هسته‌ای در صنعت 26 | انقلاب در مقاومت بدنه خودروها با پرتودهی گاما
استفاده از فناوری هسته‌ای در صنعت خودرو، به‌ویژه پرتودهی گاما، انقلابی در بهبود مقاومت بدنه خودرو ایجاد کرده و کیفیت، ایمنی و دوام آن را به‌طور چشمگیری افزایش داده است.
خبرگزاری تسنیم؛ گروه اقتصادی فناوری هسته‌ای از دهه‌های گذشته تاکنون نقش تعیین‌کننده‌ای در توسعه صنعتی ایفا کرده است. یکی از حوزه‌های برجسته در این زمینه، استفاده از پرتودهی گاما در صنایع تولیدی و به‌ویژه صنعت خودروسازی است؛ و در این صنعت، افزایش مقاومت بدنه خودرو یکی از مهم‌ترین اهداف به‌شمار می‌آید. پرتودهی گاما، با بهره‌گیری از پرتوهای پرانرژی ناشی از ایزوتوپ‌هایی مانند کبالت -60، موجب تغییرات بنیادین در ساختار مولکولی مواد می‌شود. این تغییرات باعث افزایش استحکام مکانیکی، بهبود مقاومت در برابر خوردگی و ارتقای دوام بدنه می‌گردد. نکته مهم این است که این فناوری برخلاف روش‌های سنتی نیاز به دمای بالا یا مواد شیمیایی پیچیده ندارد و به‌صورت ایمن و یکنواخت روی قطعات خودرو اعمال می‌شود. از همین رو، بسیاری از کشورها در حال سرمایه‌گذاری گسترده روی این حوزه هستند. یادداشت حاضر تلاش می‌کند ابعاد علمی، اقتصادی و صنعتی این فناوری را بررسی کرده و تصویری شفاف از فرصت‌ها و چالش‌های آن برای صنعت خودروسازی ارائه دهد.
بیشتر بخوانید
هسته‌ای در صنعت 22 | اصلاح سطح سرامیک‌های صنعتی با پرتودهی هسته‌ای هسته‌ای در صنعت 23 | تثبیت پسماندهای سنگین با پرتودهی الکترونیضرورت و اهمیت
ایمنی جاده‌ای یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های جهانی است. براساس آمار بین‌المللی، بخش قابل توجهی از مرگ‌ومیر ناشی از تصادفات به ضعف بدنه خودروها برمی‌گردد. در کنار این مسئله، استهلاک ناشی از شرایط آب‌وهوایی مانند رطوبت، نمک و تغییرات دما، باعث کاهش دوام خودرو می‌شود. روش‌های سنتی مانند استفاده از فولاد پرکربن یا پوشش‌های ضدزنگ، هرچند تا حدی مؤثر بوده‌اند، اما در برابر نیازهای روزافزون صنعت کافی نیستند. پرتودهی گاما به‌عنوان یک فناوری نوین، می‌تواند دوام و استحکام بدنه خودرو را در سطحی فراتر تضمین کند. اهمیت این موضوع در کشورهایی با شرایط سخت جوی مانند ایران دوچندان است، زیرا خودروها باید سال‌ها در معرض عوامل خورنده بدون افت کیفیت باقی بمانند. از بُعد اقتصادی نیز افزایش عمر خودرو و کاهش هزینه‌های تعمیر و نگهداری، به سود مستقیم مصرف‌کننده و تولیدکننده خواهد بود.
معرفی و اصول کلی فناوری
پرتودهی گاما به‌معنای استفاده از پرتوهای پرانرژی برای تغییر ساختار مواد است. پرتو گاما برخلاف نور مرئی یا پرتو ایکس، قدرت نفوذ بسیار بالایی دارد و می‌تواند به‌صورت یکنواخت به عمق مواد نفوذ کند. این ویژگی امکان اصلاح خواص مکانیکی و شیمیایی مواد را بدون نیاز به تماس مستقیم یا عملیات مکانیکی فراهم می‌سازد. در پلیمرها، تابش گاما منجر به ایجاد پیوندهای عرضی بین زنجیره‌های مولکولی شده و خواص مکانیکی را تقویت می‌کند. در فلزات نیز تغییرات ریزساختاری ناشی از پرتودهی موجب افزایش سختی و مقاومت سطحی می‌شود. نکته مهم این است که این فناوری در دمای محیط قابل اجراست و برخلاف روش‌های حرارتی، باعث تغییر ابعاد یا تغییر شکل ناخواسته قطعات نمی‌شود. به‌طور کلی، اصول پایه این فناوری بر استفاده از منبع پرتوزا (مانند کبالت -60) و کنترل دقیق دوز تابش استوار است. کنترل دوز امکان دستیابی به ویژگی‌های دلخواه بدون ایجاد آسیب جانبی را فراهم می‌سازد.
