هشت اسکن تولید صنعتی

آذر 1403 ماه خاکستری تولید صنعتی است. شاخص تولید صنعتی شرکت‌های بورسی در آذر 1403 نسبت به مدت مشابه سال قبل حدود 5 درصد کاهش داشته است؛ موضوعی که عمدتا ناشی از افت عملکرد صنایع خودرو، کاغذ، فلزات و دارو بوده است. گزارش ماهانه تولید صنعتی با استفاده از اطلاعات شرکت‌های بورسی، سومین شاهد و سومین گزارش مرجعی است که وضعیت هشدارآمیز تولید صنعتی را نشان می‌دهد. پیش از این، گزارش شامخ مدیران خرید بخش صنعت و همچنین پایش بخش حقیقی اقتصاد، از عمق رکود صنعتی آذرماه پرده برداشته بود. سومین شاهد رکود صنعتی آذرماه اما از هشت‌زاویه مختلف به بررسی تولید صنعتی پرداخته است.

در پاییز به‌جز صنایع محصولات شیمیایی، صنایع غذایی، ماشین‌آلات و تجهیزات و لاستیک و پلاستیک، رشد سایر صنایع منفی گزارش شده است. همزمانی رشد منفی شاخص تولید صنعتی و کاهش موجودی انبار در پاییز 1403 نشان از این دارد که عامل محدودکننده تولید از طرف عرضه (مانند محدودیت در برق و گاز) بوده است. کاهش قابل‌توجه تولید محصولات مهم شرکت‌های بزرگ صنعت فلزات اساسی در آذر می تواند گواهی بر این ادعا باشد. ترکیب رشد تولید شرکت‌ها نشان می‌دهد که کاهش تولید در آذر در گروه شرکت‌های کوچک و متوسط، شرکت‌های وابسته به واردات و تولیدکنندگان کالاهای مصرفی بیشتر از سایر گروه‌ها بوده است. همچنین رشد شاخص قیمت صنعت در آذر روند کاهشی داشته و از 28.3‌درصد طی آبان به 27.9‌درصد رسیده است. بیشترین نرخ تورم در آذر مربوط به کانی های غیرفلزی و منسوجات بوده است که رشد شاخص قیمتی بیش از 35‌درصد داشتند. بیشترین افزایش در تورم مربوط به دستگاه‌های برقی و بیشترین کاهش تورم مربوط به ماشین آلات و تجهیزات بوده است.

شاخص تولید صنعتی ماهانه

براساس گزارش پژوهشکده پولی و بانکی، شرکت‌های صنعتی ثبت‌شده در بازارهای بورس اوراق بهادار و فرابورس ایران براساس آمار سال 1399 حدود 59‌درصد از ارزش محصول کارگاه‌های بزرگ صنعتی بالاتر از 100نفر کارکن را در اختیار دارند. روند رشد ماهانه، سه‌ماهه و 12ماهه شاخص تولید صنعتی شرکت‌های بورسی نسبت به مدت مشابه سال گذشته نشان می‌دهد پس از رشدهای خیره‌کننده نیمه اول 1401 روند رشد بخش صنعت در نیمه دوم سال 1401 نزولی شد و این روند کاهشی در نیمه اول 1402 نیز ادامه داشت و اگرچه رشد فصل‌های اول و دوم 1402 نسبت به مدت مشابه مثبت بود، اما این رشد نسبت به دوره‌های قبلی کمرنگ‌تر شد. در ماه‌های پاییز 1402 رشد تولید صنعتی شرکت‌های بورسی به صفر نزدیک شد و رشد تولید صنعتی در این فصل نسبت به مدت مشابه به زیر 2‌درصد رسید. در ادامه روند نزولی رشد تولید صنعتی در زمستان 1402 در بازه منفی قرار گرفت و به منفی0.3درصد رسید. با این حال رشد سه‌ماه اول 1403 تولید صنعتی شرکت‌های بورسی در بازه مثبت و زیر 2‌درصد قرار گرفت.

