پارک بزرگ و نیم قرن بلاتکلیفی غرب تبریز

به گزارش خبرآنلاین از تبریز، پروژه پارک بزرگ، از قصه‌های تکراری و بی‌رمق توسعه عمرانی تبریز است. مسئولان شهری و اعضای شورا آن‌جا که حرفی پشت تریبون نداشته باشند، معمولا دست‌به‌دامن پارک بزرگ تبریز می‌شوند. انتقاد از بی‌سر و سامانی این پروژه، بیشتر مواقع، سرخط ثابت رسانه‌های شهری است.

حمید وارسته، شهردار سال‌های دور تبریز، در خاطرات خود از این پروژه عظیم سخن به میان می‌آورد. پروژه‌ای که نه تنها در تبریز و ایران، بلکه در خاورمیانه تک بوده است.

طرح پارک بزرگ، همزمان با ورود شهرسازی تبریز به دوره مدرن، سال 1350 مورد توجه قرار گرفت. وارسته در خاطرات خود، وسعت این محدوده ارزشمند را 864 هکتار، یعنی بیشتر از «هایدپارک لندن» قید کرده و تحقق آن را از آرزوها و حسرت‌های دور و دراز خود خوانده است.

عرصه این طرح، از شرق به جاده فرودگاه، از شمال به جاده تبریز - مرند و از غرب به جاده مرند تا ایستگاه راه‌آهن محدود است. عبور دو رودخانه آجی‌چای و مهرانه‌رود از وسط این پارک، قابلیت‌های زیست‌محیطی و گردشگری این پارک را غنا بخشیده است.

لوناپارک، باغ‌وحش، کتابخانه، نمایشگاه، پیک‌نیک، قایقرانی، ماهیگیری، دوچرخه‌سواری، سوارکاری، جنگل، مرغزار، دریاچه و باغ‌میوه، بخشی از کارکردهای بالقوه این پارک است که در ابتدا پیش‌بینی شده بود. پارک بزرگ تبریز، درست در قرینگی تفرجگاه ائل‌گلی قرار گرفته و از این حیث، می‌تواند نقش مؤثر در کاهش ترافیک، توزیع فرصت‌های گردشگری و اشتغال‌زایی در منطقه کم‌برخوردار غرب تبریز داشته باشد.

با مرور سرگذشت پروژه، به جرأت می‌توان گفت یکی از دلایل زمین‌گیر شدن پروژه، فقدان پیمانکار قوی، در همان سال‌های دهه 50 بوده‌است. در همان سال‌های دهه 5 پروژه‌های بزرگ مسکن‌سازی، طرح‌های ریلی، واحدهای صنعتی و امثالهم، عمدتا توسط پیمانکاران پایتخت اجرا می‌شد، اما اگرچه روحیه تبریز دوستی مرحوم وارسته، قابل‌ستایش بوده، اما اختلافات او با وزارت کشور، دست تبریز را از منابع ملی و قابلیت‌های عمرانی پایتخت کوتاه کرد.

وی در خاطراتش، با اشاره به آغاز مراحل اجرایی پارک بزرگ، خاطرنشان می‌کند: «قبل از انقلاب، برای نقشه‌برداری اراضی این پارک، یک مؤسسه مهندسی به نام «کاپ» را که توسط مهندسان و نقشه‌برداران بازنشسته تبریز اداره می‌شد و هزینه بسیار عادلانه‌ای را نیز پیش‌بینی کرده بودند، به استانداری پیشنهاد کردم، اما استاندار با این پیشنهاد موافقت نکرد. دلیلش هم مشخص بود. استاندار نمی‌توانست برخلاف نظر تهران، نقشه‌برداری را با هزینه کمتر به دست یک مؤسسه محلی بدهد. این از ترفندهای رژیم بود که طرح‌های مهم و پرخرج نظیر همین طرح را به ایادی رژیم در تهران می‌سپردند.»

پس از انقلاب، در سال 1370، طرح احداث این پارک، دوباره مطرح و مقرر شد، سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری تبریز احداث آن را بر عهده بگیرد. بخش‌هایی از طرح در اوایل سال 1380 در روبه‌روی فرودگاه تبریز و در سمت کارخانه شیر احداث شد.

در حدود نیمی از وسعت این پارک، کشاورزان صیفی‌کار فعالیت دارند. اما این موضوع را نمی‌توان «مشکل پارک» دانست. مشکل آن‌جاست که برنامه‌ریزان و مدیران شهری، تاکنون نتوانسته‌اند، فعالیت کشاورزی در این محدوده را به عنوان یک «ویژگی هویتی» درک کنند. حتی گاه این موضوع را از موانع طرح دانسته‌اند و بعضا هم نگاه قهرآمیزی نسبت به فعالیت‌های کشاورزان در این پارک داشته‌اند.

