همصدایی برای ورود استارت‌آپ‌ها به بازار سرمایه
چالش های پیش روی استارت‌آپ‌ها در مسیر ورود به بازار سرمایه، بار دیگر بهانه ای شد تا فعالان اکوسیستم استارت‌آپی و طبقه حاکمیت، در رویدادی گرد هم بیایند و برای رسیدن به درک مشترکی از برخی موضوعات، به بحث و گفت‌وگو بپردازند. در این رویداد صبحانه که به همت انجمن تجارت الکترونیک تهران برگزار شد، مدیران تمامی شرکت‌های شاخص اکوسیستم فناوری به همراه نمایندگانی از مجلس شورای اسلامی، معاونت علمی...
روایتی از تعدیل انتظارات و سازش
دو دهه پیش، اکوسیستم استارت‌آپی کشور با شور و هیجانی وافر کار خود را آغاز کرد و فعالان این حوزه سودای تبدیل شدن به چیزی شبیه «سیلیکون ولی» را داشتند. اما با شرایط فعلی اقتصاد کشور، بحران در روابط بین الملل و محدودیت هایی که با واسطه ضعف تنظیم گری گریبانگیر استارت‌آپ‌ها شده، حالا الگوهای مقایسه ای این اکوسیستم به کشورهایی در حد آرژانتین و ویتنام - که اقتصادی شبیه به اقتصاد فعلی ما دارند - تغییر سطح داده است. حال آنکه حتی در چنین کشورهایی نیز، شرکت‌های نه چندان بزرگ، توانسته اند از سدهای قانونی و حاکمیتی عبور کرده و وارد بازار سرمایه کشورشان شوند، در کشور ما هنوز شرکت‌های بزرگ اکوسیستم، در انتظار ورود به این بازارها به سر می برند. محمدعلی یوسفی زاده، مدیرعامل آسیاتک با بیان چنین جزئیاتی، از وضع پیش روی شرکت‌های فناوری محور و استارت‌آپی کشور برای ورود به بازار سرمایه انتقاد کرد و گفت: هدف از این گردهمایی آن است که بتوانیم با بیان مجدد این چالش ها در گفتمانی با متولیان این حوزه، به درک مشترکی برسیم و زمینه ساز اتخاذ تصمیمات مقتضی شویم.
وی با تاکید بر مشکلات پیرامون شناسایی و ارزش گذاری دارایی های نامشهود شرکت‌های فناوری محور گفت: اگرچه ما از اوایل دهه نود درصدد ورود به بازار سرمایه بودیم، در نهایت در سال 1401 توانستیم این اتفاق را رقم بزنیم و باید تاکید کنم که هنوز یکی از مشکلات اصلی ما و شرکت‌های مشابهمان در این مسیر، همین بحث ارزش گذاری دارایی های نامشهود است. مدیرعامل آسیاتک با بیان اینکه برای رقم زدن چنین اتفاقی ناچار شده اند که در فرآیند ارزش گذاری شرکت، از دارایی های نامشهودمان بگذرند افزود: در شرایط حاضر چاره ای جز این نبود و اگر این گذشت را نمی کردیم، به تجارب فعلی نمی رسیدیم. یوسفی زاده در تشریح علل ورود آسیا تک چنین توضیح داد: «اگر از ما بپرسند چرا وارد بورس شدید می گویم جبر زمان بود و زمانی هم این پلتفرم ها و ابزارها جایی می رسند که همین جبر زمانه باعث می شود که وارد بازار سرمایه شوند و سطح پرواز شان را عوض کنند. وی با بیان اینکه ارزش بازار ما از آن چیزی که وارد بازار شدیم تا چیزی که امروز هست رشد داشته و شاید به نسبت خیلی از عرضه های دیگر در این مدت متفاوت بوده و بالاتر رفته است گفت: این نشانه آن است که بازار سرانجام توانسته ارزش تکنولوژی و آینده نگری را درک کند و این در استقبال انجام شده از سهام ما مشهود است.