شاخص تولید صنعتی مرکز آمار ایران نیز رشد بخش صنعت در سه‌ماه ابتدایی را 1.7‌درصد گزارش کرده است. با این حال رشد شاخص تولید صنعتی شرکت‌های بورسی در هر سه‌ماه تابستان 1403 وارد محدوده منفی شد و در بازه منفی2 تا منفی3درصد قرار گرفت. روند نزولی نرخ رشد که از بهار به تابستان اتفاق افتاده و نرخ رشد را منفی کرده بود، در مهر ادامه پیدا نکرد و رشد شاخص تولید صنعتی بورسی در اولین ماه پاییز افزایش یافت. اما در آبان و آذر رشد شاخص نزولی بود و به ترتیب به منفی2.7 و منفی4.6درصد رسید و رشد سه‌ماه پاییز منفی2درصد برآورد شده است.

رشد شاخص تولید صنایع در مقاطع منتهی به آذر 1403 نسبت به دوره‌های مشابه سال قبل بیانگر این است که شاخص تولید صنعت فلزات اساسی بعد از رشد مثبت ضعیف در مهر در آبان رشد منفی3.3درصد و در آذر منفی6.6درصد را ثبت کرد که این کاهش قابل‌توجه به دلیل کاهش تولید شرکت‌های بزرگ این صنعت بوده است.

دو صنعت محصولات شیمیایی و لاستیک و پلاستیک تنها صنایع با رشد مثبت در آذر بودند. رشد تولید این صنایع در آذر به ترتیب 4.9‌درصد و 8.3‌درصد گزارش شده است . رشد منفی شاخص تولید صنعت خودرو و قطعات در آذر نیز ادامه پیدا کرد و به منفی19.5‌درصد رسید. کاهش قابل توجه تیراژ تولید خودرو در دو خودروساز بزرگ اصلی ترین دلیل این کاهش بوده است . محصولات دارویی ، محصولات فلزی و محصولات کاغذی در کنار صنعت خودرو، صنایعی با کاهش تولید بیش از 5‌درصد در آذر بودند.

تحلیل تغییر در موجودی انبار صنایع

بررسی تغییرات در موجودی انبار محصولات نهایی در کنار رشد تولید صنایع می‌تواند تحلیلی از تغییرات سمت عرضه و تقاضا ارائه دهد. منظور از تغییر در موجودی انبار در اینجا تفاوت رشد تولید و فروش است. اگر رشد تولید بیشتر از رشد فروش باشد، موجودی انبار در آن دوره افزایش یافته و اگر رشد تولید کمتر از رشد فروش باشد، موجودی انبار کاهش داشته است.

در برهه‌های زمانی که محدودیت تقاضا و ظرفیت مازاد تولید در بخش عرضه وجود دارد، روند رشد تولید و تغییرات موجودی انبار در خلاف جهت هم خواهد بود؛ به این معنی که تغییرات رشد تولید ریشه در تغییرات تقاضا دارد. زمانی که تکانه‌ای منفی بخش عرضه تولید و فروش را تحت‌تاثیر قرار دهد، در دوره‌های اولیه با وجود اینکه رشد تولید را کاهش می‌دهد، رشد فروش را تحت‌تاثیر قرار نمی‌دهد و همین امر باعث کاهش موجودی انبار محصولات نهایی می‌شود. از این‌رو زمانی که کاهش رشد تولید با کاهش موجودی انبار همراه باشد، می‌توان گفت تکانه واردشده از بخش عرضه است.

