همزیستی قطعه چهارم آزاد راه تهران - شمال با سیلاب

به گزارش ایرنا، بارندگی 10 روز پیش انبوهی از گل و لای، سنگ و لاشه و بدنه درختان را وارد مسیر جاده کرد و تردد در آن را برای 48 ساعت متوقف نمود. سوابقی از این وضعیت در سال های 93، 94 و 98 هم وجود دارد.

این قطعه از آزاد راه به طول حدود 23 کیلومتر فروردین ماه سال 1392 با هدف پیشگیری از حوادث جاده ای، رفع ترافیک بغرنج در جاده قدیم کندوان حدفاصل مرزن آباد - چالوس در زمان اوج سفرها و سفری امن برای مسافران و گردشگران به بهره برداری رسید و مشکلات ناشی از سیل گیری، رانش و ریزش سنگ و ورود گل و لای به مسیر جاده هم از آن پس بارها تکرار شد تا جایی که صدای مسئولان وقت را هم در آورده بود.

به عنوان نمونه فرماندار وقت چالوس آبان ماه سال 1393 در پی بروز اختلال تردد در این مسیر پس از بارندگی، به خبرنگار ایرنا گفته بود: آنقدر درباره مشکلات آزادراه گفته ایم دیگر خسته شده ایم و متاسفانه این مسیر به علت نداشتن دیوارهای حفاظتی، آبراه های غیراستاندارد، وجود نقاط حادثه خیز بسیار و ریزش های مکرر کوه تبدیل به معضلی برای مردم و مسئولان شده است.

امام جمعه وقت مرزن آباد چالوس نیز همان زمان در نشستی با موضوع بررسی مشکلات شهرستان چالوس که باحضور معاون هماهنگی و امور عمرانی استاندار مازندران در شهرداری مرزن آباد برگزار شد، گفته بود: کارد مشکلات جاده چالوس به استخوان رسیده است. مشکلات یک طرفه شدن جاده چالوس نگرانی بیشتر مردم بخش مرزن آباد را به همراه داشته است و این آزاد راه خیلی می تواند به تسهیل در عبور و مرور خودروها کمک کند و باید هرچه سریعتر ایمن سازی و نقاط حادثه خیز آن نیز رفع شود.

اما و اگرها در باره نبود ایمنی در این قطعه از آزاد راه شمال هم از فردای بهره برداری آن شروع شد، چرا که برخی از کارشناسان افتتاح این مسیر را شتاب زده ارزیابی کرده و معتقد بودند که این مسیر با پیشرفت فیزیکی حدود 93 درصدی زیر بار ترافیک رفت و اقدامات ایمن سازی که مهم ترین بخش کار جاده سازی است مانند اجرای سیستم روشنایی، برداشتن دست اندازهای تند، نصب علائم هشداردهنده و نفوذ ناپذیر کردن سقف تونل ها در برابر آب بدرستی انجام نشده است. با شروع فصل سرما و بارندگی، ریزش و رانش کوه و آبگرفتگی مسیر در برخی مقاطع هم به نواقص آزاد راه اضافه شد و مشکلات را دوچندان کرد.

تکرار حوادث در قطعه چهارم آزاد راه تهران - شمال تنها یک سال پس از بهره برداری رئیس وقت بنیاد مستعضفان را به همراه معاون وزیر و قت راه و شهرسازی و استاندار وقت مازندران راهی منطقه کرد تا پس از بازدید در باره جلوگیری از بروز حوادث چاره اندیشی کنند؛ بازدیدی که اگر چه توانست بخشی از مشکلات را رفع کند، ولی معضل اصلی را که همان آبگرفتگی باشد، دست نخورده باقی گذاشته است.

پس از بازدید مسئولان کشوری و استانی، قطعه چهارم آزاد راه از دی ماه سال 93 به مدت حدود 6 ماه با هدف انجام عملیات ایمن سازی و رفع نقاط حادثه خیز بر روی وسایل نقلیه موتوری بسته شد و طبق گزارش های رسمی حدود 80 میلیارد تومان هم برای این کار از جمله روکش آسفالت، نصب علائم هشداردهنده، تجهیز به سییستم روشنایی و نیز احداث دیواره های حفاظتی در این مسیر هزینه شد.