ناکارآمدی وضع یک ضابطه برای کل اکوسیستم
اگرچه مشکلات پیش روی استارت‌آپ‌ها برای ورود به بازار سرمایه کم نیست، اما نمی توان از پیشرفت‌های اخیر در مسیر ورود این شرکت‌ها به بازار سرمایه و پذیرش تپسی به عنوان اولین استارت‌آپ در فرابورس چشم پوشی کرد. سعید محمدی مدیرعامل دیجی‌کالا که از دیگر حاضران این جلسه بود، در صحبت‌های خود به کاهش ابهامات و بلاتکلیفی حاکم بر نحوه برخورد با پذیرش شرکت‌های استارت‌آپی در بازار اشاره کرد و گفت: اخیرا مجموعه ای از ضوابط برای شرکت‌های دانش بنیان تدوین شده که امید است بتوانند بخش زیادی از مشکلات این اکوسیستم را حل کنند. با این حال، وی با تاکید بر اینکه کسب وکارهای دانش بنیان و استارت‌آپی نیز مانند انواع دیگر کسب وکارها بسیار متنوعند و هر یک عمر، زمینه کاری و اندازه متفاوتی دارند گفت: به دلیل همین تفاوت در شرایط و کیفیت، نمی توان صرف دانش بنیان بودن و دیجیتال بودن یک نوع ضابطه مشخص برای همه شرکت‌های این اکوسیستم تعریف کرد و انتظار داشت برای پاسخ به نیاز تمامی شرکت‌ها کارآیی داشته باشد. محمدی معتقد است که در اجرا، تفسیر و اعمال این ضوابط باید به تناسب شرایط هریک از کسب وکارهای اکوسیستم، برخورد مقتضی انجام گیرد.
مدیرعامل دیجی کالا با انتقاد از سختگیری های افراطی در برخی از این ضوابط گفت: مثلا در یک بخش آمده است که 50 درصد سهامداران عمده این شرکت ها، باید تا تاریخ نامعلومی وثیقه باشند. این درحالی است که در هیچ کجای دنیا چنین شرایطی گذاشته نمی شود. وی افزود: اگر این شرط برای مدت محدود و پاسخ به یک دغدغه خاص باشد قابل قبول است، اما کمتر کسی حاضر است با شرط «مدت نامعلوم»، چنین ریسکی را قبول کند. محمدی در ادامه تشریح کرد: وجود چنین سختگیری هایی باعث می شود که شرکت‌های شاخصی که وضعیت بهتری در اکوسیستم دارند، به سادگی تن به پذیرش این شرایط برای IPO شدن ندهند و تنها چند شرکت پرریسک که چشم انداز چندان روشنی ندارند و احتمال شکستشان زیاد است راهی این بازار شوند.
وی معتقد است که پذیرفته شدن چنین شرکت‌هایی، همزمان با غیبت شرکت‌های موفق اکوسیستم، باعث می شود یک تجربه ناموفق به پای کل اکوسیستم فناوری کشور نوشته شود و ذهنیت بدی از سرمایه گذاری در شرکت‌های استارت‌آپی در بازار ایجاد شود. مدیرعامل دیجی کالا در نهایت با تاکید بر لزوم برخورد منعطف و داشتن تفسیر متناسب با شرایط شرکت‌ها، خواستار فراهم کردن فضایی شد که شرکت‌های بزرگ اکوسیستم را تشویق به پیش قدم شدن برای IPO کند. به اعتقاد مدیرعامل دیجی کالا «پذیرفته شدن شرکت‌های استارت‌آپی در بازار سرمایه و اعطای بخشی از سهام آنها به مردم، باعث مثبت تر شدن نگاه حاکمیت به این شرکت‌ها خواهد شد و دیگر آنها را به چشم یک بنگاه اقتصادی که صرفا دنبال منافع کوتاه مدت و سودجویی از شرایط است نخواهند دید.»
