هشدار فردوسی به بشریت: دشمن داخلی خطرناک‌تر از دشمن خارجی است

عالیه قمبربکوا گفت: فردوسی در برخی قسمت‌های شاهنامه از جمله ماجرای مرگ رستم به دست برادرش به بشریت هشدار می‌دهد تا دشمن داخلی را خطرناک‌تر از دشمن خارجی بدانند.

به گزارش خبرنگار مهر، به مناسبت سالروز پاسداشت زبان فارسی و بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی، دوشنبه مورخ 27 اردیبهشت 1400 از ساعت 11:00 (به وقت پاکستان) نشست مجازی «شاهنامه فردوسی؛ راز جاودانگی زبان فارسی» با حضور فردوسی شناسان، اساتید دانشگاه‌ها و پژوهشگران کشورهای ایران، ترکیه، تاجیکستان، افغانستان، قزاقستان، انگلستان، ازبکستان، پاکستان برگزار شد و شرکت کنندگان از شاهنامه به عنوان گنجینه‌ای سرشار از حکمت تمدن و فرهنگ و پیوند دهنده ملل در عصر حاضر یاد کردند.

در این نشست مجازی محمد یعقوب یسنا، شاهنامه پژوه، اسطوره شناس، نظریه پرداز و داستان نویس از افغانستان، محمد ناصر، رئیس گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پنجاب پاکستان، نعمت یلدریم، رئیس گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اتاتورک از ترکیه، یاسر موحد فرد، دبیر کل بنیاد فردوسی و مدیر عامل موسسه فردوسی توسی ایران، مرشد عباس بهمنش، مدرس هنر نقالی در دانشگاه پیام نور ایران، جعفر روناس وابسته فرهنگی و مسئول خانه فرهنگ سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران، تاجی زاده شریف غیب الله؛ استاد کرسی ادبیات کلاسیک تاجیکی دانشگاه خجند تاجیکستان، خانم جیمی کامستاک - اسکیپ، دانشجوی دکتری در دانشگاه لایدین (هلند) از کشور انگلیس، محمد رضا ناظری، سرکنسول خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران، عالیه قمبربکوا؛ دانشیار گروه خاورمیانه و آسیای جنوبی دانشگده شرق شناسی دانشگاه فارابی از قزاقستان، حمید جاون حامدی؛ استاد زبان و ادبیات ازبکی دانشگاه تاشکند از ازبکستان، الهام حدادی، کارشناس معاونت امور بین الملل بنیاد سعدی ایران از دیگر شرکت کنندگان در این نشست مجازی بودند.

پس از قرائت قران کریم، مرشد عباس بهمنش؛ مدرس هنر نقالی در دانشگاه پیام نور از ایران اشعاری حماسی از شاهنامه را با کلامی آهنگین و بیانی گرم روایت کرد.

فردوسی پیوند دهنده حکمت خسروانی با فرهنگ ایران پس از اسلام است

سپس جعفر روناس، وابسته فرهنگی و مسئول خانه فرهنگ سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران در لاهور، احیاء زبان فارسی و تاریخ گذشته ایران باستان را مدیون حکیم ابوالقاسم فردوسی دانست و گفت: در واقع فردوسی با درایت، فرهنگ ایران پیش از اسلام را با فرهنگ ایران پس از اسلام پیوند داد و از آیین‌های ایران باستان در سرایش شاهنامه بهره برد. فردوسی از طبقه دهقان بود که از طبقات اجتماعی بالای آن روزگار بود به همین دلیل با فرهنگ و آیین‌های باستان ایران آشنایی داشت که این دانش جهان‌بینی شعری او را پرورش داد.

وی با بیان اینکه در آن دوران زمینه برای اوج خردورزی و دانش‌مداری در شاهنامه آماده بود، گفت: شاعر پارسی گوی ایرانی، بسیار آزاداندیش و نکته‌سنج در رویدادهای گذشته و حال بود، نجابت گفتار و پاکی سخنش زبانزد است و حتی واژه‌ای که زننده و ناسزا باشد به کار نبرد تا برای همیشه مطالب گزیده‌اش در یاد ایرانیان زنده بماند.

