پایان شعله‌های جنوب؛ دولت به دنبال خاموشی فلر ها

در مراسمی با حضور رئیس‌جمهور، وزیر نفت، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران و مقام‌های محلی در اهواز، دوازده قرارداد به ارزش بیش از 518 میلیون دلار برای جمع‌آوری گازهای مشعل امضا شد.

به گزارش خبرنگار مهر، در خوزستان، دوازده مشعل بزرگ و صدها شعله کوچک سال‌هاست نماد آلودگی و اتلاف سرمایه ملی‌اند. اکنون دولت چهاردهم با امضای زنجیره‌ای از قراردادها می‌گوید می‌خواهد تا پایان سال 1406 تقریباً 90 درصد گازهای مشعل را جمع‌آوری کند. این قراردادها بخشی از بسته‌ای 40 گانه هستند که شرکت ملی نفت ایران بر اساس مدل سرمایه‌گذاری BOO (ساخت، بهره‌برداری، مالکیت) و با مشارکت شرکت‌های خصوصی و دانش‌بنیان به مناقصه گذاشته است.

برآوردها نشان می‌دهد با اجرای کامل این طرح روزانه بیش از 520 میلیون فوت مکعب گاز از مشعل‌ها جمع‌آوری و به شبکه انتقال تزریق می‌شود. سرمایه‌گذاری موردنیاز بیش از 518 میلیون دلار برآورد شده که بدون اتکای مستقیم به بودجه دولتی و با مشارکت بخش خصوصی تأمین می‌شود. این اقدام نه تنها یک دستاورد محیط‌زیستی محسوب می‌شود، بلکه ارزش اقتصادی قابل توجهی نیز به همراه دارد؛ چرا که گازهای مشعل، که پیش از این به سادگی سوزانده و هدر می‌رفتند، اکنون به منبعی ارزشمند برای تولید انرژی تبدیل خواهند شد.

هدف‌گذاری دولت این است که با تکمیل این فاز از پروژه‌ها، وضعیت انتشار گازهای گلخانه‌ای و آلاینده‌ها در منطقه خوزستان که کانون اصلی فعالیت‌های نفتی کشور است، بهبود یابد و استانداردسازی‌های زیست‌محیطی بین‌المللی در این زمینه محقق گردد.

رئیس‌جمهور: «نباید حتی یک روز تأخیر کنیم»

در آئین آغاز به کار پروژه که به‌صورت زنده از شبکه استانی خوزستان پخش شد، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، ضمن صدور فرمان امضای قراردادها گفت که دولتش مصمم است با حذف موانع بوروکراتیک از سرمایه‌گذاری در بخش انرژی حمایت کند. او خطاب به وزیر نفت و مدیران شرکت‌های خصوصی تأکید کرد: «نباید اجازه دهیم حتی یک روز تأخیر در جمع‌آوری گازهای مشعل رخ دهد. هر مانعی در مسیر کار باید همان روز برطرف شود.»

پزشکیان با اشاره به عملکرد وزارت نفت گفت که این وزارتخانه از نظر سرعت رشد پروژه‌ها، در رتبه نخست دستگاه‌های اجرایی دولت قرار گرفته است. او جمع‌آوری گازهای مشعل را «نماد وفاق دولت و مجلس» دانست و افزود که 18 بسته دیگر نیز تا اواسط آذرماه نهایی می‌شود. رئیس‌جمهور همچنین بر اهمیت استفاده از فناوری‌های داخلی و دانش‌بنیان در اجرای این پروژه‌ها تأکید کرد و خواستار انتقال سریع دانش فنی به شرکت‌های داخلی شد.

وی اظهار داشت که این طرح‌ها علاوه بر ارزش زیست‌محیطی، به معیشت مردم منطقه نیز کمک می‌کند و فرصت‌های شغلی جدیدی در مناطق نفت‌خیز جنوب ایجاد خواهد کرد. او تأکید کرد که نظارت بر اجرای دقیق زمان‌بندی‌ها از اولویت‌های اصلی دولت خواهد بود و گزارش‌های دوره‌ای پیشرفت کار باید به صورت شفاف منتشر شود.

مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران: مسیر تا پایان برنامه هفتم

حمید بورد، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، در معرفی جزئیات طرح گفت: «12 قراردادی که امروز امضا می‌شود روزانه حدود 300 میلیون فوت مکعب گاز را جمع‌آوری خواهد کرد. با تکمیل 18 بسته دیگر تا پایان آذر، در مجموع 520 میلیون فوت مکعب گاز از سوختن در مشعل‌ها نجات می‌یابد.»

او افزود که با اجرای این پروژه‌ها، تا پایان سال 1406 حدود 90 درصد گازهای همراه در مناطق نفت‌خیز جنوب از طریق مشارکت بخش خصوصی جمع‌آوری می‌شود. بورد همچنین از «راه‌اندازی نخستین کارخانه MGL در اهواز» خبر داد که قرار است ظرف ده ماه آینده وارد مدار شود. به گفته او، زمان اجرای هر یک از قراردادها حداکثر 18 ماه تعیین شده است.

به گفته مدیرعامل، جمع‌آوری روزانه 520 میلیون فوت مکعب گاز مشعل، تولید سالانه بیش از 800 هزار تن مایعات گازی و جلوگیری از انتشار حدود 30 هزار تُن گاز گلخانه‌ای در روز را در پی دارد، امری که به گفته او می‌تواند سهم چشمگیری در کاهش آلودگی هوای خوزستان داشته باشد.

بورد تاکید کرد که این طرح‌ها بخشی از استراتژی کلان وزارت نفت برای افزایش ظرفیت تولید و بهره‌برداری کامل از تمامی اجزای هیدروکربنی است. وی محاسبه ظرفیت‌های جمع‌آوری را بر اساس فرمول‌های استاندارد مهندسی انجام داده و تأکید کرد که این میزان گاز جمع‌آوری شده معادل ارزش اقتصادی قابل توجهی است که به سبد تولید انرژی کشور اضافه می‌شود.

جزئیات قراردادها: نقشه‌ای از اهواز تا مسجدسلیمان

12 قرارداد تازه، گستره‌ای از اهواز تا بی‌بی‌حکیمه، گچساران و مسجدسلیمان را در بر می‌گیرد. مناطق «رگ‌سفید 1 و 2»، «بی‌بی‌حکیمه 1 و 2»، «مارون»، «گلخاری»، «اهواز 1، 3 و 4» و «هفت شهیدان لالی و نرگسی» از مهم‌ترین واحدهای مورد هدف هستند. قراردادها عمدتاً به روش BOO (ساخت، بهره‌برداری، مالکیت) واگذار شده و دوره اجرایی آن‌ها بین شش تا هجده ماه است. این مدل واگذاری به سرمایه‌گذار خصوصی اجازه می‌دهد تا با سرمایه‌گذاری اولیه، زیرساخت‌های لازم را احداث کرده و در یک دوره مشخص (معمولاً حدود 20 سال) بهره‌برداری کرده و درآمد کسب کند، پس از آن مالکیت به شرکت ملی نفت بازمی‌گردد. این امر ریسک مالی دولت را کاهش داده و سرعت اجرا را افزایش می‌دهد.

وزیر نفت دستور داده است که مسیر تمامی مجوزها و تشریفات اداری پروژه کوتاه شود تا سرمایه‌گذاران بتوانند سریع‌تر وارد فاز اجرایی شوند. این تسهیل‌گری‌ها شامل تسریع در تخصیص زمین، اخذ مجوزهای زیست‌محیطی و تأمین خوراک اولیه برای راه‌اندازی واحدهاست.

محسن پاک‌نژاد در حاشیه آئین امضای 12 قرارداد جمع‌آوری گازهای مشعل مناطق نفت‌خیز جنوب با اشاره به اهمیت زیست‌محیطی و اقتصادی این پروژه‌ها اظهار کرد: گازهای همراه وقتی جمع‌آوری می‌شوند، ضمن حفاظت از محیط زیست و پیشگیری از آلودگی هوا، عملاً ارزش‌آفرینی قابل ملاحظه‌ای برای کشور به همراه دارند. این گازها، گازهای غنی هستند که سالیان سال می‌سوزند.