اجزای اصلی سیستم پرتودهی گاما
یک سامانه پرتودهی گاما شامل اجزای کلیدی است که هرکدام نقش ویژه‌ای ایفا می‌کنند. منبع پرتو، معمولاً کبالت -60 یا سزیم -137، در قلب سیستم قرار دارد. این منبع در محفظه‌ای با دیوارهای ضخیم بتنی نگهداری می‌شود تا از انتشار ناخواسته پرتو جلوگیری شود. قطعات خودرو یا بدنه‌های آماده در اطراف منبع قرار داده می‌شوند و با کمک سیستم‌های مکانیکی به‌طور یکنواخت در معرض تابش قرار می‌گیرند. سیستم کنترل، وظیفه دارد دوز تابش، زمان پرتودهی و سرعت حرکت قطعات را تنظیم کند. بخش دیگری از سیستم، تجهیزات حفاظتی است که شامل سنسورها، درهای ایمنی و سیستم‌های هشدار می‌شود. تمامی این اجزا با هماهنگی یکدیگر باعث می‌شوند که فرایند پرتودهی به‌صورت دقیق، ایمن و مؤثر انجام شود. وجود استانداردهای سخت‌گیرانه در طراحی این تجهیزات، تضمین می‌کند که پرتو تنها به قطعات خودرو اعمال شود و هیچ تهدیدی برای کارکنان یا محیط زیست ایجاد نکند.
انواع کاربردها در صنعت خودروسازی
پرتودهی گاما کاربردهای گسترده‌ای در صنعت خودرو دارد. نخستین کاربرد، بهبود مقاومت بدنه خودرو در برابر ضربات و تصادفات است. پرتودهی باعث می‌شود فلزات و پلیمرها سخت‌تر و مقاوم‌تر شوند و در نتیجه ایمنی سرنشینان افزایش یابد. دومین کاربرد در بخش قطعات پلاستیکی داخلی مانند داشبورد، رودری‌ها و قطعات تزئینی است. این قطعات پس از پرتودهی در برابر گرما، سایش و تغییر رنگ مقاوم‌تر می‌شوند. سومین کاربرد در بخش لاستیک‌ها و واشرها است. پرتودهی گاما موجب افزایش انعطاف‌پذیری و طول عمر این قطعات می‌گردد. کاربرد دیگر، استریل‌سازی و ضدعفونی قطعاتی است که باید در شرایط کاملاً تمیز به کار گرفته شوند. همچنین، استفاده از پرتودهی در پوشش‌دهی رنگ و لایه‌های محافظ بدنه می‌تواند کیفیت رنگ‌آمیزی و مقاومت در برابر زنگ‌زدگی را ارتقا دهد. این گستره وسیع نشان می‌دهد که فناوری پرتودهی گاما نه‌تنها در بدنه اصلی بلکه در قطعات جانبی نیز کارایی بالایی دارد.
استانداردها و دستورالعمل‌های ملی و بین‌المللی
اجرای پرتودهی گاما در صنعت نیازمند رعایت دقیق استانداردهاست. سازمان بین‌المللی استانداردسازی (ISO) و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) مجموعه‌ای از دستورالعمل‌ها برای ایمنی و کیفیت پرتودهی تدوین کرده‌اند. برای مثال، استاندارد ISO 11137 بر کنترل دوز تابش و اطمینان از یکنواختی آن تمرکز دارد. در سطح ملی نیز سازمان انرژی اتمی ایران دستورالعمل‌هایی برای طراحی و بهره‌برداری از سامانه‌های پرتودهی ارائه کرده است. این استانداردها تضمین می‌کنند که پرتودهی هم از نظر کیفیت ماده نهایی و هم از نظر ایمنی پرتو در سطح مطلوب انجام شود. رعایت استانداردها همچنین موجب اعتماد مصرف‌کنندگان می‌شود، و امکان صادرات محصولات به بازارهای بین‌المللی را نیز فراهم می‌کند. به همین دلیل، هر واحد صنعتی که قصد استفاده از این فناوری را دارد باید زیرساخت‌های خود را با این دستورالعمل‌ها هماهنگ سازد.
