایل قرن 19 میلادی، جوزف فوریه دانشمند فرانسوی نشان داد که عامل اصلی افزایش دمای زمین، جو کره زمین است. در 1860 فیزیکدان ایرلندی جان تیندال، به این نتیجه رسید که گرم شدن کره زمین ناشی از ویژگی های برخی گازهای موجود در اتمسفر از جمله دی اکسید کربن است. این گازها اجازه ورود اشعه خورشید به سطح زمین را می دهند لیکن از خروج حرارت جلوگیری می کنند. در آغاز قرن بیستم، اسوانته آرینیوس شیمی دان سوئدی به این نتیجه رسید که ممکن است پایین بودن میزان دی اکسید کربن موجب بروز عصر یخی در کره زمین شده باشد و پیش بینی کرد که افزایش استفاده از زغال سنگ می تواند به گرم شدن کره زمین بیانجامد. اما هیچ یک از این دانشمندان تصور نمی کردند که استفاده فراگیر از سوخت های فسیلی به این مقدار و به این سرعت باشد. در 1900 میلادی 2 میلیارد تن دی اکسید کربن در اثر استفاده از سوخت های فسیلی به هوا پخش شد. در 1950 این میزان به 3 برابر و در حال حاضر به 20 برابر افزایش یافته است. انفجار استفاده از سوخت های فسیلی و بسیاری ویژگی های دیگر، قرن بیستم را به دوره ای استثنایی در تاریخ بشر تبدیل کرد. در این قرن انرژی به وفور در اختیار صنایع، گرمایش، و حمل و نقل قرار گرفت و افزایش قابل توجه تولید مواد منفجره و کود شیمیایی، بهره برداری از معادن، کشاورزی، و حتی صنایع نظامی را متحول کرد. اره ها به جان درختان جنگل افتادند و پالایشگاه ها بی وقفه مواد اولیه برای تولید پلاستیک تامین کردند. درطول تاریخ جمعیت کره زمین طی یک قرن دو برابر افزایش نیافته بود ولی در قرن بیستم دو بار دو برابر شد. در هیچ قرنی GDP جهان دو برابر نشده بود ولی در قرن بیستم چهار بار دو برابر شد!

در 1965 در پیوست گزارشی که توسط کمیته مشورتی رئیس جمهور آمریکا تهیه شد برای اولین بار سیاست مداران در جریان عواقب تغییرات اقلیمی قرار گرفتند. در نیمه اول قرن بیستم دانشمندان بر این عقیده بودند که همه دی اکسیدکربن تولید شده در صنعت توسط اقیانوسها جذب خواهد شد، ولی در دهه 50 میلادی، راجر روله دانشمند اقیانوس شناس نشان داد که چنین نیست و از 1965 معلوم شد که میزان دی اکسیدکربن موجود در اتمسفر به آرامی در حال افزایش است. کمیته مشورتی در گزارش خود به رئیس جمهور آمریکا اعلام کردکه کربنی که طی چند صد میلیون سال در اعماق زمین ذخیره شده است تنها در چند نسل آزاد شده و چنانچه اقداماتی صورت نگیرد دمای کره زمین به صورت بی سابقه ای افزایش خواهد یافت. پیشنهاد کمیته نیز جالب و البته غیرواقعی بود: رها کردن میلیاردها توپ پینگ پنگ بر سطح اقیانوسها که اشعه خورشید را انعکاس داده و اثر خنک کننده ایجاد کند! اما امروز تغییرات اقلیمی به یک گرفتاری بزرگ تبدیل شده است. در 1965 میزان دی اکسید کربن در هوا ppm 320 یعنی فقط ppm 40 بیشتر از دو قرن قبل از آن بود در حالی که طی 3 دهه بعد این میزان ppm 40 دیگر افزایش یافت و ppm 40 بعدی فقط دو دهه طول کشید. در حال حاضر میزان دی اکسید کربن در هوا ppm 408 است و سالیانه ppm 2 به آن اضافه می شود.

در واقع فرضیه آرینیوس مبنی بر اینکه مهم ترین عامل تغییر دمای کره زمین در فاصله بین عصرهای یخبندان میزان دی اکسید کربن در اتمسفر بوده است، به اثبات رسید. شواهد موجود از یخ های قطبی حکایت از آن دارد که تغییرات هر دو متغیر یعنی دمای کره زمین و میزان دی اکسیدکربن در هوا در دوره ای چند صد هزار ساله با هم مطابقت دارد. از نظر میزان دی اکسیدکربن تفاوت بین امروز و قرن هجدهم برابر با قرن هجدهم و عصر یخبندان است. آخرین باری که میزان دی اکسیدکربن اتمسفر کره زمین برابر با امروز بود، درجه حرارت متوسط کره زمین 3 درجه سانتیگراد گرمتر بود. در آن دوران، تپه های گرین لند پوشیده از علف و برخی مناطق قطب جنوب سرتاسر جنگل بود. آب یخ های قطبی نیز در اقیانوسها حرکت می کرد و در نتیجه سطح آب 20 متر بالاتر از امروز بود.