در پنج‌ماه ابتدایی سال 1403 روند رشد سه‌ماهه شاخص تولید صنعتی و تغییرات موجودی انبار کل صنایع مشابه بوده است. رشد سه‌ماهه تولید صنعتی که در فروردین منفی بوده، در ماه‌های اردیبهشت، خرداد و تیر مثبت و در مرداد مجددا منفی شده است. همین روال برای تغییرات در موجودی انبار نیز صدق می‌کند. این همسویی می‌تواند نشان‌دهنده این باشد که کاهش تولید صنعتی در تغییرات بخش تقاضا ریشه نداشته است. در شهریور به‌رغم کاهش در رشد سه‌ماهه شاخص تولید، شاخص موجودی انبار افزایش نشان می‌دهد. در مهر نیز در حالی متوسط سه‌ماهه شاخص موجودی انبار مثبت شد که رشد تولید کماکان منفی است. این تفاوت مسیر می‌تواند بر اثر آغاز کمبود تقاضا برای صنعت و کاهش رشدهای آتی بوده باشد. البته همین اتفاق هم افتاد و رشد تولید در آبان و آذر با شدت بیشتری منفی شد. نکته قابل‌توجه در آمار پاییز این است که در مجموع سه‌ماهه پاییز، هم رشد تولید منفی شده و هم موجودی انبار کاهش داشته است که به نظر می‌رسد نشان از این باشد که کاهش تولید می‌تواند عامل محدود‌کننده‌ای از سمت عرضه مانند محدودیت برق و گاز داشته باشد.

تولید صنعتی صنایع را می‌توان براساس مثبت و منفی بودن رشد تولید سه‌ماه منتهی به آبان و تغییر افزایش یا کاهش موجودی انبار محصول نهایی در سه‌ماه منتهی به آذر به سه‌گروه زیر تقسیم کرد:

رشد مثبت تولید - کاهش موجودی انبار صنایع غذایی و محصولات شیمیایی: افزایش فروش در این گروه از صنایع در دوره‌های اخیر بالا بوده و افزایش تولید نیز نتوانسته است تمام این افزایش فروش را پوشش دهد و همین امر به کاهش موجودی انبار محصول نهایی منجر شده است.

رشد منفی تولید - کاهش موجودی انبار: در صنایع دارویی، کانی های غیر‌فلزی، خودروسازی و قطعات کاهش رشد تولید هم‌زمان با افزایش رشد فروش یا کاهش کمتر رشد فروش به کاهش موجودی انبار منتج شده است. به نظر نمی‌رسد رشد منفی تولید این گروه از صنایع به دلیل کمبود تقاضا باشد و احتمالا عوامل موثر بر بخش عرضه در این رشد منفی دخیل‌اند.

رشد منفی تولید - افزایش موجودی انبار فلزات اساسی: کاهش فروش در این صنایع از کاهش تولید در این صنایع پیشی گرفته که باعث افزایش موجودی انبار در این صنایع شده است.

تولید و فروش محصولات صادراتی

یکی از اقلامی که می تواند بر تقاضای صنایع بزرگ کشور اثرگذار باشد، فروش صادراتی صنایع است. بر این اساس ارزش واقعی فروش صادراتی در آذر نسبت به مدت مشابه سال قبل تنها 2درصد کاهش داشته است. بیشترین کاهش در ارزش واقعی صادرات در بین صنایع صادراتی مربوط به صنعت فلزات اساسی است که میزان صادرات این صنعت در آذر نسبت به مدت مشابه سال قبل 6.5‌درصد کمتر شده است. همچنین صادرات صنایع محصولات شیمیایی و فرآورده‌های نفتی در این ماه رشد مثبتی داشته است. تقریبا در تمام ماه‌های سال 1402 رشد شرکت‌های غیر‌صادراتی از شرکت‌های صادراتی کمتر بوده است. در نیمه اول سال 1403 اختلاف رشد این دو گروه به حداقل رسیده و رشد دو گروه در یک مسیر نوسان کرده است. در مهرماه بعد از بیش از یک‌سال و نیم در حالی که رشد گروه کمتر وابسته به صادرات مثبت شده، رشد گروه وابسته به صادرات منفی شده است. این اختلاف نشان می‌دهد یکی از منشاهای اصلی کاهش تولید در مهرماه، شرکت‌های صادراتی بوده‌اند. در آبان نیز رشد شرکت‌های صادرات‌محور کمتر بوده، اما این اختلاف در سه‌ماه منتهی به آذر دیده نمی‌شود.

