پیشنهاد مطالعه؛ حدیث همیشه زنده عاشورا به روایت ادبیات داستانی
در حوزه ادبیات داستانی و غیرداستانی فراوان اثر در حوزه عاشورا منتشر شده است، تجربه سال‌ها فعالیت نشان داده ترکیب تحقیق و پژوهش می‌تواند سوژه‌های ناب متعددی از دل واقعه عاشورا برای ادبیات داستانی به ارمغان بیاورد.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، حماسه بزرگ عاشورا و قیام جاودانه سیدالشهدا (ع)، از چنان جایگاه و منزلتی برخوردار است که اندیشه حقیقت جوی آدمی را در هر گوشه جهان به تأمل و تفکر دعوت می‌کند، اگر چه بیش از هزار سال از عاشورا می‌گذرد، اما گستردگی و غنای آن به گونه‌ای است که هرگاه کسی به اندیشه و تعمق پیرامون آن بپردازد، بازهم به نکته‌ای تازه و در خور دست پیدا می‌کند.
در حوزه ادبیات داستانی و غیرداستانی فراوان اثر در حوزه عاشورا منتشر شده است که هر یک از زاویه‌ای به این موضوع پرداخته است، شاید در دید نخست رفتن به سراغ موضوعی مانند عاشورا از حیطه ادبیات داستانی نگرانی افتادن به ورطه تکرار را زنده کند، اما تجربه سال‌ها فعالیت نویسندگان در این حوزه نشان داده است که ترکیب تحقیق و پژوهش و ذوق نوشتن و بررسی دقیق متون روایی می‌تواند سوژه‌های ناب متعددی از دل شخصیت‌ها و افراد حاضر در این رویداد تاریخی را به دست آورد.
در سال‌های اخیر آثار پرشماری به همت نویسندگان ادبیات انقلاب در حوزه ادبیات عاشورایی منتشر شده است که از سرآمدان این حوزه می‌توان به سید مهدی شجاعی پدر ادبیات آیینی اشاره کرد، آفتاب در حجاب، پدر، عشق، پسر، از دیار حبیب، سقای آب و ادب و... از نمونه‌های خلق شده این نویسنده در ادبیات داستانی با موضوع عاشوراست که در بر چهره ادبیات معاصر خوش درخشیده است. انتشارات نیستان علاوه بر انتشار آثار سید مهذدی شجاعی در حوزه ادبیات عاشورا، کتاب‌های ارزشمند دیگری هم‌چجون نامیرا، فصل شیدایی لیلاها و... را نیز منتشر کرده است، آثاری از نویسندگان شاخص سال‌های اخیر. برخی از کتاب‌های تازه این انتشارات در حوزه ادبیات عاشورا به شرح ذیل است:
«عاشورات» روایتی مختصر و بی‌حاشیه از کربلای حسینی«نان خون»
نان خون عنوان مجموعه‌ای از پنج داستان بلند رضا وحید است که با نگاهی تازه به ماجرای عاشورا نوشته شده است.
راشن، نان خون، حسانه، راحله جراح و کفتار عناوین داستان‌های این مجموعه هستند، مهمترین و هنرمندانه‌ترین اتفاق در این مجموعه داستان کشف زاویه دید و ساختاری تازه برای روایت است. با وجود اینکه در نگاه ابتدایی داستان درباره موضوعی بازگو شده است که تقریباً تمامی مخاطبان آن درباره آنچه در آن گذشته اطلاعات قابل توجهی دارند، اما نویسنده با هنرمندی تمام توانسته درامی تازه را در دل این ماجرا خلق کند. او برای کشف و اجرایی کردن این اتفاق به سراغ کشف و خلق چهره‌هایی حاشیه‌ای و نادیده مانده در بستر رمان کرده است و از زاویه دید آنها ماجرا را روایت کرده است.
