هنر 3 هزار ساله لنج سازی، تهدید یا فرصتی برای محیط‌زیست دریایی
تهران - ایرنا - هنر لنج سازی مختص ایران و دارای قدمتی سه هزار ساله است، اما هر چند وقت یکبار اخباری مبنی بر آتش سوزی لنج ها در آب های جنوبی کشور شنیده می شود که محیط زیست دریایی آن منطقه را تهدید می‌کند.
ایران کشوری دریا محور است، طول سواحل کشور در شمال و جنوب حدود پنج هزار و 800 کیلومتر است که چهار هزار و 900 کیلومتر آن در سواحل جنوبی واقع شده از این رو پهنه های آبی در این بخش از کشور از اهمیت زیادی برخوردار است به طوری که زندگی و معاش بخش زیادی از مردمان حاشیه ساحلی به آبهای نیلگون خلیج فارس گره خورده است.
بر این اساس اهالی بومی این مناطق از دیرباز همچنان در صدد استفاده بهتر و بهینه از سواحل بودند و به این ترتیب بود که هنر لنج سازی در جنوب کشور متولد شد، یعنی این طور شد که مناطق جنوبی کشورمان لقب مهد تولد دانش ساخت لنج در دنیا را به خود گرفت، شهرهای بندر ریگ، گناوه، بوشهر، جزیره شیف و برخی دیگر از بنادر جنوب ایران زادگاه لنج‌سازی معرفی شدند، در واقع قدمت ساخت این کشتی های چوبی و زیبا در هرمزگان به 3 هزار سال پیش و دوران ایلامیان بر می گردد.
در طول تاریخ، مردمان ایران به وسیله لنج‌ها، با جهان ارتباط داشتند و جهان نیز از این طریق، با فرهنگ ایرانی آشنا می‌شد. این شناورهای چوبی برای مسافربری و باربری ساخته و در سفرهای دریایی، تجاری، ماهیگیری و غواصی برای صید مروارید مورد استفاده قرار می گرفتند و می گیرند، با توجه به اهمیت این هنر از ایران زمین، دانش ساخت و دریانوردی با لنج سنتی خلیج فارس در سال 2011 میلادی به عنوان هشتمین میراث ناملموس ایران در اجلاس اندونزی سازمان یونسکو به ثبت رسید.
اما به مرور از رونق صنعت لنج‌سازی کاسته شد به طوری که در سال های اخیر لنج های چوبی کم رنگ شد و لنج هایی با جنس فایبرگلاس جایگزین لنج های چوبی سنتی شد به طوری که در سال 1380 در استان هرمزگان 32 کارگاه لنج سازی فعال بود اما اکنون به 3 کارگاه کاهش یافته است که آنها هم کج دار و مریز کار می کنند؛ در حالی که لنج های چوبی جزو میراث کهن این سرزمین به حساب می آیند و برای قرن ها از پدر به پسر رسیده است.
حال در کنار تمام اینها مدتی است که به طور میانگین هر ساله شاهد آتش گرفتن این لنج ها در آبهای جنوبی کشور هستیم که علاوه بر اینکه آن همه زیبایی، شکوه و قدمت در شعله های آتش می سوزد، آسیب های محیط زیستی زیادی نیز برای زیستمندان آن بخش از دریا به همراه دارد، علاوه بر این توسعه زندگی شهرنشینی و وفور ورود فاضلاب به پهنه های آبی حیات دریاها و اقیانوس ها را با خطر جدی مواجه کرده است.
البته وقوع آتش سوزی در لنج ها دلایل مختلفی دارد، چندی پیش سازمان بنادر و دریانوردی ضعف آموزش خدمه لنج ها، عدم رعایت ایمنی از سوی خدمه، استفاده از تجهیزات غیر استاندارد اضافی روی شناور مانند موتورپمپ‌های بنزینی و نگهداری بنزین غیرمجاز، رفتار غیرایمن در نحوه انتقال سوخت در شناورها و رفتار غیرایمن در هنگام آشپزی روی شناور را برخی از دلایل آتش سوزی این شناورهای سنتی اعلام کرده بود.
چندی پیش سیدعلی هاشمی فرماندار شهرستان عسلویه اعلام کرده بود که 7 فروند لنج باری در اسکله نخل تقی این شهرستان دچار آتش‌سوزی و به طور کامل طعمه حریق شد که دو لنج فایبرگلاس و پنج لنج چوبی بود.
از آنجایی که آب های جنوبی کشور از تنوع زیستی دریایی زیادی برخوردارند از این رو قطعا بروز چنین آتش سوزی هایی می تواند خساراتی زیاد و گاهی جبران ناپذیر ایجاد کند که با توجه به اهمیت موضوع مدیر کل دفتر بررسی و مقابله با آلودگی دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست در این باره به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: سازمان محیط زیست در راستای وظیفه ذاتی خود در صدد حفاظت از این پهنه های آبی برآمده بر این اساس پایش سواحل را با همکاری سازمان شیلات در دستور کار قرار داده است.