اندازه بنگاه و رشد صنعت

یکی از ویژگی‌های بنگاه که بر عملکرد آن اثر می گذارد اندازه آن است. بنگاه‌های بزرگ‌تر به‌واسطه دسترسی راحت‌تر به منابع مالی و تسهیلات بانکی، فعالیت در بازارهای کمتر رقابتی، دسترسی بیشتر به بازارهای صادراتی و وارداتی و داشتن قدرت چانه‌زنی و رانت‌های دیگر از موقعیت متفاوتی نسبت به بنگاه‌های دیگر برخوردارند. از طرفی سهم عمده ارزش تولید صنعتی در کشور برای شرکت‌های بزرگ است و تغییرات تولید آنها مهم‌ترین شکل‌دهنده تغییرات شاخص کل تولید به شمار می‌آید.

بررسی ها نشان می‌دهد در سال‌های 1398 تا اواسط 1400، همواره رشد شرکت‌های بزرگ، بیشتر از شرکت‌های کوچک و متوسط بوده است، اما در سال‌های 1401 و 1402 رشد دو گروه شرکت‌های بزرگ و شرکت‌های کوچک تفاوت معناداری با یکدیگر نداشت. در این دوسال، رشد گروه شرکت‌های با اندازه متوسط به طور معناداری بیشتر از دو گروه دیگر بوده و در بیشتر دوره‌هایی که رشد دو گروه شرکت‌های بزرگ و کوچک در محدوده صفر بوده، رشد شرکت‌های با اندازه متوسط در حدود 5‌درصد در نوسان بوده است. از انتهای سال 1402 رشد شرکت‌های متوسط نیز مشابه دو گروه دیگر به محدوده منفی نزدیک به صفر رسید. در بازه خرداد تا مهر 1403 رشد شرکت‌های بزرگ به طور محسوسی بیشتر از شرکت‌های کوچک بوده است. در سه‌ماه منتهی به آبان و آذر، رشد شرکت‌های کوچک و بزرگ به هم نزدیک شد، اما همچنان رشد شرکت‌های بزرگ بیشتر از شرکت‌های کوچک بوده است.

واردات و رشد صنعت

درجه وابستگی به واردات در بین صنایع و حتی شرکت‌های مختلف متفاوت است. بنابراین انتظار می‌رود مشکلی مانند تحریم که واردات را مختل می‌کند، در صنایع با وابستگی بیشتر به واردات اثر بزرگ‌تری داشته باشد. برای اینکه اثر واردات بر رشد تولید صنایع مشخص شود، در نیمه ابتدایی سال 1402 رشد تولید شرکت‌های واردات‌محور بیشتر از سایر شرکت‌ها بوده است. محدودیت در محصولات وارداتی جایگزین اصلی‌ترین عامل رشد تولید شرکت‌های واردات‌محور محسوب می‌شود. در پاییز و زمستان 1402 این روند معکوس شد و به عبارت دیگر رشد شرکت‌های واردات‌محور به میزان معناداری پایین‌تر از رشد شرکت‌های غیر‌واردات‌محور قرار گرفت.

اختلاف رشد این دو گروه در نیمه اول سال 1403 نیز ادامه پیدا کرد، در حالی که رشد شرکت‌های کمتر وابسته به واردات در محدوده صفر بوده، رشد منفی شرکت‌های واردات‌محور در این دوره به طور متوسط بیش از 8‌درصد بوده است. در پاییز نیز اگرچه رشد هر دو گروه منفی شده، همچنان رشد شرکت‌های واردات‌محور کمتر از شرکت‌های دیگر بوده است.