وحید با شناخت کلید‌واژه‌های مناسب و صحیح برای روایت از ماجرایی چون عاشورا و آنچه در دشت کربلا بر اصحاب امام حسین (ع) و او درامش را از زاویه دید افرادی به ظاهر کم‌اهمیت در دل این رویداد روایت می‌کند، اما همین افراد هستند که در نهایت نگاهی تازه به این واقعه را خلق می‌کنند و مخاطب را در پایان در بهت و حیرت فرو می‌برند. شاید بتوان اوج این هنر را در روایت نخست این کتاب و از زبان یک تیمارکننده اسب دید؛ فردی که تمام زندگی‌اش را در کار تربیت و پرستاری از اسب گذرانده و به طمع به دست آوردن مزدی برای کابین‌کردن دختر دلخواهش که او را به خاطر شکست در یک مسابقه سوارکاری از دست داده است؛ پایش به لشکر عمرسعد باز می‌شود و در آنجا طمع به ذوالجناح می‌بندد اما در نهایت او را چیزی جز جنون حاصل نمی‌شود.
جنونی که ناشی از آن‌چیزی است که در روز عاشورا از اسب و راکبش می‌بیند. رضا وحید هر یک داستان‌های این مجموعه را در قالب یک تکست به هم پیوسته و بلند در چند بخش روایت کرده است. هر کدام از این داستان‌ها از منظر زاویه دید و شخصیت‌پردازی دارای تغییرات و استراتژی خاص و منحصر به خود هستند و وحدت موضوع محوری مورد روایت است که آنها در قالب یک مجموعه گرد آورده است. تنها همین کلمات مجموعه داستان «تنها همین کلمات» مجموعه‌ای است از 14 داستان کوتاه از نویسندگان جوان فعال در عرصه ادبیات داستانی ایران که به گفته تمامی آنها این داستان‌ها عرض ارادتی است به آستان پر مهر حضرت سید الشهدا (ع) و خاندان وی.
این مجموعه داستان در 152 صفحه نیم وزیری توسط نشر نیستان منتشر شده است.
داستان‌های کوتاه این مجموعه به قلم فائزه حق‌شناس، مریم ولی، رضوان کفایتی، مریم رستمی، فاطمه آراسته، الهه شهبازی، مهین پایمزد، سیدحمزه موسوی، زهرا سادات موسوی، شکیبا خسروی، فاطمه عزیزی و مونا امیری نوشته شده است.
«تنها همین کلمات»
«تنها همین کلمات» در پرداختن به موضوع خود گاه به دل تاریخ سفر کرده و یک اتفاق و یا نقل تاریخی درباره حادثه عاشورا را دستمایه خلق داستان و درام می‌کند و سعی می‌کند به پرداختی ویژه درباره این روایت دست پیدا کند و مخاطب خود را تحت تاثیر قرار دهد و گاه نیز در مختصات و جغرافیای معاصر به سراغ سوژه‌های داستانی خود می‌رود و از نوع رفتار و واکنش آنها در مواجه شدن با پدیده عاشورا و ماه محرم به سوی داستان‌نویسی رجعت می‌کند. نکته قابل توجه در این مجموعه تلاش نویسندگان آن برای مضمون‌سازی و خلق موقعیت داستانی برای بازخوانی و رساندن مفهوم و مضمون به مخاطب است.
این مضمون‌سازی گاهی به نقل‌های تاریخی از موضوع نزدیک می‌شود و گاه بازسازی مفهومی یک موضوع را در عصر حاضر در بر می‌گیرد. تلاش نویسندگان این مجموعه در ساده و روان‌نویسی، کشف لحظات و نکات ظریف و در عین حال تکان‌دهنده و سوزناک از ماجرای عاشورا از این کتاب یک مجموعه بکر و متنوع به وجود آورده که می‌توان آن را مدیحه و مرثیه داستانی نیز نامید. در میان سطور داستان‌های این مجموعه می‌توان به پیوند عمیق میان چندین نسل از جامعه ایرانی با موضوع عاشورا و محرم و نیز تقریرها و برداشت‌های متنوع جامعه ایرانی از یک موضوع خاص را ردیابی و با خوانش داستان‌هایی در این زمینه نگاهی نو و تازه در پرداخت آنها را کشف و بازخوانی کرد.