نتایج اقتصادی
از دیدگاه اقتصادی، پرتودهی گاما می‌تواند تحولی جدی در صنعت خودرو ایجاد کند. نخست، افزایش عمر بدنه و قطعات خودرو موجب کاهش هزینه‌های تعمیر و نگهداری می‌شود. این امر به نفع مصرف‌کنندگان است و اعتماد آنان به برند تولیدکننده را افزایش می‌دهد. دوم، خودروسازان با بهره‌گیری از این فناوری می‌توانند محصولات باکیفیت‌تر و رقابتی‌تر عرضه کنند که در بازارهای جهانی فروش بهتری خواهد داشت. سوم، استفاده از پرتودهی به‌جای روش‌های سنتی موجب صرفه‌جویی در انرژی و کاهش هزینه‌های عملیاتی می‌شود. درعین‌حال، با افزایش صادرات و کاهش هزینه‌های تولید، سودآوری شرکت‌های خودروساز به‌طرز محسوسی افزایش می‌یابد. از منظر کلان، توسعه زیرساخت‌های پرتودهی می‌تواند فرصت‌های شغلی جدیدی در حوزه فناوری هسته‌ای، کنترل کیفیت و مهندسی مواد ایجاد کند.
فرایند و روش انجام پرتودهی بر بدنه خودرو
فرایند پرتودهی گاما شامل چند مرحله اصلی است. در ابتدا، بدنه یا قطعات خودرو آماده‌سازی شده و در محفظه تابش قرار داده می‌شوند. سپس منبع پرتوزا (مانند کبالت -60) فعال شده و پرتوها به‌صورت یکنواخت به قطعات تابیده می‌شوند. میزان دوز تابش با توجه به نوع ماده و ویژگی‌های مطلوب از پیش تعیین می‌گردد. پس از مدت زمان مشخص، پرتودهی متوقف می‌شود و قطعات برای آزمون‌های کنترل کیفیت خارج می‌شوند. آزمون‌هایی مانند سختی‌سنجی، تست مقاومت خوردگی و آزمایش‌های مکانیکی برای ارزیابی اثر پرتودهی انجام می‌گیرد. در این روش، هیچ‌گونه تماس فیزیکی مستقیم با منبع پرتو وجود ندارد و تمام مراحل به‌صورت کنترل‌شده و ایمن صورت می‌پذیرد.
مزایای نسبت به روش‌های سنتی
پرتودهی گاما نسبت به روش‌های سنتی مزایای فراوانی دارد. نخست، این روش در دمای محیط انجام می‌شود و نیازی به حرارت بالا ندارد، بنابراین تغییر ابعاد و اعوجاج قطعات به حداقل می‌رسد. دوم، پرتو گاما قدرت نفوذ بسیار بالایی دارد و می‌تواند به‌طور یکنواخت به عمق مواد برسد، درحالی‌که در روش‌های شیمیایی یا حرارتی یکنواختی همیشه تضمین‌شده نیست. سوم، این فناوری دوستدار محیط زیست است زیرا از مواد شیمیایی خطرناک استفاده نمی‌کند و پسماند کمتری تولید می‌شود. چهارم، پرتودهی گاما امکان کنترل دقیق دوز و ویژگی‌های نهایی ماده را فراهم می‌کند، به‌گونه‌ای‌که می‌توان خواص خاصی مانند مقاومت در برابر خوردگی یا افزایش سختی را به‌طور هدفمند تقویت کرد. این مزایا باعث شده‌اند که پرتودهی گاما به‌عنوان یک گزینه برتر در مقایسه با روش‌های سنتی مطرح شود.