محمدرضا ناظری، سرکنسول جمهوری اسلامی ایران در لاهور، شاهنامه را شاهکار ادبی و هنری بی نظیر جهان دانست و گفت: این اثر جهانی پر از حکمت، دانش، اخلاق و پندهای مختلف برای همزیستی مسالمت آمیز و تهییج غرور و افتخار انسانی است.

وی اثرات شاهنامه فردوسی را در دیگر ادبیات‌های جهان عمیق توصیف کرد و گفت: در شبه قاره زبان و ادبیات فارسی آمیخته با فرهنگ و تمام شئونات زندگی انسان‌هاست که سرود ملی پاکستان نمونه بارز آن است.

ناظری افزود: در جریان تحولات و رویدادهای مهم فرهنگی و اجتماعی در ایران قرن حاضر نیز، وامدار شاهکار ابولقاسم فردوسی هستیم مثلا در دفاع مقدس هشت ساله، اشعار و سروده‌های بسیار زیادی از این حکیم بزرگوار توسط هنرمندان و نقالان روایت شد.

نظر فردوسی درباره دشمن داخلی

عالیه قمبربکوا، دانشیار گروه خاورمیانه و آسیای جنوبی دانشکده شرق شناسی دانشگاه فارابی از قزاقستان با بیان اینکه 25 هزار بیت شاهنامه مربوط به ایران و توران است گفت: رمز ماندگاری شاهنامه در طول یک هزار سال گذشته دارا بودن رمزها و پیام‌هایی است که باید توسط اندیشمندان رمزگشایی شود.

وی با بیان شخصیت‌های شاهنامه از جمله رستم و افراسیاب کیخسرو و اسفندیار گفت: هر جا سخن از رستم می‌آید نام افراسیاب نیز در کنار آن دیده می‌شود. اما سوالی که مطرح است این است که چرا مرگ رستم پهلوان ایرانی همانند دیگر پهلوانان در میدان جنگ رقم نخورد. وی بدست برادرش کشته شد که به نظر من پیام فردوسی این است که دشمن درونی خطرناک‌تر از دشمن بیرونی است.

استاد قزاقستانی در ادامه نتیجه گیری کرد: کیخسرو پس از اینکه افراسیاب دشمنی اصلی ایرانی‌ها را کشت از تخت و تاج کناره گیری کرد تا به حاکمان در طول تاریخ بگوید اگر به اهداف حکومت مداری خود رسیدند می‌توانند قدرت را به صورت مسالمت آمیز به فردی لایق واگذار کنید تا کشور در مسیر آرامش و پیشرفت به حرکت خود ادامه دهد.

حمید جاون حامدی، استاد زبان و ادبیات ازبکی دانشگاه تاشکند از ازبکستان نیز به جایگاه شاهنامه در آسیای میانه اشاره کرد و گفت: بسیاری از نویسندگان و ادیبان مانند حسن محمد خوارزمی داستان‌های و قصه‌های خود را از شاهنامه وام گرفتند و از آن الگو بردار کردند. برخی از ادیبان داستان‌های شاهنامه از جمله داستان‌های مرتبط به سیاوش را به ترکی و ازبکی ترجمه کرده‌اند.

وی با بیان اینکه نور محمد بخاری شاهنامه را در قرن هفدهم به زبان ازبکی ترجمه کرد افزود: بخاری شاهنامه را به صورت نثر روان و کتاب عامیانه خلق کرد تا برای خواننده قابل فهم باشد.

حمید جاون حامدی افزود: البته محمد یعقوب یارکندی و شاه هجران نیز در قرن هجدم شاهنامه را به زبان‌های ترکی و ازبکی به نظم و نثر ساده ترجمه کردند که این ترجمه نسبت به ترجمه‌های قبلی کاملتر و قابل استنادتر هستند. در قرن نوزدهم هم شاهنامه به زبان ازبکی و ترکی از سوی برخی ادیبان ترجمه شد.

فردوسی پدر فارسی امروز است

محمد ناصر، رییس گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پنجاب از پاکستان، ابوالقاسم فردودسی را احیاگر زبان فارسی از سراشیبی و زوال و همچنین هویت بخشی به ایرانیان دانست و گفت: فردوسی مانند اساطیر افسانه‌ای بدون ترس و واهمه از بداندیشان و بدخواهان روزگار، یک تنه و تنها وارد میدان فرهنگ و ادب شد و همه را مبهوت توانایی و مهارت سخن سرایی خود کرد.