امید به بهبود شرایط از طریق «قانون جهش دانش بنیان»
بیان این صحبت‌ها باعث شد که مجتبی توانگر، رئیس کمیته اقتصاد دیجیتال مجلس، بخشی از صحبت‌های خود را به قانون اخیر مصوب مجلس، با نام قانون «جهش دانش بنیان «، اختصاص دهد. وی اظهار کرد: کسی را ندیدم در حوزه اقتصاد دیجیتال و دانش بنیان فعالیت کرده باشد، این قانونی که در مجلس به تصویب رسیده را خوانده باشد و از آن تعریف نکرده باشد. توانگر با تاکید بر اینکه این قانون جزو قوانین مترقی دنیا است و آن را با همکاری افراد حاضر در اکوسیستم نوشته ایم افزود: از تمامی فعالان این حوزه می خواهم که طرح مشکلات را به فضای کسب وکاری محدود نکنند و با در میان گذاشتن آنها با سیاستگذاران، زمینه ساز ایجاد راه حل‌های مناسب شوند.
علیرضا دلیری مشاور عالی علمی و فناوری ریاست جمهوری نیز با اشاره به تلاش های معاونت علمی برای ورود شرکت‌های استارت‌آپی و دانش بنیان به بازار سرمایه گفت: کمک به درک ارزش دانش، ثبت اختراع، برند و نیروی انسانی متخصص در برابر دارایی فیزیکی، زمینه ساز تسهیل پذیرش دارایی های نامشهود در بازار سرمایه خواهد شد. وی با اشاره به قانون «جهش دانش بنیان» گفت: این قانون، بندی دارد که مربوط به اعتبار مالیاتی صنایع بزرگ است و زمینه ساز روانه شدن این اعتبارها به اکوسیستم استارت‌آپی و دانش بنیانی کشور خواهد شد. دلیری تاکید کرد: فکر می کنم نزدیک 70 درصد مالیات کشور را می توان در قالب اعتبار مالیاتی به شرکت‌های دانش بنیان تزریق کرد و چنین رقمی، تحولی چشمگیر در این اکوسیستم ایجاد می کند.
آغوش باز بورس به روی فناوری
حضور همزمان مدیرانی از سازمان بورس و فرابورس در کنار مدیران شرکت‌های متقاضی ورود به بازار سرمایه، یکی از نقاط قوت این رویداد بود. محمود گودرزی، مدیرعامل شرکت بورس اوراق بهادار تهران در سخنان خود از علاقه مندی این مجموعه برای پیوستن شرکت‌های فناوری محور خبر داد و گفت: حضور چنین شرکت هایی در کنار شرکت‌های فعلی بورس که عمدتا در حوزه کامودیتی و مواد خام فعال هستند، باعث خواهد شد تا نوسانات بازارهای جهانی، اثر زیادی بر روندهای معاملاتی بورس ما نگذارند. مدیرعامل شرکت بورس اوراق بهادار تهران با تاکید بر اینکه نهادهای بازار سرمایه نیاز به اصلاح درونی دارند، تصریح کرد: تا امروز عموما چنین شرکت‌هایی برای تامین مالی، به فرابورس ارجاع داده می شدند، اما ما در بورس تهران نیز مشتاق حضور این شرکت‌ها هستیم و به زودی اقداماتی برای تسهیل این امر انجام خواهد شد.
گودرزی با اشاره به اینکه در بورس تهران به زودی فضایی را در قالب تابلوی دانش بنیان مهیا می کنیم تا بتوانیم شرکت های این حوزه را نیز پذیرش کنیم، بر لزوم حل دو چالش جدی این مسیر تاکید کرد. وی با اشاره به اینکه قوانین و مقرراتی که تا امروز برای شرکت‌های دانش بنیان و فعال در اکوسیستم استارت‌آپی وضع شده نیاز به تعدیل دارند و مشکل شناسایی و ارزش گذاری دارایی های نامشهود این شرکت‌ها هنوز حل نشده اند گفت: باید این گفتمان بین بازار سرمایه و شرکت های دانش بنیان برقرار شود و بحث دارایی های نامشهود که معضلی در ارزش گذاری شرکت ها است برطرف شود.
