وزارت نیرو به برخی تعهداتش در زمینه حقابه تالاب‌ها عمل نکرد
رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست گفت: این نکته که وزارت نیرو به برخی تعهدات خود در زمینه تخصیص حقابه قانونی بعضی تالاب‌ها عمل نکرده، واقعیتی انکارناپذیر است، ولی سازمان محیط‌زیست حتما پیگیری می‌کند که حق تالاب‌ها را از دستگاه متولی تخصیص حقابه‌ها بگیرد.
با وجود این که براساس آخرین آمار‌های رسمی، بارندگی‌های اخیر سبب شده است که سطح تراز دریاچه ارومیه 26 سانتی‌متر نسبت به ابتدای مهر 1402 یعنی شروع سال آبی جاری افزایش پیدا کند، اما به گفته فیروز قاسم‌زاده، سخنگوی صنعت آب کشور با توجه به این که تراز اکولوژیک دریاچه 1274 متر و 10 سانتی‌متر است، دریاچه ارومیه برای رسیدن به شرایط نُرمال باید حدود 4 متر دیگر افزایش سطح تراز پیدا کند.
به گزارش تسنیم، همچنین دریاچه ارومیه برای رسیدن به سطح تراز اکولوژیک خود، نزدیک 14 میلیارد متر مکعب آب کم دارد، زیرا حجم دریاچه در تراز اکولوژیک آن حدود 14.5 میلیارد متر مکعب است و به گفته حمیدرضا رستگاری، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی، در حال حاضر کمتر از یک میلیارد متر مکعب آب در دریاچه ارومیه وجود دارد.
از این آمار‌ها این‌طور استنباط می‌شود، با وجود این که بارندگی‌های اخیر، اندکی حال دریاچه ارومیه را بهتر کرده، اما هنوز هم وضعیت دریاچه بحرانی است. در چنین شرایطی انتشار خبر‌هایی مانند احتمال برداشت لیتیوم از بستر دریاچه ارومیه و همچنین تایید خبر برداشت کربنات سدیم به عنوان تامین ماده اولیه تولید شیشه در کارخانه سلماس توسط مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی، در کنار خبر‌هایی که از برداشت نمک صنعتی از حاشیه دریاچه به گوش می‌رسد، این سوال را برای افکار عمومی ایجاد می‌کند که آیا در حال حاضر با دریاچه‌ای مواجه هستیم که دچار مرگ قطعی شده و امیدی به احیای آن نیست و به دریاچه ارومیه به‌جای یک تالاب پُرآب باید به عنوان یک منبع استخراج نمک و مواد معدنی نگاه کنیم یا این که هنوز هم امیدی هست که بزرگترین دریاچه داخلی ایران احیا شود؟
در این میان البته این فقط دریاچه ارومیه نیست که حال به‌شدت نامساعدی دارد و گزارش‌های رسمی مسئولان سازمان حفاظت محیط‌زیست از این حکایت دارد که هم‌اکنون وضعیت اغلب تالاب‌های کشورمان از جمله هامون، گاوخونی، جازموریان، پریشان، ارژن و... بسیار نامناسب است، به نحوی که این تالاب‌ها در آستانه خشکیدگی کامل قرار گرفته‌اند و همچنین هورالعظیم، شادگان، انزلی، میانکاله، بختگان، اینچه و... نیز جزو تالاب‌هایی هستند که با آلودگی، تخریب و مشکلات زیست‌محیطی متعددی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