چالش‌ها و محدودیت‌های فناوری
با وجود مزایا، پرتودهی گاما با چالش‌هایی نیز روبه‌رو است. نخستین چالش، هزینه اولیه بالای احداث سامانه پرتودهی است که شامل تجهیزات حفاظتی، منبع پرتوزا و سیستم‌های کنترلی می‌شود. دومین چالش، نیاز به رعایت استانداردهای سخت‌گیرانه ایمنی است که مستلزم آموزش نیروی انسانی و پایش مداوم است. سوم، دسترسی محدود به منابع پرتوزا می‌تواند مانع توسعه سریع این فناوری شود. علاوه بر این، برخی مصرف‌کنندگان ممکن است نگرانی‌هایی درباره «رادیواکتیوی بودن» قطعات پرتودهی‌شده داشته باشند، درحالی‌که در واقع هیچ‌گونه آلودگی پرتویی در محصول باقی نمی‌ماند. از نظر فنی نیز تنظیم دقیق دوز تابش و جلوگیری از تخریب ناخواسته خواص ماده چالشی مهم به‌شمار می‌رود. برای غلبه بر این محدودیت‌ها، سرمایه‌گذاری در آموزش، تحقیق و توسعه و ایجاد مراکز تخصصی ضروری است.
اثر پرتودهی گاما در رفع چالش‌های صنعتی
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های صنعت خودروسازی، تأمین بدنه‌هایی با استحکام بالا و وزن کم است. روش‌های سنتی مانند استفاده از فولاد پرکربن اگرچه استحکام مناسبی دارند، اما موجب افزایش وزن خودرو می‌شوند و مصرف سوخت را بالا می‌برند. از سوی دیگر، آلیاژهای سبک مانند آلومینیوم یا منیزیم در برابر ضربات شدید مقاومت کمتری دارند. پرتودهی گاما می‌تواند این چالش را برطرف کند. با تابش کنترل‌شده، ساختار مولکولی فلزات و پلیمرها اصلاح می‌شود و نسبت استحکام به وزن به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌یابد. این امر به کاهش وزن خودرو، صرفه‌جویی در مصرف سوخت و افزایش ایمنی کمک می‌کند. همچنین، پرتودهی می‌تواند مشکلات ناشی از خوردگی و فرسایش را کاهش داده و عمر مفید خودرو را افزایش دهد. به این ترتیب، فناوری پرتودهی گاما پاسخی عملی و مؤثر به بسیاری از مسائل پیچیده در طراحی بدنه خودرو ارائه می‌دهد.
پیشرفت‌های نوین در پرتودهی گاما
پیشرفت‌های اخیر در حوزه پرتودهی گاما عمدتاً بر افزایش کارایی و کاهش هزینه‌ها متمرکز بوده است. استفاده از سامانه‌های پرتودهی با طراحی ماژولار، امکان پردازش حجم بیشتری از قطعات را در زمان کمتر فراهم کرده است. همچنین، فناوری‌های جدید در زمینه کنترل دوز تابش، دقت و یکنواختی پرتودهی را ارتقا داده‌اند. تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که ترکیب پرتودهی گاما با روش‌های دیگر مانند نانوپوشش‌ها می‌تواند اثرات هم‌افزایی ایجاد کند و مقاومت بدنه خودرو را بیش از پیش افزایش دهد. علاوه بر این، تلاش‌هایی برای استفاده از منابع پرتوزای با نیمه‌عمر طولانی‌تر و بازده بالاتر صورت گرفته است تا هزینه‌های نگهداری کاهش یابد.
نمونه‌های کاربردی در صنایع
چندین شرکت خودروسازی بزرگ در جهان به‌طور آزمایشی و یا صنعتی از پرتودهی گاما برای تقویت بدنه و قطعات خودرو استفاده کرده‌اند. برای مثال، در ژاپن بخشی از صنایع خودرو از این فناوری برای بهبود مقاومت پلیمرهای استفاده‌شده در قطعات داخلی بهره می‌برند. در آلمان نیز برخی خودروسازان با ترکیب پرتودهی گاما و پوشش‌های ضدخوردگی توانسته‌اند دوام رنگ بدنه را تا دو برابر افزایش دهند. همچنین در ایالات متحده، پروژه‌هایی برای استفاده از پرتودهی گاما در بهبود خواص لاستیک‌های خودرو اجرا شده است.