میثم فدایی مدیرعامل فرابورس ایران نیز در بخش دیگری از این رویداد، از تغییرات مثبتی که اخیرا در مسیر تامین مالی شرکت‌ها ایجاد شده نام برد. وی با بیان اینکه در حوزه بازار سرمایه از سال گذشته 210 میلیارد تومان تامین مالی داشتیم و سقف تامین مالی نیز به 25 میلیارد تومان افزایش پیدا کرده است گفت: شرکت ها می توانند تا سه طرح باز روی سکوها داشته باشند؛ یعنی 75 میلیارد تومان امکان تامین مالی از روی سکوهای کراد فاندینگ وجود دارد و اکثر طرح هایی که در این سکوها رفته تامین مالی آن با موفقیت انجام شده است.
فدایی با انتقاد از عدم صرف منابع موجود در صندوق های VC و PE برای سرمایه گذاری روی طرح ها گفت: 1500 میلیارد تومان منابع در این صندوق ها وجود دارد. این درحالی است که کل سرمایه گذاری انجام شده 300 میلیارد تومان است. وی خطاب به فعالان اکوسیستم گفت: اگر احساس می کنید در ساختار استراکچر صندوق ها اصلاحی باید انجام شود که این 1200 میلیارد تومان وارد اکوسیستم شود به ما اطلاع دهید. ما آماده اصلاح هستیم. فدایی با بیان اینکه در قانون جهش دانش بنیان مصوب مجلس، بر سرمایه گذاری بانک ها در شرکت‌های دانش بنیان تاکید شده گفت: عدد در نظر گرفته شده برای این امر چیزی بالغ بر 40 همت (هزار میلیارد تومان) است و ورود این مبالغ به شرکت‌های اکوسیستم می تواند تغییرات چشمگیری رقم بزند.
مدیرعامل فرا بورس ایران با بیان جزئیاتی از بازاری با نام بازار «اسمی» - که به نظر می رسد جایگزینی برای طرح پیشین است که با نام بازار «هدف» معرفی شد - اظهار کرد: ساختار مالی برخی استارت‌آپ‌ها به گونه ای است که امکان پذیرش در تابلوی اصلی را ندارندِ به همین دلیل قصد داریم با ایجاد بازاری که شروط ورود به آن کمتر سختگیرانه باشد، زمینه را برای حضور شرکت‌های بیشتری از اکوسیستم استارت‌آپی کشور فراهم کنیم.
متولیان بازار سرمایه در بخش هایی از صحبت‌های خود تلاش کردند تا دغدغه های قانونگذار و سیاستگذار را برای شرکت‌های متقاضی پذیرش شفاف کنند. در همین راستا، حمیدرضا دانش کاظمی، عضو شورای عالی بورس با بیان اینکه نباید از منافع سرمایه گذار غفلت شود گفت: مدیری که در هیات پذیرش نشسته یا آن فردی که کار ارزشگذاری را انجام می دهد، پیش از هرچیز خود را جای سهامدار خرد می بیند و بخش زیادی از سختگیری ها نیز با هدف پیشگیری از زیان احتمالی این سهامداران است. وی تاکید کرد که درک این مساله از سوی شرکت‌ها و تلاش برای رسیدن به راهکاری برای حل آن، می تواند تسریع کننده پذیرش آنها در بازار سرمایه شود.
در این رویداد بیش از هرچیز بر لزوم شکل‌گیری تعامل بیشتر میان طبقه حاکمیت با اکوسیستم استارت‌آپی تاکید شد و انتظار می رود با هم افزایی میان این دو بخش، مسیر ورود شرکت‌های فناوری محور و دانش بنیانی که از فضای استارت‌آپی سر برآورده و حالا به شرکتی بالغ و پیشرو تبدیل شده اند فراهم شود. گذشته از امیدی که با پذیرش تپسی در فرابورس، به کل اکوسیستم تزریق شده، به نظر می رسد با تخصیص درآمدهای مالیاتی به سرمایه گذاری در اکوسیستم استارت‌آپی طبق قانون جهش دانش بنیان، به زودی مبالغ قابل توجهی روانه اکوسیستم استارت‌آپی شود و بخشی از مشکل تامین سرمایه پروژه های این کسب وکارهای فناور را حل کند.