واکاوی حیات تالاب صالحیه البرز

تالاب ها، مهمترین، با ارزش ترین و پیچیده ترین اکوسیستم های روی زمین هستند و دلیل آن هم کارکردهای متنوعی است که منافع اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و علمی زیادی را دربر می گیرند.

از سوی دیگر تالابها به عنوان یکی از بارزترین زیبایی های خلقت، مفیدترین و در عین حال بدبیارترین اکوسیستم های طبیعت به شمار می روند.

این زیستگاه های حیاتی و متنوع از جمله نظام های حیات بخشی هستند که جایگزین ندارند؛ تنوع زیستی، ژنتیکی و تنوع گونه هایی که در تالاب زندگی می کنند از اهمیت بالایی برخوردار است و امروزه به عنوان یک منبع درآمد برای خانواده به خصوص در مناطق محروم محسوب می شوند.

استان البرز تنها یک تالاب فصلی بنام صالحیه در مناطق بیابانی شهرستان نظرآباد با پهنه ای به وسعت 31 هزار هکتار دارد ولی محدوده آبگیری آن 200 هکتار می باشد.

در راستای حفاظت بهینه از عرصه های با ارزش اکولوژیک و تحقق سیاست های سازمان حفاظت محیط زیست در جهت حفاظت و ارتقاء سطح مناطق و بر اساس درخواست دوستداران محیط زیست، پس از بازدیدها و بررسی های میدانی توسط کارشناسان محیط زیست از منطقه و ارزیابی ظرفیت اکولوژیک و حیات وحش منطقه، تالاب صالحیه به مدت 5 سال به عنوان منطقه شکار ممنوع به تصویب رسید.

بخشی از آب این تالاب فصلی از رودخانه کردان تامین می‌شود و در فصل گرما به دلیل نیاز کشاورزان از رودخانه کردان عملا این تالاب رو به خشکی می‌رود.

تالاب صالحیه در سال‌های گذشته به زیستگاه حدود 45 گونه جانوری عمدتا پرنده تبدیل شده بود، گونه‌هایی که پس از خشک شدن از تالاب مهاجرت می‌کردند، اما پس از بارش های خوب سال گذشته و سال جاری با آبگیری مجدد، تعدادی از گونه‌های جانوری به این تالاب بازگشته‌اند.

این تنوع زیستی شکل گرفته در اطراف تالاب و مهمتر از همه تهدید نمک‌های آن برای مردم استان و مزارع کشاورزی اطراف، لزوم احیا و حفظ تالاب صالحیه را دوچندان کرده است.

این تالاب در سال های اخیر به دلیل بارش های مناسب فصل های زمستان و بهار و همچنین هدایت بخشی از آب رودخانه کردان ساوجبلاغ تقریبا به یک تالاب دایمی تبدیل شده بود به طوریکه زیستگاهی برای بیش از 120 گونه پرنده آبزی، کنارآبزی، خشک زی، مهاجر و... شده بود.

علیرغم اینکه خرداد ماه سال جاری تالاب آبگیری بسیار مناسبی داشت و چهره ای زیبا با وجود انواع پرندگان به خود گرفته بود ولی اکنون با پهنه ای خشک و نمکی روبرو هستیم.

خشک شدن دوباره تالاب صالحیه استان البرز، تهدیدی مشابه تهدید دریاچه ارومیه به دنبال دارد به طوری که اگر خشک شود هزاران تن نمک با یک وزش باد مزارع اطراف را نابود خواهد کرد.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان البرز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا دلیل اصلی خشک شدن این تالاب را شکسته شدن بخشی از دیواره مهار تالاب عنوان کرد و گفت: این اتفاق در خرداد ماه سال جاری به وقوع پیوست و علیرغم اینکه خیلی سریع در ترمیم این دیواره اقدام کردیم ولی سرعت بالای خروج آب باعث شد تا تالاب خشک شود.

فردین حکیمی افزود: آب تالاب به سوی زهکش قزوین تخلیه شد و به دلیل قرار گرفتن در فصل تابستان و فصل کشاورزی، دیگر امکان آبگیری مجدد تالاب از آب های سطحی فراهم نشد.

وی اظهار داشت: آبگیری این تالاب از طریق آب های سطحی استان های قزوین و البرز انجام می شد که مقداری از آب رودخانه های زیاران و خررود قزوین و رودخانه های کردان و خرم آباد البرز به سمت تالاب هدایت می شد.

وی گفت: درخواست محیط زیست استان از دادستانی شهرستان نظرآباد، مسدود کردن بخشی از کانال زهکش و هدایت آب به دشت جنوبی تالاب (با هدف افزایش رطوبت خاک، تقویت پوشش گیاهی و کاهش انتشار گرد و غبار) بود که بر همین اساس دادستان نظرآباد حکم مسدود شدن این زهکش را در اردیبهشت ماه سال جاری صادر کرد.

حکیمی با بیان اینکه حجم زیادی از آب تالاب به دلیل شکستگی دیواره آن و همچنین انتقال آب تالاب به زهکش تخلیه شده، افزود: این زهکش توسط استان قزوین و بدون در نظر گرفتن پیوست زیست محیطی با هدف کاهش میزان شوری خاک ایجاد شد که از استان قزوین آغاز و در البرز ادامه یافت و به رودخانه شور منتهی می شود.