اثرات زیست‌محیطی و ایمنی پرتودهی
یکی از دغدغه‌های مهم در هر فناوری صنعتی، تأثیر آن بر محیط زیست و سلامت انسان است. خوشبختانه پرتودهی گاما در این زمینه عملکرد مطلوبی دارد. اولاً، این روش نیازمند مصرف مقادیر بالای مواد شیمیایی مضر نیست و بنابراین آلودگی‌های شیمیایی ایجاد نمی‌کند. ثانیاً، قطعات پرتودهی‌شده هیچ‌گونه رادیواکتیویته باقی‌مانده ندارند و استفاده از آن‌ها برای مصرف‌کننده کاملاً ایمن است. از نظر مصرف انرژی نیز پرتودهی گاما بهینه‌تر از بسیاری روش‌های سنتی است. البته برای حفظ ایمنی کارکنان و محیط اطراف، لازم است استانداردهای ایمنی پرتو به‌دقت رعایت شود. استفاده از حفاظ‌های بتنی، سامانه‌های هشدار و پایش مداوم تابش از الزامات این فناوری است. با اجرای درست این اقدامات، پرتودهی گاما می‌تواند به‌عنوان یک روش پاک، ایمن و پایدار در صنعت خودرو به‌کار رود.
بررسی تجربه کشورهای پیشرو
کشورهایی مانند ژاپن، آلمان، ایالات متحده و کره جنوبی جزو پیشگامان استفاده از فناوری پرتودهی گاما در صنایع خودروسازی هستند. در ژاپن، سیاست‌های حمایتی دولت و سرمایه‌گذاری شرکت‌های خودروسازی باعث شده این فناوری در مقیاس صنعتی به‌کار گرفته شود. در آلمان، توجه ویژه به محیط زیست و کیفیت محصولات انگیزه اصلی برای توسعه پرتودهی بوده است. ایالات متحده نیز پروژه‌های تحقیقاتی گسترده‌ای برای ترکیب پرتودهی با سایر فناوری‌ها مانند نانوفناوری اجرا کرده است. این تجربه‌ها نشان می‌دهد که موفقیت در به‌کارگیری این فناوری نیازمند ترکیب سه عامل حمایت سیاستی، سرمایه‌گذاری صنعتی و همکاری دانشگاه‌هاست. ایران نیز می‌تواند با الگوبرداری از این کشورها و بومی‌سازی فناوری، گام‌های مؤثری در این مسیر بردارد.
آینده‌شناسی و روندهای فناورانه
آینده فناوری پرتودهی گاما در صنعت خودرو بسیار امیدوارکننده به نظر می‌رسد. روند جهانی حرکت به‌سوی خودروهای سبک‌تر، ایمن‌تر و دوستدار محیط زیست است. پرتودهی گاما دقیقاً در این مسیر قرار دارد، زیرا موجب افزایش استحکام بدون افزایش وزن و کاهش مصرف انرژی می‌شود. در آینده نزدیک، پیش‌بینی می‌شود این فناوری در ترکیب با هوش مصنوعی و سامانه‌های شبیه‌سازی پیشرفته به‌کار گرفته شود تا دوز تابش و نتایج آن با دقت بیشتری کنترل شود. همچنین، توسعه منابع پرتوزای جدید با بازده بالاتر می‌تواند هزینه‌ها را کاهش دهد. روند دیگر، گسترش استفاده از این فناوری در مقیاس منطقه‌ای است، به‌گونه‌ای‌که مراکز پرتودهی مشترک برای چندین کارخانه خودرو ایجاد شود. این روندها نشان می‌دهد که پرتودهی گاما بخشی جدایی‌ناپذیر از آینده صنعت خودرو خواهد بود.
نقش همکاری‌های علمی و صنعتی
پیشرفت در زمینه پرتودهی گاما بدون همکاری میان دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی و صنعت خودرو امکان‌پذیر نیست. دانشگاه‌ها می‌توانند تحقیقات بنیادی درباره اثر تابش بر ساختار مواد را انجام دهند، درحالی‌که صنایع خودروسازی تجربیات عملی خود را در اختیار محققان قرار دهند. همکاری‌های مشترک می‌تواند به طراحی مواد جدید، بهینه‌سازی فرایندها و کاهش هزینه‌ها کمک کند. علاوه بر این، برگزاری کنفرانس‌ها و کارگاه‌های مشترک زمینه انتقال دانش و فناوری را فراهم می‌سازد. تجربه جهانی نشان داده است که چنین همکاری‌هایی سرعت توسعه فناوری را چندین برابر می‌کند. در ایران نیز ایجاد شبکه‌ای از دانشگاه‌ها، صنایع و سازمان انرژی اتمی می‌تواند راه را برای استفاده گسترده از پرتودهی گاما هموار کند.