وی با بیان اینکه بسیاری از پژوهشگران در زمینه ادبیات وی را همتای هومر شاعر معروف و باستانی یونان می‌دانند گفت: فردوسی پیوند دهنده فرهنگ ایرانی پیش از اسلام با فرهنگ ایرانی و پس از اسلام بوده است و بدینسان تمدن باستانی را عزیزتر از جان نگاه داشت.

وی با نقل سخنی از از مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه‌ای ادامه داد: فردوسی خدای سخن است اون زبان مستحکم و استواری دارد و واقعا پدر فارسی امروز است.

ناجی زاده شریف غیب الله استاد کرسی ادبیات کلاسیک تاجیکی دانشگاه خجند از تاجیکستان به ابتکارات فردوسی در گزینش صفت‌های شاعرانه در شاهنامه پرداخت و گفت: فردوسی در بیان سخن و رسانیدن پیام، تغییراتی را در قاعده کلی طرز بیان در زبان شعر بوجود آورد. در برخی موارد جای توصیف شونده و موصوف را جابجا می‌کند مثلا به جای استفاده از «لب پرخنده از پرخنده لب» استفاده کرده است.

وی گفت: در جاهایی دیگر از شاهنامه توصیف و صفت نیز جابه‌جا شده است. فردوسی همچنین در بیت اول به موصوف پرداخته و در بیت دیگر صفت‌های آن را برگزیده است. روح بخشی به موصوف بی جان نیز از دیگر خصوصیات شاهنامه است.

این پژوهشگر ادبی افزود: فردوسی در خلق اثر ادبی خود درگیر جریان‌های تاریخی بوده است به نحوی که با واژه گزینی‌ها و تغییرات در ساختار شعر و نحوه بیان، به‌خوبی توانسته است خواننده و علاقه‌مند به تاریخ را مدهوش ذوق ادبی خود کند.

یاسر موحد فرد، دبیر کل بنیاد فردوسی و مدیر عامل موسسه فردوسی طوسی از ایران با اشاره به برخی از دستاوردهای بنیاد فردوسی در عرصه بین المللی گفت: شاهنامه خوانی و نقالی که می‌رفت در عصر مدرن و ارتباطات دیجیتالی به ورطه فراموشی سپرده شود بار دیگر با کوشش بنیاد فردوسی ضمن ثبت در یونسکو به اسم ایران بار دیگر احیاء شد. آیین‌های پهلوانی و زورخانه‌ای مانند مرشد خوانی که همیشه شاهنامه خوانی را در برداشته است آن هم به ثبت جهانی رسید. در سال 2017 هم آیین چوگان با روایتگری شاهنامه فردوسی و موسیقی سنتی ایرانی نیز ثبت جهانی شد.

دبیر کل بنیاد فردوسی در ادامه با بیان اینکه شاهنامه فردوسی میراث مشترک همه کشورهای جهان است، ادامه داد: بنیاد فردوسی در سال‌های اخیر مقالات استادان زبان فارسی در حوزه شاهنامه را منتشر کرده است و همچنین شاهنامه با دو زبان روان کودکانه و بزرگسالانه به صورت کوتاه نگاشته شده است که این متون در دانشگاه پیام نور و فرهنگسرای ایران به صورت مجازی آموزش داده می‌شوند.

شاهنامه به جغرافیای خاصی محدود نمی‌شود

جیمی کامستاک - اسکیپ، دانشجوی دکتری در دانشگاه لایدین (هلند) از کشور انگلستان، وسعت جغرافیایی اهمیت شاهنامه را بسیار بزرگتر از ایران امروزی دانست و گفت: اگر بگوییم شاهنامه حماسه ملی مختص ایرانیان است در اشتباه هستیم زیرا شاهنامه را نمی‌توانیم در جغرافیا خلاصه و محدود کرد.

وی با بیان اینکه تاریخ شناسان هنر، سرچشمه نگارگری شاهنامه را در منطقه «پنجکنت» (حدفاصل ازبکستان و تاجیکستان کنونی) و قبل از اسلام یافته‌اند گفت: در این منطقه آثار باستانی به صورت هنر نگارگری قبل از ظهور اسلام یافت شده است که در آن جنگ بین ایران و توران به تصویر کشیده شده است.