کارشناسان حوزه محیط‌زیست در طول سال‌های اخیر بار‌ها تاکید کرده‌اند که عمده‌ترین مشکل تمام تالاب‌های کشورمان عدم تامین حقابه محیط‌زیستی آن‌ها توسط وزارت نیرو است؛ به نحوی که آمار‌های رسمی خود سازمان محیط‌زیست از این حکایت دارد که در چند سال گذشته، درصد‌های بسیار اندکی از حقابه‌های قانونی دریاچه ارومیه و تالاب‌هایی نظیر جازموریان، هامون، گاوخونی و... به آن‌ها اختصاص پیدا کرده است. این در حالی است که طبق قانون حفاظت، احیا و مدیریت تالاب‌ها، وزارت نیرو مکلف است هر آنچه را که به عنوان حقابه یک تالاب توسط سازمان محیط‌زیست تعیین می‌شود، در طول یک سال آبی به آن تالاب اختصاص دهد؛ بنابراین، جای طرح این پرسش وجود دارد که سازمان حفاظت محیط‌زیست به عنوان نهاد ناظر بر اجرای قوانین زیست‌محیطی کشور، چه اقداماتی را برای پایبند کردن وزارت نیرو به تعهدات قانونی خود در زمینه تخصیص حقابه تالاب‌ها انجام داده است؟
میزان لیتیوم دریاچه به حدی ناچیز است که هیچ‌کس برای سرمایه‌گذاری رغبت پیدا نمی‌کند
در گفت‌وگویی تفصیلی، پاسخ این پرسش‌ها را از «علی سلاجقه»، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست جویا شدیم و او نیز به خبرنگار ایلنا توضیح داد: در موضوعات محیط‌زیستی شاهد آن هستیم که هر روز خبر‌هایی منتشر می‌شود که هیچ واقعیتی ندارد، اما افکار عمومی را دچار چالش می‌کند؛ مثلا یک روز بحث ابردزدی را مطرح می‌کنند و روز دیگر بحث برداشت لیتیوم از بستر دریاچه را. نکته مهم این است که منابع لیتیوم دریاچه ارومیه تنها بین 5 ppm تا حداکثر 60 ppm است؛ یعنی میزان ذخیره لیتیوم در بستر دریاچه به حدی ناچیز است که هیچ سرمایه‌گذاری برای صرف هزینه به‌منظور برداشت این ماده معدنی از بستر دریاچه رغبت پیدا نمی‌کند. به همین دلیل هیچ‌گاه موضوع برداشت لیتیوم از بستر دریاچه ارومیه مطرح نبوده است و در آینده هم مطرح نخواهد شد.
معاون رئیس‌جمهور ادامه داد: حتی در زمانی که دریاچه ارومیه در تراز نُرمال خود قرار داشت، اقداماتی مثل برداشت کربنات سدیم یا انواع نمک از بستر دریاچه انجام می‌شد، یا مثلا شورابه‌هایی در حاشیه دریاچه وجود داشت که غلظت نمک در آن‌ها بسیار بالا بود و با فرآیند تغلیظ مقداری نمک را از کف آن برداشت می‌کردند؛ بنابراین برداشت نمک از بستر دریاچه ارومیه یا حاشیه آن موضوع جدیدی نیست و این‌طور نیست حالا که سطح تراز دریاچه پایین آمده است، برخی افراد به فکر برداشت نمک از آن افتاده باشند، بلکه این کار در گذشته و در شرایط مناسب تراز دریاچه نیز انجام می‌شد و در آینده نیز حتی اگر دریاچه ارومیه به طول کامل احیا شود، بازهم ممکن است برداشت نمک از حاشیه آن انجام شود.
وی افزود: از زمانی که ستاد احیای دریاچه ارومیه در دولت قبل شکل گرفت، تا امروز که این ستاد با شکلی متفاوت به کار خود ادامه می‌دهد، اولویت اصلی دولت‌ها احیای دریاچه ارومیه بوده و هیچ‌گاه این موضوع در سطوح کلان تصمیم‌گیری کشور مطرح نشده است که دریاچه را به حال خود رها کنیم تا خشکیده شود و سپس از بستر یا حاشیه آن نمک یا مواد معدنی برداشت کنیم؛ اگرچه در دولت گذشته حتما می‌شد که تصمیمات بهتری در ستاد احیای دریاچه ارومیه گرفته شود. در دولت سیزدهم نیز رویکرد اصلی، احیای دریاچیه ارومیه براساس اصول علمی است. در حال حاضر عمده اقدامات سخت‌افزاری مربوط به احیای دریاچه به پایان رسیده و اقدامات نرم‌افزاری آن باقیمانده است؛ البته اگر از همان ابتدای تشکیل ستاد احیا اقدامات نرم‌افزاری را در اولویت قرار می‌دادند، حتما امروز بسیاری از مشکلات دریاچه حل شده بود.