محمود رضایی با بیان اینکه آتش‌سوزی لنج‌های صیادی و باری در آبهای کشور، محیط‌زیست دریایی و حیات زیستمندان آن را تهدید می‌کند، افزود: آتش سوزی و یا غرق شدن شناورها بالقوه عامل آلایندگی دریاها است زیرا هم محتوای بار شناورها و هم مواد تشکیل دهنده بدنه شناور و روغن های موتور از عوامل اصلی ایجاد آلودگی دریاها به شمار می رود که با بروز آتش سوزی وارد این پهنه های آبی می شوند.
وی اظهارداشت: در جاهای مختلف دنیا بارها شاهد نشت مواد سوختی و شیمیایی به دریا و آلودگی نفتی و شیمیایی ایجاد شده در دریا ناشی از آتش سوزی شناورها بوده ایم، یکی دیگر از عواقب سوء ناشی از آتش سوزی شناورها تخلیه اضطراری بار شناور به دریا است که با توجه به نوع و جنس بار، اثرات زیانباری بر محیط زیست دریایی وارد می کند.
مدیر کل دفتر بررسی و مقابله با آلودگی دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست اظهارداشت: اگر آتش سوزی منجر به غرق شدن شناور شود، قطعا بر روی آبسنگ های مرجانی آسیب وارد می شود، علاوه بر این زمانی که آتش سوزی رخ می دهد موجب کدورت آب و افزایش دما در آن منطقه می شود که زیستمندان آن بخش از بستر دریا را دچار آسیب می کند.
رضایی ادامه داد: یکی دیگر از بخش های محیط زیست که با آتش سوزی ها دچار مشکل می شود زیستگاه های طبیعی جنگل های حراء است که اگر از بین بروند در بسیاری از موارد تلفات ناشی از آتش سوزی قابل جبران نخواهد بود؛ این در حالی است که جنگل های حرا زیستگاه گونه های زیادی از پرندگان آبزی و کنار آبزی و آبزیان دریایی است که با نابودی آنها حیات این گونه ها هم به خطر می افتد.
وی اظهارداشت: از آنجا که جنس لنج ها از چوب است، زمان آتش سوزی علاوه بر آسیب بر محیط زیست دریایی موجب آلودگی هوا نیز می شود چون حوضچه های حضور این لنج ها معمولا نزدیک مناطق مسکونی است از این رو دود ناشی از آتش در هوا پراکنده می شود، همچنین امکان سرایت آتش به سایر لنج هایی که در حوضچه هستند، وجود دارد و این خطر را چند برابر می کند.
رضایی ادامه داد: در مواردی که لنج ها به دور از ساحل و حوضچه های آبی دچار آتش سوزی و در نهایت غرق می شوند، باقیمانده آنها در کف دریا جای می گیرد که ممکن است در مواردی باعث ایجاد مزاحمت در کنترل تردد سایر شناورها شود که این مساله نیز مشکل ساز و خطر آفرین خواهد بود.
وی تاکیدکرد: بر این اساس دفتر بررسی و مقابله با آلودگی های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست بررسی عملکرد محیط زیستی بنادر تجاری و شیلاتی را در دستور کار خود قرار داده که در این روند علاوه بر بررسی امکانات و وضعیت اطفای حریق در بنادر کشور، نگاهی هم به وضعیت و امکانات اطفای حریق در شناورها و تاکید بر لزوم نظارت مدیریت بنادر به امکانات اطفای حریق در شناورها و نظارت بر رعایت پروتکل های ایمنی دارد تا حداکثر تلاش برای وقوع آتش سوزی شناورها صورت گیرد و مانع وقوع خسارات جانی، مالی و زیستی در منطقه شود.
مدیر کل دفتر بررسی و مقابله با آلودگی دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست اظهارداشت: در واقع در راستای وظایف حاکمیتی سازمان محیط زیست و پیرو برنامه ریزی های انجام شده برای بازرسی عملکرد محیط زیستی بنادر شیلاتی کشور با هماهنگی سازمان شیلات کشور، از بنادر شیلاتی استان های شمالی، بنادر شیلاتی استان های سیستان و بلوچستان و خوزستان مورد بازرسی قرار گرفتند.
رضایی گفت: از نقاط ضعف برخی از بنادر شیلاتی کمبود تجهیزات اطفای حریق و مقابله با آتش سوزی در بنادر و شناورهای صیادی بود که متاسفانه در چند روز اخیر آتش سوزی چند لنج باری در بنادر کشور موید این مهم است که ضرورت اهتمام، همکاری و مساعدت دستگاه های ذیربط و مالکان شناور ها را دو چندان می کند، لذا با تامین تجهیزات و تامین اعتبار لازم برای تهیه و به روز کردن تجهیزات مناسب در بنادر و شناورها برخی از این حوادث قابل پیش گیری است که با اجرای آن از آلودگی دریا ناشی از این حوادث جلوگیری می شود.
مدیرکل دفتر بررسی و مقابله با آلودگی دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست تاکیدکرد: این دفتر کماکان به همکاری با سازمان شیلات و سایر دستگاه های ذیربط ادامه می دهد و آماده هرگونه همکاری و مساعدت برای رسیدن به اهداف سازمانی و حفظ محیط زیست دریایی است.
9014