وی با تأکید بر اینکه با پیگیری‌هایی رئیس‌جمهوری در طول یک سال گذشته و تأکیداتی که داشتند، اجرای پروژه‌های جمع‌آوری گازهای همراه شتاب بسیار زیادی گرفته است، افزود: انتظار ما این است که در همین قرارداد خاص، یعنی 12 قراردادی که امروز امضا شد، ارزش‌آفرینی سالانه حدود 600 میلیون دلار برای کشور حاصل شود.

وزیر نفت با اشاره به اهداف کمی برنامه هفتم توسعه بیان کرد: بر اساس اهداف تعیین‌شده در برنامه هفتم، تا پایان سال 1407 باید بتوانیم روزانه تا 44 میلیون مترمکعب گازهای همراه را جمع‌آوری کنیم.

پیرامون: «گازهای فلر به فرصت تبدیل می‌شوند»

مهندس علیرضا پیرامون، مدیرعامل شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب، طرح حاضر را «بزرگ‌ترین بسته واگذاری بخش خصوصی در تاریخ فعالیت مناطق نفت‌خیز» خواند و گفت که هدف آن «تبدیل شعله‌های فلر به منبع ثروت، اشتغال و توسعه محلی» است.

او خاطرنشان کرد که هم‌اکنون حدود 75 درصد از 3800 میلیون فوت مکعب گاز تولیدی روزانه در مناطق نفت‌خیز جمع‌آوری می‌شود و با تکمیل پروژه‌های جدید این نسبت تا پایان برنامه هفتم توسعه به‌طور کامل محقق خواهد شد. به گفته او، مجموعه 70 طرح جمع‌آوری و تزریق گاز در دست اجراست که 40 مورد از آن‌ها امروز به قرارداد نهایی رسیده‌اند.

پیرامون تأکید کرد که افزون بر ملاحظات اقتصادی، این قراردادها دارای پیوست‌های محیط‌زیستی‌اند و هدفشان «پاک‌سازی آسمان خوزستان از دود مشعل‌ها» است. او افزود که گاز جمع‌آوری شده در این پروژه‌ها پس از فرآوری و شیرین‌سازی، به میادین تزریق شده یا وارد شبکه سراسری مصرف می‌شود. این امر به بهبود فشار مخازن و افزایش ضریب بازیافت نفت نیز کمک خواهد کرد.

استاندار خوزستان: «اقتصاد دولتی خوزستان باید متحول شود»

در ادامه مراسم، موالی زاده، استاندار خوزستان، در سخنانی انتقادی و در عین حال حمایتی گفت که پروژه جمع‌آوری گازهای مشعل باید به عنوان گامی جدی برای اجرای اصل 44 قانون اساسی و تقویت بخش خصوصی تلقی شود.

او با یادآوری سابقه بیست‌وسه‌ساله تلاش‌های ناموفق برای مهار فلرینگ در ایران تأکید کرد: «خوزستان تا زمانی که به اقتصاد دولتی تکیه دارد متحول نخواهد شد.» موالی زاده آلودگی هوا و بیماری‌های ناشی از آن را از چالش‌های اصلی عنوان کرد و گفت: «هم‌اکنون ادارات و مدارس گاه با تأخیر آغاز به کار می‌کنند و یکی از دلایل اصلی آن همین آلودگی ناشی از مشعل‌ها و صنایع سنگین است.»

او افزود که در کنار پروژه‌های نفتی، مقابله با آتش‌سوزی نیزارهای حورالعظیم، رهاسازی آب کرخه و کنترل ریزگردها نیز در دستور کار دستگاه‌های محلی قرار گرفته است. استاندار خواستار شد که زیرساخت‌های مربوط به جمع‌آوری گاز به نحوی توسعه یابد که در بلندمدت، کل گاز همراه تولیدی در استان قابل بهره‌برداری باشد و نه صرفاً سهم محدود فعلی.