با این وجود، آزاد راه همچنان از بارندگی و سرما تاثیرپذیری دارد و برای مسافران و مردم محلی ایجاد مشکل می کند و نمونه اخیر آن 20 آبان ماه بود که استاندار جدید مازندران را در نخستین هفته حضورش در این جایگاه شبانه به منطقه کشاند تا یک بار دیگر پرده از زخمی بردارد که از هشت سال پیش تاکنون نه تنها درمان نشده، بلکه گذشت زمان آن را «ناسور» کرده است.

سیدمحمود حسینی پور در این بازدید به مسئولان دست اندرکار تاکید و توصیه کرد که علل و عوامل آبگرفتگی جاده و تاثیرپذیری آن از بارندگی و سرما را طی 48 ساعت در گزارشی به استانداری ارسال کنند تا برایش چاره اندیشی شود، اما واقعا مشکل کار در یک مسیر جاده ای 23 کیلومتری کجاست که با هر بارندگی پشت مردم و مسئولان را می لرزاند و با وجود دهها میلیارد تومان هزینه همچنان درمان ناپذیر مانده است؟

افتتاح زودهنگام 

مدیر اجرایی طرح ساخت قطعه 4 آزاد راه تهران - شمال در پاسخ به این پرسش خبرنگار ایرنا بر افتتاح زودهنگام توسط مسئولان وقت تاکید دارد و از آن با عنوان «افتتاح شتابزده» یاد می کند.

محمدقاسم محمدکریمی گفت: این طرح در زمان افتتاح تنها اندکی بیش از 90 درصد پیشرفت فیزیکی داشت. ما راضی به افتتاح نبودم. طبق مستندات موجود نامه نگاری های فراوانی هم با مسئولان دست اندرکار وقت مبنی بر این که طرح هنوز به سرانجام نرسیده و نیازمند ایمن سازی است، داشتیم ولی آنها اصرار بر افتتاح آزاد راه داشتند.

وی منشاء بروز حوادث متعدد از زمان افتتاح طرح تا کنون در این جاده را ناشی از همان شتابزدگی در افتتاح دانست و افزود: از دی ماه سال 1393 تاکنون اعتبارات قابل توجهی برای ایمن سازی و رفع نقاط حادثه خیز این قطعه از آزاد راه هزینه شده و تاحدودی طی این سال ها کمتر شاهد حوادث خطرساز در این مسیر ارتباطی بوده ایم. به عنوان مثال از دی ماه سال 1393 نزدیک به 100 میلیارد تومان صرف روکش آسفالت، سیستم روشنایی ، احداث کانال هدایت آب های سطحی در نقاط بالادست حدفاصل تونل ها و نیز نصب علائم هشدار دهنده شد و این اقدامات سبب شد که کمتر در محدوده نزدیک به دهانه پل منطقه «سینوا» شاهد آبگرفتگی و سیل باشیم.

محمدکریمی گفت: حدود 60 میلیارد تومان هم برای ساخت دیواره های حفاظتی و عملیات زهکشی به طول 303 متر و ارتفاع 10 متر به منظور پیشگیری از ریزش کوه در منطقه پل ذغال هزینه شده و متاسفانه در این منطقه به علت شیب تند و ذغالی بودن جنس خاک آن، در اردیبهشت ماه سال 1398 زمین حرکت کرد و سبب رانش کوه و سنگ از بالادست به سطح جاده شد و پیمانکاران از آن زمان تاکنون مشغول ایمن سازی این نقطه از آزاد راه هستند.

مدیر اجرایی طرح ساخت قطعه 4 آزاد راه تهران - شمال گمانه زنی برخی کارشناسان در باره ناقص بودن مطالعات اولیه ساخت آزاد راه را رد کرد و اظهار داشت: طبق اسناد موجود تمامی مراحل مطالعاتی ساخت آزاد راه به صورت کارشناسی و استاندارد انجام شد و به استناد همین مطالعات بود که برای پیشگیری از ریزش و رانش کوه در محدوده پل ذغال دیواره های حفاظتی احداث کردیم ولی با توجه به بارندگی های مداوم، پرحجم و نیز رطوبت زیاد خاک، این دیوار در برابر حرکت زمین و ریزش کوه در اردیبهشت سال 98 دوام نیاورد.