کشت یونجه حدود یک‌سوم آب حوضه آبریز دریاچه ارومیه را مصرف می‌کند
سلاجقه با بیان اینکه با وجود شرایط نامناسب امروز دریاچه ارومیه، هنوز هم جای امیدواری نسبت به احیای این دریاچه وجود دارد، اظهار داشت: در آخرین نشست ستاد ملی احیای تالاب‌های کشور که با حضور معاون اول رئیس‌جمهور و مقامات عالی دستگاه‌های ذی‌ربط برگزار شد، تصمیم بر این شد که مدیریت نرم حوضه آبریز دریاچه ارومیه یعنی صرفه‌جویی در مصرف آب بخصوص در بخش کشاورزی را به شکلی پیش ببریم که امکان تامین حقابه دریاچه بیش از پیش فراهم شود. البته نمی‌توان انکار کرد سد‌های متعددی که در گذشته در این حوضه آبریز ساخته شده، تا حد زیادی جلوی ورود جریان آب به دریاچه ارومیه را گرفته است، اما تلاش شده است با برخی اقدامات سخت‌افزاری نظیر احداث تونل کانی‌سیب یا رساندن پساب تصفیه‌شده شهر‌های تبریز و ارومیه به بستر دریاچه، تا حدی این مشکل جبران شود.
رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست با تاکید بر اینکه کفه سفید دریاچه ارومیه وقتی جان می‌گیرد که هاله سبز دور آن حذف شود، عنوان کرد: هاله سبزی که دور دریاچه ارومیه ایجاد شده است، یعنی توسعه ناپایدار کشاورزی در منطقه در قالب چاه‌های غیرمجاز حفرشده یا گونه‌های آب‌بری که در این محدوده کشت می‌شود، بخش اعظم حقابه دریاچه را به خود اختصاص داده است؛ به عنوان مثال، کشت یونجه حدود 33 تا 34 درصد کل آب حوضه آبریز دریاچه ارومیه را مصرف می‌کند و علاوه بر این، کشت چغندر قند و باغات سیب که عمدتا متعلق به افراد خوش‌نشینی است که در اطراف دریاچه برای خودشان باغ و اراضی ایجاد کرده‌اند، سهم زیادی از حقابه دریاچه را از بین می‌برد. تا وقتی کمربند سبزی که این خوش‌نشین‌ها در اطراف دریاچه برای خوشان درست کرده‌اند، مدیریت نشود، دریاچه ارومیه احیا نخواهد شد.
کاربری بعضی از اراضی اطراف دریاچه را باید تغییر دهیم
معاون رئیس‌جمهور ضمن درخواست از وزارتخانه‌های نیرو و جهاد کشاورزی برای اعمال مدیریت نرم بر حوضه آبریز دریاجه ارومیه، یادآور شد: در آخرین نشست ستاد ملی احیای تالاب‌های کشور، موضوع مدیریت نرم یا همان انجام اقدامات نرم‌افزاری برای صرفه‌جویی در مصرف آب در حوضه آبریز دریاچه ارومیه با جزئیات مطرح و تصویب شد؛ به نحوی که مقرر شده است که هم وزارت نیرو و هم وزارت جهاد کشاورزی، تمام اقدامات لازم برای حذف چاه‌های غیرمجاز، اصلاح الگوی کشت و جلوگیری از کشت گونه‌های آب‌بر در حوضه آبریز دریاچه ارومیه را انجام دهند. البته ممکن است که با انجام این اقدامات دچار برخی تنش‌های اجتماعی شویم، اما اگر بخواهیم دریاچه را به شکلی مدیریت کنیم که به وضعیت پایداری برسد، باید کاربری بعضی از اراضی اطراف دریاچه را تغییر دهیم و حتی باید جلوی انجام کشاورزی در برخی اراضی را بگیریم.
