«پرچم در اهتزار» یک روایت زنانه از هیئت است

به گزارش مشرق، آیین معرفی و بررسی کتاب «پرچم در اهتزاز» به قلم سمیه جمالی، در سومین نشست از سلسله نشست‌های فرهنگی خانه کتاب و ادبیات ایران با عنوان «تکیه کتاب» برگزار شد.

سمیه جمالی نویسنده این اثر و سخنران اول نشست گفت: پیشنهاد نوشتن کتاب «پرچم در اهتزاز» در سال 1398 به من داده شد. در این سال شیوع ویروس کرونا برنامه‌های زیادی را تحت تاثیر قرار داده بود. در ایام ماه مبارک رمضان مسجد و هیئت‌ها تعطیل یا برنامه‌ها با محدودیت‌های خاصی برگزار می‌شد. اما ماه محرم در بین مردم مساله عام‌تری است و اغلب مردم دوست دارند در برنامه‌های این ماه شرکت کنند. اما سال شیوع ویروس کرونا سال سختی بود و حتی بسیاری از مراسم‌ها و برنامه‌های خانگی تعطیل شدند. مساجد و هیئت‌هایی بودند که برای برپایی مراسم با رعایت دستورالعمل‌ها و شیوه‌نامه‌های بهداشتی مجوز گرفته بودند و در صورت رعایت نکردن مراسم آنها تعطیل می‌شد.

او همچنین علت نگارش این کتاب را همزمانی کرونا با برگزاری هیات‌های عزاداری دانست و گفت: در سال اول آمدن کرونا هیات‌ها تعطیل شد و مردم هنوز یاد نگرفته بودند که با وجود کرونا چگونه در جمع حضور پیدا کنند و این اتفاق سبب شد من و خانواده‌ام که برای برگزاری مراسم‌های مختلف به مسجد ارک می‌رفتیم سردرگم شویم.

او گفت: در آن زمان احساس کردم این همجواری کرونا با برگزاری هیات‌ها می‌تواند بخشی از تاریخ باشد پس شزوع به مکتوب کردن آن کردم. تلاش کردم کتابی بنویسم که نه گزارش صرف باشد و نه پژوهش صرف.

جمالی افزود: من برای اینکه چیزی از یادم نرود روایت‌ها را روزانه و پس از اتمام هر مجلس می‌نوشتم ویرایش می‌کردم و تحویل می‌دادم؛ یعنی پس از روزی پرمشغله و خسته کننده در انتهای شب که باید به استراحت و رتق و فتق امور خانه و خودم می‌پرداختم در بالکن می‌نشستم و شروع می‌کردم به نوشتن. البته ضعف این شکل از نگارش در این است که امکان تحقیق و تفحص بر آنچه که نوشته بودم را نداشتم.

او ادامه داد: از سال 1379 تا امروز شاهد تغییرات زیادی در شکل ظاهری و قوانین مسجد بوده‌ام قهر و آشتی‌ها و حوادث سهمگین و خاطرات دلچسبی از سر گذرانده‌ام. نوشتن همه اینها در توان یک نفر نیست. هر ساخت ارک برای خود داستان‌ها دارد که باید ثبت شود. من فقط به روایت 10 روز ابتدای محرم سال 1399 در گوشه‌ای از هیئت عزاداران پرداخته‌ام. روایت افرادی که با وجود محدودیت‌های شدید ماه‌های ابتدایی همه گیری، پرچم سیدالشهدا را برافراشته نگه داشتند.

جمالی اظهار کرد: قسمت‌هایی از این مجموعه در سال 1399 در فضای مجازی و برخی خبرگزاری‌ها مثل خبرگزاری مهر منتشر شد و اینک با گذشت دو سال کل آن در قالب کتابی پیش روی شماست. با وجود فشردگی برنامه‌ها و کمبود وقت، سعی کردم حال و هوای هیئت را همانگونه که بود منتقل کنم؛ حزنی همراه با دلواپسی و جریان زنده و بکر زندگی.