وی تصریح کرد: ایجاد این کانال نه تنها شوری خاک را کم نکرد بلکه به دلیل خارج کردن آب از سفره های زیرزمینی و ایجاد مانعی بین اراضی پایین دست و بالادست کانال و عدم انتقال آب بین این دو بخش، موجب افزایش شوری خاک و ایجاد کانونی برای ایجاد ریزگرد و گرد و غبار شد.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان البرز گفت: مسوولان مربوطه در استان قزوین بایستی با ایجاد این مشکلات به دنبال ترمیم و رفع این معضل برمی آمدند و به البرزی خسارت نمی زدند.

وی ادامه داد: بر اساس مصوبات استانی قرار شده تا از آبان ماه با تخصیص حق آبه از رودخانه کردان از سوی آب منطقه ای استان، آبگیری این تالاب انجام شود.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان البرز در خصوص برنامه پیش بینی شده در بازه زمانی پنج ساله گفت: بر اساس برنامه ریزی هایی که توسط محیط زیست استان در راستای حفاظت و احیای تالاب انجام شده بود، راه اندازی پایشگاه آنلاین تالاب، اجرای طرح حفاظت و قرق و احیای تالاب از جمله این برنامه ها است.

حکیمی افزود: لایه روبی کانال های خاکی، تثبیت دیواره های تالاب، مسدود نمودن کانالهای زهکش، شروع عملیات ساماندهی شترهای سرگردان، تثبیت مرز تالاب به لحاظ عدم تداخل با مستثنیات اشخاص، مطالعات تعیین نیاز آبی و برنامه عمل احیای تالاب انجام و امکان سنجی استفاده از پساب تصفیه شده فاضلاب شهری (با رعایت استانداردهای محیط زیست) بعنوان منبع پایدار تامین آب برای تالاب، راه اندازی سایت پرنده نگری از برنامه های آتی محیط زیست بوده که تلاش داریم با تخصیص اعتبارات استانی و ملی، تا پایان سال جاری تحقق یابد.

تالاب صالحیه هیچ حق آبه ای ندارد

مدیر دفتر بهره برداری و نگهداری تاسیسات آبی و برق آبی شرکت آب منطقه ای استان البرز با بیان اینکه بین آب و حق آبه تفاوت وجود دارد، گفت: ما آب را برای تالاب می فرستیم ولی حق آبه نمی فرستیم زیرا حق آبه این تالاب با استان قزوین است که تالاب بر روی خررود قزوین قرار گرفته است.

فیروز قاسم زاده افزود: به دلیل مسایل زیست محیطی و به خصوص وجود ریزگردها که در فصولی از سال استان را در برمی گیرد، آب مازاد رودخانه کردان را هر ساله به سمت این تالاب هدایت می کنیم ولی حق قانونی و حقوقی تالاب نیست.

وی اظهار داشت: بر اساس برنامه ریزی های انجام شده سالانه 5 میلیون مترمکعب از آب مازاد رودخانه کردان را به سمت تالاب صالحیه می فرستیم که امسال این عدد به 7 میلیون مترمکعب رسید.

وی گفت: هدایت این آب هم به این منطقه به دلیل تاسیساتی است که آب منطقه ای در آن محدوده دارد به طوریکه این شرکت 2 کانال کردان و کشاورز را دارد که آخر آن با فاصله 17 کیلومتر به تالاب می رسد که آبراهه ای را ایجاد کرده ایم تا آب به سمت تالاب هدایت شود.

قاسم زاده ادامه داد: اگر این تاسیسات نبود آب را برای تالاب نمی فرستادیم زیرا فاصله رودخانه کردان تا تالاب 40 کیلومتر است.

تمام دشت های استان البرز ممنوعه بحرانی هستند

مدیر دفتر بهره برداری و نگهداری تاسیسات آبی و برق آبی شرکت آب منطقه ای استان البرز با بیان اینکه ساخت کانال برای انتقال آب 300 میلیارد تومان هزینه در بردارد، افزود: تمام دشت های استان به جز طالقان دشت های ممنوعه بحرانی هستند که مرحله تنش را هم رد کرده است.

وی اضافه کرد: حق آبه برای احیای این دشت ها صادر شده و آبی دیگر وجود ندارد که بخواهند از آن حق آبه برای تالاب تخصیص دهند ضمن اینکه سطح سفره های زیرزمینی و آب خوان ها نیز در حال افت است.

وی گفت: آب رودخانه کردان نیز برای محیط زیست و کشاورزان منطقه اهمیت دارد و از سالیان گذشته که مردم در آن منطقه ساکن شدند، میزان حق آبه ها صادر شده ولی چون ریزگردها یکی از مسایل اصلی استان است، این آب را به تالاب هدایت می کنیم تا به نوعی دین خود را ادا کنیم.

قاسم زاده میزان آب رودخانه کردان را 110 میلیون مترمکعب دانست و افزود: در صورت بارندگی و پرآب شدن رودخانه، آب به سمت تالاب فرستاده می شود و این در حالی است که نباید سیلاب را وارد کانال کنیم زیرا رسوب گذاری می کند ولی برای احیای تالاب این کار را انجام می دهیم.

وی تالاب را یک عارضه طبیعی دانست که باید خودش بتواند آب را نگه دارد و اگر نتواند به سمت رودخانه شور می رود.

وی بیان داشت: امسال هم در نظر داریم تا 5 میلیون متر مکعب آب را برای حدود 9 ماه سال به سمت تالاب هدایت کنیم.

• اداره کل حفاظت محیط زیست البرز
• تالاب ها
• نظرآباد
• استان البرز