وی در پاسخ به این پرسش که اگر مطالعات بدرستی انجام شده، پس چرا در بارندگی 20 آبان ماه امسال بارش باران و سیلاب سبب انسداد آزاد راه در محدوده «ازارک» و مشکلات بعدی شد، توضیح داد: سال 1394 هم به علت شدت بارندگی در همین محدوده شاهد آبگرفتگی همراه با حجم انبوه گل و لای، رسوبات و نیز سرشاخه های درختان جنگلی بودیم و در آن زمان به منابع طبیعی منطقه برای اجرای طرح آبخیزداری در ارتفاعات جنگلی در ضلع شرقی درخواست ارائه کردیم ولی این کار انجام نشد ارائه شد منتهی نتیجه ای نداشت.

مدیر اجرایی طرح قطعه 4 آزاد راه تهران - شمال همچنین از تهیه گزارش پیرامون چرایی ایجاد مشکل برای این آزاد راه پس از بارندگی 20 آبان و بازدید استاندار مازندران خبر داد و گفت که پیشنهاد اجرای طرح آبخیزداری در بالادست و انجام اقدامات دیگر در این گزارش پیشنهاد و کارها شروع شده و رد صورت تامین اعتبار تا پایان امسال به سرانجام خواهد رسید.

وی افزود: علاوه بر این اقدامات از آنجایی که یکی از سیاست های مسئولان آزاد راه، اقدامات پیشگیرانه از عوامل تهدید کننده جاده ای است بر همین اساس نقاط حادثه خیز در طول این مسیر ارتباطی مانند نرسیده به پل ذغال و عوارضی شناسایی کرده ایم و به کارشناسان فنی و نیز پیمانکاران توصیه و تاکید شده در آن نقاطی که ریزش ترانشه ای وجود دارد عملیات بتن پاشی انجام دهند مثلا عمر مفید بتن پاشی در نقاط ترانشه ای حدود 15 سال است از آنجایی که پیش از ساخت این آزاد راه الان زمانش رسیده که چنین اقداماتی صورت گیرد هم اکنون در این حوزه هم پیمانکاران مشغول فعالیت هستند.

انگشت اتهام به سمت بارندگی سیل‌آسا

بر خلاف مدیر اجرایی قطعه چهارم آزاد راه که شتابزدگی در افتتاح را باعث بروز گاه و بیگاه مشکل در این مسیر می داند، مدیرکل راهداری و حمل و نقل جاده ای مازندران انگشت اتهام را به سمت بارندگی سیل آسا نشان می رود، بارندگی ای که میزانش در 48 ساعت طبق اعلام هواشناسی مازندران بیش از 500 میلی متر و دو برابر میانگین بارندگی کشور بوده است.

عباسعلی نجفی به خبرنگار ایرنا گفت: حادثه ای که در چند روز اخیر سبب انسداد جاده قدیم کندوان و نیز آزاد راه شد به نظرم ارتباط چندانی به آزاد راه نداشت، چرا که حجم زیاد گل و لای، تحته سنگ های بزرگ، تنه و سرشاخه های درختان همراه روان آب ها از ارتفاعات بالادست جنگلی به پائین دست آمد و سبب گرفتگی دهنه پل ازارک شد که در نهایت به علت ارتفاع پائین سطح جاده قدیم و آزاد راه، این حجم زیاد گل و لای به علت شدت آب به سطح جاده آزاد راه هدایت شد.

وی افزود: همچنین سابقه نداشته که طی بازه زمانی کوتاه این مقدار باران در منطقه ببارد چرا که در این بازه های زمانی طی 24 ساعت 400 میلی متر باران در شهرستان رامسر ثبت شد در حالی که این آمار با یک سال بارندگی در همین منطقه برابری می کند.