سخنران دوم این نشست ابراهیم اکبری دیزگاه با اشاره به اینکه ما سالها و سده‌هاست هیئت داریم اما این هیئت روایت نشده است عنوان کرد: کتاب‌هایی در حوزه روانشناسی، جامعه‌شناسی و تاریخ درباره هیات نوشته شده است. اما اینکه هیاتی‌ها خودشان روایتی از خودشان نوشته باشند وجود ندارد.

او گفت: اکنون روایات زیادی از اربعین وجود دارد اما هیئت از قدیم بوده و ضرورتی برای روایت آن احساس نمی‌شد. اما اتفاقا ضرورت دارد که هیات روایت شود تا انسان با رئایت هیات هیبت خود را نمایش دهد.

دیزگاه بیان کرد: هیئت یک مراسم نیست، هیئت به مثابه شکلی از زیستن است. وقتی صحبت از هیئت به میان می‌آید تعدادی مرد سیاهپوش که دور هم جمع شده‌اند و سینه می‌زنند و عزاداری می‌کنند در ذهن‌ها تصویر می‌شود و ارزش کار جمالی در این است که نوشته‌اش سویه مردانه ندارد و نحوه مواجهه مردها با هیات را نشان نمی‌دهد.

او عنوان کرد: هیئت در فرهنگ غیرایرانی به این صورت است که در طول سال مراسمی طی چند شب برگزار می‌شود، اما مواجه ما با هیئت یا مواجه انسان شیعه با هیئت صرفا یک مراسم نیست، انسان هیئتی به 10روز محرم اکتفا نمی‌کند و هر هفته به شکل منظم این برنامه را اجرا می‌کند و این امر برای او به یک آیین تبدیل شده است.

او افزود: نویسنده این کتاب مخاطب را به دنیای زنانه می‌برد و هیئت را از زبان و نگاه زنانه توصیف می‌کند. از این حیث دیدن هیات از این زاویه تحفه‌ای بود که من توانستم هیئت را از منظر دیگری و از منظر زنان هم ببینم.

دیزگاه گفت: ما یک تاریخ و یک روضه داریم؛ روضه تاریخ نیست. هرچند ممکن است نسبت‌هایی بین تاریخ و روضه وجود داشته باشد، اما ماهیت این دو با هم متفاوت است. روضه زبان حال است اما تاریخ اینگونه نیست. هیئت دو کارکرد دارد. شهید آیت‌الله مرتضی مطهری و سایر بزرگان تاکید داشتند که از این دو کارکرد منحرف نشویم. هیئت و روضه درباره یک شخصیت به عنوان امام شیعیان در یک روز خاص و واقعه‌ای به نام کربلا شکل گرفته است. شهید مطهری و دیگران بر این نکته تاکید دارند که اگر خاصیت و کارکردهای امام را از آنها بگیریم، تبدیل به عنصری می‌شوند که دیگر نیستند.

او با بیان جایگاه و کارکرد امام در شیعه اظهار کرد: نبی می‌آید و از طرف خدا پیامی برای مردم می‌آورد. اصلی‌ترین کار امام طبق آنچه از قرآن بر می‌آید این است که دست مردم را بگیرد و به سمت خدا ببرد. حال هیات تشکیل شده که شما با هیات آشنا شوید و نحوه رفتن به سمت خدا را از امام یاد بگیرید و این بعد معنوی هیات است.

او ادامه داد: کارکرد بعدی هیات این است که التیام و تسلی پیدا کنی. در آنجا جمع می‌شوی و یک روایتی را از امام تعریف می‌کنی و گریه می‌کنی و تسلی پیدا می‌کنی. هیات جنبه سیاسی و رسانه‌ای هم دارد اما امروز با هدف التیام و تسلی دور هم جمع می‌شوند.

دیزگاه بیان کرد: این کتاب از این حیث ارزشمند است که نشان می‌دهد تفاوت نگاه مردانه و زنانه به هیات در چیست؟ مثلا مردان به صورت فردی به هیات می‌روند و زنان به صورت جمعی و گروهی.

او همچنین یکی دیگر از ویژگی‌های خاص این کتاب را توصیف هیات در زمان کرونا دانست. کرونا اساسش در این بود که آدم‌ها از جمع فاصله بگیرند درحالیکه اساس هیات در بر جمع کردن افراد است و جمع این دوضد کار سختی بود.