وی در ادامه تاکید کرد: نباید با هر قیمتی از جمله به بهای از دست دادن دریاچه ارومیه، شرایط را برای هر نوع کشت‌وکاری در اطراف دریاچه فراهم کنیم، بلکه باید توجه داشته باشیم که حفظ دریاچه ارومیه حق تمام ملت ایران است و نباید این حق را از همه مردم بگیریم و سهم آب دریاچه را به عده‌ای خاص بدهیم. البته شکی نیست که دستگاه‌های ذی‌ربط باید برای کسانی که جلوی کشاورزی آن‌ها گرفته خواهد شد، معیشت‌های جایگزین دارای درآمد مناسب تعریف کنند تا اقدامات نرم‌افزاری به معیشت هیچ خانواده‌ای آسیب نزند. اما در هر صورت، مدیریت نرم حوضه آبریز دریاچه ارومیه در دستور کار جدی دولت قرار دارد و امیدواریم در میان‌مدت بتوانیم به سطحی از صرفه‌جویی آب بخصوص در بخش کشاورزی در این حوضه آبریز برسیم که بتوان حقابه دریاچه ارومیه را تا حد قابل قبولی تامین کرد.
سازمان محیط‌زیست حقابه قانونی تمام تالاب‌های مهم کشور را محاسبه کرده است
سلاجقه در بخش دیگری از صحبت‌های خود به تصویب «کنوانسیون جهانی حفاظت از تالاب‌ها» به عنوان یکی از نخستین پیمان‌های محیط‌زیستی سراسر جهان در 13 بهمن 1349 در شهرستان رامسر استان مازندران اشاره کرد و گفت: این معاهده، اولین پیمان الزام‌آور محیط‌زیستی جهانی بود که در کشورمان به تصویب رسید و نشان می‌دهد که مردم ما از گذشته به فکر حفاظت از محیط‌زیست جهان بوده‌اند.
رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست ادامه داد: سازمان حفاظت محیط‌زیست بعد از تصویب قانون حفاظت، احیا و مدیریت تالاب‌های کشور در سال 1396، حقابه تالاب‌های اصلی کشور را براساس سه وضعیت مختلف یعنی شرایط پرآبی، شرایط نُرمال و شرایط کم‌آبی به وزارت نیرو اعلام کرده است و طبق قانون، این وزارتخانه حتی در وضعیت کم‌آبی مکلف است که تنها به نسبت کاهش ذخایر آبی یعنی به همان نسبتی که آورده سالیانه یک رودخانه یا حجم ذخیره مخزن یک سد کاهش پیدا می‌کند، میزان تخصیص حقابه محیط‌زیستی تالاب‌ها را کمتر کند؛ به عبارت دیگر، حتی در شرایط خشکسالی نباید میزان تخصیص حقابه یک تالاب از درصد مشخصی که منابع آب سطحی حوضه آبریز مربوط به آن تالاب کاهش پیدا کرده است، کمتر شود.
وی همچنین بیان کرد: سازمان محیط‌زیست حقابه تمام تالاب‌های مهم کشور از جمله تالاب‌هایی را که ذیل تعهدات کنوانسیون رامسر به عنوان تالاب بین‌المللی به ثبت رسیده‌اند، محاسبه کرده است و محاسبات خود را تحت عنوان جدول تخصیص حقابه‌های محیط‌زیستی در حوضه‌های آبریز مربوط به تالاب‌های مختلف به وزارت نیرو تحویل داده و وزارت نیرو هم موظف است به نسبت شرایط پرآبی، نُرمال یا کم‌آبی، حقابه تالاب‌ها را اختصاص دهد. در دولت سیزدهم نیز با توجه به میثاق ملی دولت مردمی که به امضای اعضای هیات دولت رسیده است، برنامه‌ای جدی برای تخصیص حقابه تالاب‌ها براساس جدول تدوین‌شده توسط سازمان محیط‌زیست، از سوی وزارت محترم نیرو آغاز شده است تا شرایط تالاب‌های کشور بهبود یابد.
بخش زیادی از حقابه تالاب‌ها، در طول مسیر رهاسازی به صورت غیرقانونی برداشت می‌شود
سلاجقه با تاکید بر این که خشکسالی‌های متوالی باعث کاهش محسوس منابع آب‌های سطحی کشور شده است، اظهار داشت: از زمانی که وزارت نیرو حجم آب مشخصی را به عنوان حقابه محیط‌زیستی یک تالاب رهاسازی می‌کند، تا وقتی که آب رهاشده به تالاب مربوطه برسد، این آب در طول مسیر مشتریان بسیار متعددی دارد؛ یعنی بخش زیادی از حقابه رهاسازی‌شده برای تالاب‌های کشور معمولا در طول مسیر رسیدن به تالاب، توسط افراد مختلف عمدتا به صورت غیرقانونی برداشت می‌شود. ضمن این که خشکسالی‌ها و کم‌بارشی‌های متوالی سال‌های اخیر باعث شده است که بستر بسیاری از تالاب‌های کشور حالت خشکیدگی پیدا کند این مساله میزان نفوذ آب رهاسازی‌شده به دل زمین و جمع نشدن آن در بستر تالاب را افزایش می‌دهد.
رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست با بیان این که افزایش متوسط دمای هوا باعث شده است که میزان تبخیر منابع آب سطحی از جمله حقابه‌های رهاسازی‌شده و آب‌های اندک جمع‌شده در تالاب‌ها افزایش یابد، خاطرنشان کرد: برداشت‌های غیرمجاز آب در طول مسیر رهاسازی حقابه‌ها باعث می‌شود در بسیاری از مواقعی که وزارت نیرو حقابه‌های قانونی را براساس تعهدات خود به سمت برخی تالاب‌های کشور رها می‌کند، عملا حجم آب رهاسازی‌شده به تالاب‌های مربوطه نرسد؛ بنابراین، همان‌قدر که باید رهاسازی حقابه‌ها به اندازه کافی را از وزارت نیرو مطالبه کنیم، باید از دستگاه‌های نظارتی کشور و همچنین از خود وزارت نیرو این مطالبه را داشته باشیم که جلوی برداشت‌های غیرمجاز آب در طول مسیر رهاسازی حقابه‌ها را بگیرند.
سازمان محیط‌زیست برای گرفتن حق تالاب‌ها از وزارت نیرو پیگیری می‌کند
سلاجقه در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفت: وجود مشکلات مختلف در طول مسیر رهاسازی حقابه‌ها، نباید وزارت نیرو را از انجام تعهدات قانونی خود در زمینه تخصیص حقابه‌های قانونی تعیین‌شده توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست بازبدارد. این موضوعی است که در اغلب جلسات هیات دولت از دوستان وزارت نیرو مطالبه می‌کنیم و خوشبختانه در برخی موارد شاهد آن بوده‌ایم که مسئولان این وزارتخانه در استان‌های مختلف به تعهدات خود عمل کرده‌اند و به همین دلیل، با وجود خشکسالی‌های پیاپی و شرایط حاد اقلیمی که اکنون در آن قرار گرفته‌ایم، بعضی تالاب‌های کشور از جمله تالاب‌های سه‌گانه آلماگل، آلاگل و آجی‌گل در استان گلستان یا تالاب‌های چغاخور و گندمان در چهارمحال و بختیاری وضعیت مناسبی دارند، ولی متاسفانه تالاب‌هایی نظیر هامون و گاوخونی، تالاب‌های استان فارس و همچنین خود دریاچه ارومیه در شرایط نامساعدی به سر می‌برند.
وی در پایان تصریح کرد: معاونت محیط‌زیست دریایی و تالاب‌های سازمان محیط‌زیست و همچنین ادارات کل استانی در طول دو سال و نیم گذشته اقدامات مناسبی را برای احیای برخی تالاب‌های مهم کشور انجام داده‌اند که این اقدامات در بسیاری از موارد به نتیجه رسیده و دستاورد‌ها به صورت میدانی توسط کارشناسان و اساتید دانشگاه قابل ارزیابی است. اما شکی نیست که کفه تالاب رو به آسمان قرار دارد و تالاب از آسمان می‌خواهد که بارش‌های مناسبی داشته باشد تا وضعیت آن بهبود یاد؛ البته به شرطی که ما نیز از روی زمین شرایط را به نحوی مدیریت کنیم که حقابه قانونی به تالاب برسد. به هر حال، این نکته که وزارت نیرو به برخی تعهدات خود در زمینه تخصیص حقابه قانونی بعضی تالاب‌ها عمل نکرده، واقعیتی انکارناپذیر است، ولی سازمان محیط‌زیست حتما پیگیری می‌کند که حق تالاب‌ها را از دستگاه متولی تخصیص حقابه‌ها بگیرد.
از میان اخبار