تولید کالاهای واسطه و مصرفی

محدودیت در واردات کالاهای نهایی، اعم از مصرفی و سرمایه‌ای، باعث رشد قابل‌توجه تولید این محصولات در صنایع مختلف در سال 1401 شد، اما همان‌طور که انتظار می‌رفت این رشد در سال 1402 ادامه پیدا نکرد و رشد تولید کالاهای نهایی، اعم از مصرفی و سرمایه‌ای در بیشتر دوره‌ها منفی بود. مهم‌ترین نکات از تغییرات رشد تولید این گروه‌ها عبارتند از:

رشد سه‌ماهه تابستان تولید کالاهای مصرفی کاهش محسوسی داشته و در محدوده منفی8 تا منفی10درصد قرار داشت. در مهر وضعیت کمی بهتر شده و از رشد منفی کاسته شده، ولی رشد سه‌ماهه منتهی به آبان و آذر مجددا به پایین منفی6‌درصد رسید.

روند نزولی رشد تولید گروه کالاهای واسطه‌ای از آبان 1402 شروع شد و تا فروردین 1403 ادامه پیدا کرد. رشد سه‌ماهه اردیبهشت تا تیر در این گروه در محدوده مثبت قرار گرفت، ولی رشد این گروه طی دوره مرداد تا آذر 1403 در بازه منفی0.5 تا منفی2درصد قرار گرفت.

شاخص قیمت صنایع

روند نزولی نرخ تورم صنعت براساس هر دو شاخص قیمت از ابتدای نیمه دوم سال 1402 آغاز شد و تورم صنعتی (محاسبه‌شده با استفاده از داده‌های بورسی) که در مهر 1402 بیش از 36‌درصد بود در اسفند به زیر 30‌درصد رسید. این روند نزولی تا فروردین 1403 نیز ادامه داشت، اما از اردیبهشت به بعد با شیب ملایمی صعودی شده است؛ به طوری که تورم صنعتی برآوردشده از شرکت‌های بورسی که در فروردین 1403 حدود 21‌درصد بود، در مهر به 27.0‌درصد و در آبان به 28.3‌درصد رسید، اما در آذر این روند صعودی ادامه پیدا نکرد و رشد شاخص قیمت به 27.9‌درصد رسید.

نرخ رشد قیمت صنایع کانی‌های غیر‌فلزی و منسوجات در آذر بیشتر از سایر صنایع و بالاتر از 35‌درصد و کمترین تورم نیز مربوط به محصولات کاغذی و صنایع غذایی بوده است. مقایسه تورم آبان و آذر صنایع نشان می‌دهد که بیشترین افزایش در تورم مربوط به دستگاه‌های برقی و بیشترین کاهش تورم مربوط به ماشین‌آلات و تجهیزات بوده است.

سودآوری در صنایع

براساس آمار 6ماهه 1403 از میان 474شرکت، 76شرکت در گزارش‌های صورت مالی خود در این دوره سود خالص منفی را اعلام کردند که نسبت به مدت مشابه سال گذشته 34شرکت بیشتر شده است. افزایش قابل‌توجه تعداد شرکت‌های زیانده در صنایعی مانند خودرو، محصولات دارویی، محصولات غذایی و فلزات اساسی اتفاق افتاده است. این افزایش در شرکت‌های زیانده با رشد منفی 5.9درصدی سود اسمی کل شرکت‌ها همراه بوده است که نشان‌دهنده بدتر شدن وضعیت سودآوری در نیمه ابتدایی سال 1403 است.

براساس آمار 12ماهه 1402 در مجموع 510شرکت تعداد 30شرکت زیانده بوده‌اند که نسبت به سال مالی قبل، چهار شرکت کمتر بوده است. رشد سود اسمی در این دوره 9.8‌درصد بوده است که در مقایسه با تورم در این دوره می‌توان گفت ارزش واقعی سودهای شرکت‌های بورسی به طور چشمگیری کاهش داشته است. در این دوره در بین صنایع، صنعت خودرو با بدترین عملکرد زیانده بوده و زیان این صنعت 5.4‌درصد افزایش داشته است. در بین صنایع در 6ماهه 1403 تنها در صنایع محصولات شیمیایی و محصولات غذایی رشد اسمی سود مثبت بوده و در سایر صنایع مورد بررسی رشد سود اسمی منفی بوده است. در بین این صنایع، خودرو، قطعات و فرآورده‌های نفتی بیشترین کاهش در سود را داشته‌اند.