این در حالی است که همین ویژگی، می‌تواند یکی از جاذبه‌های خاص پارک بزرگ باشد، همان‌طور که پارک‌های کشاورزی و مزارع شهری، یک بحث کاملا جاافتاده در کشورهای توسعه‌یافته است.

این پروژه، یک مشکل اساسی دیگر هم در مسیر اجرا دارد. بسیاری از قطعات این پارک، دارای مالکان شخصی است. شهرداری در دهه دهه اخیر، برای تملک و آزادسازی این قطعات، اقداماتی را پیش برده، اما این اقدامات، روند منظم و منسجمی نداشته و جز لکه‌های پراکنده، اتفاق گسترده‌ای در این مجموعه روی نداده است. برخی قطعات دو یا سه بار تملک شده، اما هنوز آزاد نشده است؛ همین باعث شده که گزارش‌های متفاوت و ضدونقیضی در مورد وسعت پارک ارائه شود از 800 هکتار تا 600 هکتار و این اواخر 500 هکتار!

طبق آخرین گزارش شهرداری تبریز از مجموع 880 هکتار محدوده پارک بزرگ که در سال 1350 تعریف شده بود تا سال 1395، حدود 250 هکتار توسط شهرداری تملک و در خصوص 135 هکتار نیز توافق تملک انجام شده است. اما 255 هکتار هنوز دست مالکان است. از پنج سال پیش تا حالا نه تنها هیچ تملکی در پارک بزرگ صورت نگرفته، بلکه نظارت و نگهداری جدی نیز در تملک‌های پیشین اجرا نشده است. همین امر موجب شده سرعت تملک شهرداری به مراتب کندتر از سرعت ساخت‌وسازها باشد. بنابراین به احتمال زیاد، امروز وسعت تملک‌های شهرداری، کمتر از 255 هکتار پنج سال پیش است! پس به گفته کارشناسان با این وضعیت، بعید نیست تا 10 سال آینده در محدوده پارک بزرگ حتی شاهد بروز یکی از حاشیه‌نشینی‌های عجیب در شهر باشیم.

با توجه به وسعت محدوده و دورافتادگی پروژه از تیررس نظارت‌ها، ساخت‌وسازهای غیرمجاز، بلای جان پارک بزرگ بزرگ شده است. ساخت‌وسازهایی که علاوه بر پیچیده‌تر شدن روند تملک، معضلات زیست‌محیطی نیز به دنبال دارد و باعث زوال مطلوبیت آب و خاک در این مجموعه می‌شود. در بخش‌هایی از محدوده پارک بزرگ نیز، وضعیت بلاتکلیف است. نه ساخت‌وساز کاملی صورت گرفته، و نه شهرداری، تملک خود را درست انجام داده است. همین امر باعث پدید آمدن ویرانه‌ها و نخاله‌گاه‌های بدمنظر در گوشه و کنار پارک شده است.

با تمام این احوال، پارک بزرگ، معمولا هر دو سال یک بار، کلنگ‌زنی می‌شود. در هر کلنگ‌زنی نیز گفته می‌شود که فلان سرمایه‌گذار آمده تا پروژه را چنین و چنان کند و غیره. مثلا شش سال پیش با تصویب شورای شهر مقرر شد، طرح سرمایه‌گذاری یک هزار میلیارد تومانی در مساحت 145 هکتار از پارک بزرگ با مشارکت بخش خصوصی اجرا شود. این طرح، در قالب یک مجموعه توریستی تفریحی پیش‌بینی شده بود و هتل پنج‌ستاره، پارک آبی، دریاچه، ورزش‌های آبی، ایستگاه گل، پرورش ماهی، آکواریوم، مرکز خرید و پل کابلی، از جمله تعهدات سرمایه‌گذار بود، اما طرح، چند هفته پس از کلنگ‌زنی به حال خود رها شد.

پروژه پارک بزرگ، به شدت دچار روزمرگی و ملال و فرسودگی شده‌است. نه شورا و شهرداری، تدبیر و برنامه واقعی برای سامان‌بخشیدن به وضعیت اجرایی پارک دارد، نه از سوی شهروندان و رسانه‌ها، مطالبه‌ای برای بازخواست وعده‌های مکرر مسئولان مطرح می‌شود.

تبریز و پارک بزرگ، به این معطلی و بلاتکلیفی تن داده‌اند و حتی با وضعیت رخوت‌انگیز این پارک، خو گرفته‌اند، بنابراین، بعید به نظر می‌رسد یک سرمایه‌گذار قوی برای نقش‌آفرینی در سرنوشت پارک بزرگ، پا پیش بگذارد.

46