شواهد حاکی از آن است که پرزیدنت جانسون گزارش کمیته مشورتی را نخوانده و هیچ اقدامی در این زمینه نکرد. البته در آن روزها هنوز دلایل مستحکمی مبنی بر اینکه بشر باعث گرم شدن زمین شده است وجود نداشت. ولی امروز شرایط متفاوت است. از دهه 1970 میلادی، همواره دمای کره زمین نسبت به دهه قبل از آن افزایش یافته است. شبیه سازی ها و مدل های موجود نشان می دهند که تا دهه 1980 تاثیر صنایع بر گرمایش زمین قابل توجه نبوده است ولی در حال حاضر مهمترین عامل بشمار می رود. در سال 1992 کشورهای جهان توافق نامه ای را در راستای جلوگیری از هر گونه تغییر در اکوسیستم جهان امضاء کردند. اما از آن تاریخ تا امروز بشر 765 میلیارد تن دی اکسید کربن در هوا پخش کرده و در نتیجه دمای متوسط دهه 2010 میلادی 5/0 درجه سانتیگراد بالاتر از دهه 1980 ثبت شده است. طبق برآورد کمیته بین دولتی تغییرات اقلیمی IPCC، متوسط دمای سطح کره زمین در حال حاضر 1 درجه سانتیگراد بیشتر از دوران قبل از انقلاب صنعتی بوده و کماکان در هر دهه 2/0 درجه سانتیگراد افزایش می یابد. در سال 2015 توافق نامه پاریس به امضاء رسید و کشورهای جهان برای اولین بار اهداف کمی در این زمینه تعریف کرده و متعهد شدند که افزایش درجه حرارت زمین را به میزان کمتر از 2 درجه سانتیگراد نسبت به دوران قبل از صنعتی شدن محدود کرده و کوشش کنند که این افزایش از 5/1 درجه فراتر نرود.

در حال حاضر آنچه با اطمینان می توان گفت این است که افزایش درجه حرارت کره زمین ادامه خواهد یافت. افزایش دمای کره زمین تنها وقتی متوقف خواهد شد که هیچگونه افزایشی در گازهای گلخانه ای نداشته باشیم. چنانچه قرار باشد افزایش دما به 5/1 درجه سانتیگراد محدود شود این شرایط باید تا سال 2050 فراهم شود. بنابر این چالش اصلی قرن 21 آن است که روند افزایش20 برابری انتشار گازهای گلخانه ای در قرن بیستم با دو برابر سرعت معکوس می شود.

اما آن چه که برای ایران بنظر می رسد ضروری باشد، سیاست گذاری صحیح در امر انرژی است. اولین مسئله کم کردن تولید گازهای گلخانه ایست. ایران هفتمین کشور از لحاظ تولید دی اکسید کربن است که متاسفانه در اجلاس رهبران برای تغییر اقلیم حضور نداشت. کاهش دی اکسید کربن می تواند با قیمت گذاری کربن تحقق پذیرد. یعنی هر فعالیت اقتصادی سهم معینی از تولید کربن را بر اساس تشخیص رگولاتوری داشته و در صورت تولید بیشتر کربن هزینه کربن را واحد تولیدی و یا خدماتی موظف باشد بپردازد. قیمت گذاری کربن خود مشوق صدها شغل جدید و ایجاد گردش مالی قابل توجه در کشور است. مطابق محاسبات صندوق بین المللی پول، قیمت کربن در حال حاضر در سطح بین المللی 2 دلار هر تن است که می تواند تا 75 دلار هر تن تا 2030 افزایش یافته تا در جهت اهداف توافق پاریس، کاهش گازهای گلخانه ای را محدود سازد. دومین مسئله در این رابطه برای ایران سرعت بخشیدن به پروژه های تولید و استخراج نفت و گاز خود، صادرات آنها، و تبدیل پول آن به توسعه است. کاری که در دیگر کشورهای تولید کننده انرژی های فسیلی در حال انجام است. فرصت بسیار کوتاه است. دادگاهی در نیویورک سه شرکت اگزان موبیل، بی پی، و شل را محکوم کرده تنها بخاطر آن که در تبلیغات خود اعلام کرده بودند که محصولات آنها در روند کاهش انتشار گازهای آلوده کننده است. سومین پیشنهاد، متوازن سازی هزینه های تولید انرژی های پاک با قیمت آنها در بازار آزاد است. این مسئله نیازمند بحث مفصلی است که در آینده به آن می پردازیم.