نجفی گفت: البته بروز این حوادث تا حدودی طبیعی هم است چرا که در مرداد ماه امسال جاده هراز نیز به خاطر بارندگی مدتی بسته شد، البته این بدان معنا نیست که اقداماتی برای پیشگیری از خسارت های حوادث غیر مترقبه در حوزه راه ها و یا دیگر زیرساخت های زیربنایی انجام نگیرد.

مدیرکل راهداری و حمل و نقل جاده ای مازندران افزود: در 6 نقطه محدوده سیل خیز ازارک که به هنگام بارندگی شدید به همراه روان آب ها رسوبات می آورد و نیاز به برید عرضی است و پس از اجرای طرح آبخیزداری قرار است که چنین اقداماتی هم در این محدوده انجام گیرد.

ضرورت اجرای طرح آبخیزداری 

تصاویر و فیلم های منتشر شده از وضعیت قطعه چهارم آزاد راه تهران - شمال پس از بارندگی بیستم آبان ماه نشان می دهد که حجم انبوهی از گل و لای، سنگ، لاشه و شاخه درختان و حتی تنه درخت بر اثر شدت جریان یافتن روان آب از منطقه بالادست راهی سطح جاده شد. این تصاویر ریشه حوادثی مانند آبگرفتگی جاده را به مناطق بالادست ارجاع می دهد، جاهایی که به اعتقاد معاون فنی اداره آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی مازندران منطقه نوشهر، زمین قدرت جذب میزان بالای بارندگی را ندارد و روان آب هم مسیر مشخص و بی ضرری نمی بیند در نتیجه بدون هرگونه مانع و یا با همراه کردن موانعی مانند سنگ و درخت به سمت پایین دست که جاده واقع است، سرازیر می شود.

محمدرسول رجبی به خبرنگار ایرنا گفت: اجرای طرح آبخیزداری برای جلوگیری از تکرار سیل در قطعه 4 آزاد راه تهران - شمال حدفاصل مرزن آباد تا چالوس ضروری است. تنها راه برون رفت از دغدغه های ناشی از تکرار سیل در این نقطه از آراد راه اجرای طرح آبخیزداری در خروجی دهانه آبراه های بالادست است چرا که دامنه های ضلع جنوبی آزاد راه از نظر ترکیبات زمین شناسی از نوع شیل ذغالی است و خاک آن توان جذب این حجم آب در زمان بارندگی را ندارد و بنابراین باید طرح آبخیزداری در این محدوده اجرا شود.

وی در پاسخ به این پرسش که چرا منابع طبیعی در زمان جاده سازی فکری برای اجرای طرح آبخیزداری در منطقه بالادست نکرده بود، افزود: محدودیت های اعتباری علت اجرا نشدن چنین طرحی بوده است و خوشبختانه از سال 1398 تاکنون اعتبارات قابل توجهی از محل صندوق توسعه ملی برای جلوگیری از وقوع سیل و سیلاب در غرب مازندران اختصاص داده شده است و این طرح ها تا حدود زیادی از میزان خسارت ها کاهش داده است.

او ادامه داد: هم اکنون طبق بازدید های میدانی و نیز تصویر برداری هوایی از عرصه به گستره حدود 158هکتار حوزه آبریز در محدوده ازارک، در حال تهیه نقشه این طرح هستیم و پس از آماده شدن نقشه آن با همراهی مسئولان آزاد راه این طرح اجرایی خواهد شد.

رجبی ابراز امیدواری کرد که با ساخت سد و بندهای آبخیزداری در این محدوده از عرصه های جنگلی، سرعت روان آب کاهش یابد و دیگر همراه با رسوبات، گل و لای و سرشاخه های درختان روانه پائین دست نشود.

آزادراه تهران شمال دارای چهار قطعه است که قطعه اول آن به طول 32 کیلومتر از شمال تهران تا منطقه شهرستانک استان البرز سال گذشته زیر بار ترافیک رفت. قطعه چهارم این آزاد راه به طول 20 کیلومتر از چالوس تا مرزن آباد است که قبل از سال 92 گشایش یافت و 2 قطعه دیگر این آزاد راه در مجموع به طول حدود 70 کیلومتر در دست ساخت قرار دارد.

• چالوس
• آزادراه تهران شمال
• حوادث غیرطبیعی
• مازندران