تجربه رگ‌سفید: الگویی برای پروژه‌های بعدی

نخستین گام جدی در مسیر جمع‌آوری گازهای مشعل در «رگ‌سفید» منطقه آغاجاری برداشته شد. فاز نخست این طرح ملی با ظرفیت 80 میلیون فوت مکعب در روز اسفندماه 1403 وارد مدار شد و فاز دوم با دو ردیف جدید در حال بهره‌برداری است. با تکمیل این مراحل، ظرفیت جمع‌آوری گاز از 120 میلیون فوت مکعب در روز فراتر می‌رود. این واحد نمادی از هم‌افزایی میان شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب و سرمایه‌گذار خصوصی بیدبلند خلیج فارس است.

تکنولوژی استفاده شده در این واحد، به‌ویژه در زمینه کمپرسورها و سیستم‌های جداسازی مایعات گازی، بر اساس مدل‌های پیشرفته بین‌المللی طراحی شده و قابلیت اطمینان بالایی در شرایط سخت اقلیمی خوزستان دارد. موفقیت در رگ‌سفید به عنوان یک پروژه پایلوت، پشتوانه محکمی برای اجرای موفقیت‌آمیز 12 قرارداد جدید فراهم آورده است.

پیامدهای اقتصادی و محیط‌زیستی

وزارت نفت می‌گوید اجرای کامل طرح موجب صرفه‌جویی ارزی، ایجاد 1500 شغل مستقیم در استان‌های خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد، و تولید سالانه 332 هزار میلیارد تومان ثروت خواهد شد. در بعد زیست‌محیطی، از انتشار روزانه 29 هزار تُن گاز گلخانه‌ای جلوگیری می‌شود و شعله‌های 270 مشعل کوچک و بزرگ خاموش خواهد شد.

برای درک بهتر ارزش اقتصادی، می‌توان محاسبه کرد که اگر هر فوت مکعب گاز آزاد شده (بدون احتساب مایعات گازی) در شبکه سراسری با قیمت متوسط داخلی حدود 0.2 دلار ارزش داشته باشد، جمع‌آوری روزانه 520 میلیون فوت مکعب، ارزشی بالغ بر 104 میلیون دلار در روز ایجاد می‌کند که با توجه به نرخ ارز رسمی، رقم قابل توجهی است.

کارشناسان انرژی با استقبال از این طرح، هشدار می‌دهند که تحقق اهداف آن نیازمند نظارت سخت‌گیرانه بر کیفیت تجهیزات، تأمین به‌موقع منابع مالی و هماهنگی میان شرکت‌های طرف قرارداد است. برخی نیز یادآور شده‌اند که فرسودگی تأسیسات موجود و نوسانات نرخ ارز می‌تواند مانع تحقق کامل برنامه شود. تخصیص ارز کافی و اطمینان از انتقال به موقع مبالغ سرمایه‌گذاری به پیمانکاران خصوصی برای خرید تجهیزات خارجی، از جمله چالش‌های اصلی مطرح شده است.

جمع‌بندی: آزمونی بزرگ برای دولت چهاردهم

دولت چهاردهم در تلاش است تا در چارچوب برنامه هفتم توسعه، ظرفیت تولید نفت را به چهارمیلیون‌ونیم بشکه در روز و تولید گاز را به بیش از یک‌میلیاردوسیصدمیلیون مترمکعب برساند. اما کارشناسان می‌گویند از میان تمام شاخص‌های این برنامه، تحقق «پایان فلرینگ در خوزستان» بیش از هر هدف دیگری ارزش نمادین دارد زیرا هم به پاکی هوا و هم به بازگشت سرمایه ملی گره خورده است.

در حالی‌که مقام‌ها وعده داده‌اند تا پایان 1406 آسمان خوزستان از شعله‌های دائمی پاک می‌شود، تحقق این وعده محک جدی تعهد دولت به محیط‌زیست، شفافیت اقتصادی و اعتماد به بخش خصوصی خواهد بود. این قراردادها با ارزش بیش از نیم میلیارد دلار و با هدف جمع‌آوری بیش از نیمی از گازهای مشعل باقی‌مانده، نقطه عطفی در مدیریت منابع انرژی در ایران محسوب می‌شوند که موفقیت آن می‌تواند الگویی برای سایر حوزه‌های زیرساختی کشور باشد.