این محقق انگلیسی با اشاره به نگهداری نسخ خطی باستانی «داستان رستم با دیو» به خط سغدی در موزه بریتانیا گفت: به نظر می‌رسد که فردوسی داستان‌های اسطوره‌ای خود را از این منطقه گردآوری کرده و سپس آنها به نظم درآورده است.

جیمی کامستاک با بیان اینکه سلجوقیان فکر می‌کردند که از نسل افراسیاب هستند بنابراین بر هویت تورانی خود تاکید می‌کردند، ادامه داد: غزنویان چون خود را وارثان ساسانی می‌دانستند بیشتر خود را ایرانی می‌پنداشتند اما متاسفانه هیچ نسخ خطی از شاهنامه در دوران غزنوی یافت نشده است، اما آثار شاهنامه در کاشیکاری‌ها و سفال‌های آن دوران باقی مانده است. اولین نسخ خطی شاهنامه دویست سال بعد از فوت ابوالقاسم فردوسی به رشته تحریر درآمد و در زمان ایلخانیان نیز اولین نگارگری شاهنامه بوجود آمد.

محمد یعقوب یسنا؛ شاهنامه پژوه و ادیب افغانستانی نیز با اشاره به چشم انداز زبانی، ادبی، معرفتی و فرهنگی شاهنامه گفت: این اثر فاخر ادبی را باید به حوزه ایران فرهنگی که جغرافیای آن در شاهنامه فردوسی آمده است ربط داد.

وی به آغاز سنت شاهنامه نویسی در دوره سامانیان پرداخت و گفت: فردوسی با اقتباس از محیط آن زمان نگارش شاهنامه را قبل از تسلط محمود غزنوی بر سامانیان آغاز کرده بود. حکیم فردوسی در حقیقت گفتمان فرهنگی و زبان فارسی را که به مرور زمان رو فراموشی بود دوباره احیاء کرد.

این اسطوره شناس منشاء شاهنامه و دیگر آثار دانشمندان و شعرا مانند ابوعلی سینا، مولانا رومی و سعدی را ایران فرهنگی بین سیحون و جیحون تا رود دجله و فرات خواند و گفت: به گفته خود فردوسی داستان‌های شاهنامه را وی خلق نکرده بلکه روایت‌های گذشته را به صورت اثر گرانسنگ ادبی گردآوری کرده است.

یسنا اضافه کرد: چند صد سال پس از حمله اعراب مسلمان، ایران دچار از خود بیگانگی شد. فردوسی با خلق اثر ارزشمند شاهنامه، تاریخ و فرهنگ گذشته ایران را دوباره زنده کرد.

اهمیتی که فردوسی به خرد داده است

نعمت یلدریم، رئیس گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اتاتورک ترکیه نیز در سخنان خود به اهمیت خرد در شاهنامه پرداخت و گفت: ابوالقاسم فردوسی هر جا که که توانسته از بزرگداشت خرد و دانش دریغ نکرده و از آن به نیکی یاد کرده و آن را نه تنها مایه رستگاری انسان‌ها دانسته است بلکه آن را سرچشمه همه خوبی‌ها و نعمت بزرگ الهی قلمداد کرده است.

وی که مترجم 35 هزار بیت از شاهنامه به زبان ترکیه است در ادامه با اشاره به اهمیت این اثر فاخر در اناطولی و ترکیه امروزی گفت: سلجوقیان که خود از فرهنگ ایرانی تاثیر زیادی گرفته بودند زبان فارسی را پاس می‌داشتند. ترکان عثمانی نیز برای بالا بردن روحیه جنگ آوران از شاهنامه استفاده می‌کردند بعدها شاعران ترک نیز تحت تاثیر شاهنامه فردوسی، شاهنامه‌هایی به زبان ترکیه و حتی به زبان فارسی سروده‌اند.

این شاهنامه پژوه در پایان گفت: در چهار سال گذشته در سه نوبت 9 هزار جلد شاهنامه ترجمه شده به زبان ترکیه به چاپ رسیده است و به دلیل استقبال بی نظیر مردم ترکیه از شاهنامه امید می رود چاپ مجدد این اثر ارزشمند طی سال های آینده نیز همچنان ادامه داشته باشد.