سیاست‌گذاری و حمایت‌های دولتی
نقش دولت در توسعه فناوری‌های نوین غیرقابل‌انکار است. برای به‌کارگیری موفق پرتودهی گاما در صنعت خودرو، سیاست‌های حمایتی مانند اعطای وام‌های کم‌بهره، معافیت‌های مالیاتی و تأمین زیرساخت‌های لازم اهمیت ویژه دارد. علاوه بر این، تدوین قوانین و استانداردهای ملی هماهنگ با استانداردهای بین‌المللی باعث اعتماد مصرف‌کنندگان و تسهیل صادرات می‌شود. حمایت از پروژه‌های تحقیق و توسعه و ایجاد مراکز ملی پرتودهی نیز از جمله اقداماتی است که دولت‌ها می‌توانند انجام دهند. تجربه کشورهای پیشرو نشان می‌دهد که بدون حمایت سیاستی، توسعه این فناوری بسیار کند خواهد بود. بنابراین، نقش دولت در این مسیر کلیدی است.
توصیه‌های کاربردی برای خودروسازان
خودروسازانی که قصد بهره‌گیری از پرتودهی گاما را دارند باید چند نکته کلیدی را مدنظر قرار دهند. نخست، انتخاب مواد اولیه مناسب که بهترین پاسخ را به تابش گاما می‌دهند. دوم، همکاری با مراکز تخصصی پرتودهی برای تضمین کیفیت و ایمنی فرایند. سوم، انجام آزمون‌های کنترل کیفیت پس از پرتودهی برای اطمینان از دستیابی به خواص موردنظر. چهارم، آموزش نیروی انسانی برای آشنایی با اصول ایمنی پرتو و روش‌های استاندارد. در نهایت، سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه برای بهبود مداوم فرایند و کشف کاربردهای جدید اهمیت دارد. این توصیه‌ها می‌تواند مسیر استفاده موفق از پرتودهی گاما در صنعت خودروسازی را هموار کند.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
پرتودهی گاما یکی از نوآوری‌های مهم فناوری هسته‌ای است که توانسته کاربردی مؤثر در صنعت خودروسازی پیدا کند. این فناوری با اصلاح ساختار مواد، مقاومت مکانیکی و شیمیایی بدنه خودرو را افزایش می‌دهد و درعین‌حال موجب صرفه‌جویی اقتصادی و حفاظت از محیط زیست می‌شود. با وجود چالش‌هایی مانند هزینه اولیه بالا و نیاز به رعایت دقیق استانداردها، مزایای پرتودهی گاما به‌مراتب بیشتر است. تجربه کشورهای پیشرو نشان می‌دهد که ترکیب حمایت‌های دولتی، همکاری‌های علمی و سرمایه‌گذاری صنعتی می‌تواند این فناوری را به مرحله‌ای برساند که نقشی اساسی در تولید خودروهای ایمن، سبک و بادوام ایفا کند. بنابراین، آینده این فناوری در صنعت خودرو روشن و امیدوارکننده است.
---------
منابعی برای مطالعه بیشتر
- International Atomic Energy Agency (IAEA), Radiation Processing of Polymers, Vienna, 2019.
- Makuuchi, K., & Cheng, S. Radiation Processing of Polymer Materials and Its Industrial Applications, Wiley, 2012.
- World Health Organization (WHO), Global Status Report on Road Safety, Geneva, 2018.
- ASTM International, Standards for Radiation Processing, 2020.
- ISO 11137, Sterilization of Health Care ProductsRadiation, Geneva, 2017.
- Automotive Industry Standards Committee, Radiation Techniques in Automotive Materials, 2021.
- Spinks, J. W. T., & Woods, R. J. An Introduction to Radiation Chemistry, Wiley, 1990.
- Khan, F. M. The Physics of Radiation Therapy, Lippincott Williams & Wilkins, 2014.
- Sharma, A., Gamma Radiation and Material Strengthening in Automotive Industry, Journal of Nuclear Science, 2020.
- AEOI (Atomic Energy Organization of Iran), Guidelines for Industrial Irradiators, Tehran, 2022.
- IAEA Radiation Technology
- ISO Standards
- WHO Road Safety