انتشارات نیستان کتاب «تنها همین کلمات» را به قیمت 25 هزار تومان منتشر و روانه بازار نشر کرده است.
«مردان و رجزهایشان»
«مردان و رجزهایشان» کتاب دیگری در ادبیات عاشورا است که توسط انتشارات نیستان به چاپ یازدهم رسیده است.
در این کتاب که توسط سیدمهدی شجاعی جمع آوری و ترجمه شده است، علاوه بر متن و ترجمه رجزها، توضیحات و شرح حال مختصری هم درباره صاحبان رجزها آمده است. در مقدمه کتاب که توسط سیدابوالقاسم حسینی (ژرفا) نوشته شده، بحث رجز از دو منظر لغوی و اصطلاحی به صورت علمی تشریح شده است.
در این مقدمه می‌خوانیم: معمولاً رجز خواندن در میدان جنگ، ویژه خاصان و بلند رتبگان اجتماع بود و عوام نوعاً از رجزخوانی بی‌نصیب بودند. از افتخارات سپاه امام حسین (ع) در کربلا همین بود که از خواص و عوام، هر دو در میدان رزم عاشورا رجزهایی روایت شده است. این از آن روست که همه آنچه در خواص یاران حضرت مایه افتخار شمرده می‌شد، وابسته ارزش‌های معنوی و شرافت روح ایشان بود و همه تقوا‌مداران ولایت شعار، خواه به اصطلاح از خواص باشند و خواه از عوام، در این بهره مشترک هستند... اما تاریخ عاشورا روایت نکرده است که امویان یزیدی در ذکر اهداف خود به رجزی توسل جسته باشند.
جایگاه ادبیات عاشورایی پس از انقلاب بسیار شایسته‌تر شده استانتشارات نیستان چاپ یازدهم این کتاب را به قیمت 58 هزار تومان منتشر و روانه بازار نشر کرده است.
«آیین زندگی»
کتاب دیگری از سید مهدی شجاعی که بازنشر و توسط نشر نیستان به چاپ هجدهم رسیده است آیین زندگی نام دارد. آیین زندگی ترجمه و شرح نامه 31 نهج البلاغه است، وصایای حضرت علی (ع) به امام حسن (ع). نام کتاب تعریف دقیقی است از محتوای ارزنده کتاب که به راستی این وصایا دستورالعمل کاملی است برای زندگی خدایی، چه در دنیا چه برای آخرت. همانطور که نویسنده هم در مقدمه اشاره می‌کند بهترین و بزرگترین پدر عالم به عزیزترین فرزند عالم وصیت می‌کند، برای زندگی، چه آیینی بهتر از این وصایا برای سعادت.
به واقع کتاب با ترجمه و توضیح دقیق و روانش هندبوکی است که هر روز می‌توان به آن مراجعه کرد و درس گرفت و هر روز هم نو است، تازه برای امروز ما.
چاپ هجدهم این کتاب نیز به قیمت 96 هزار تومان از سوی انتشارات نیستان منتشر شده است.
نگاهی به «خون خدا» اثر عین صاد / چرا عاشورا در اندیشه اموی روز مبارکی است؟«سقای آب و ادب»
سقای آب و ادب، اثری است متفاوت از سید مهدی شجاعی؛ رمان و روایتی از زندگی حضرت عباس (ع) است که توسط انتشارات نیستان به چاپ بیست و ششم رسیده است.
رمان به یقین متفاوت است با آثاری از همین قلم، هم از حیث فرم و هم از حیث نوع نگاه محتوایی. اثر شامل ده فصل است: عباسِ علی. عباسِ ام‌البنین. عباسِ عباس. عباسِ سکینه. عباسِ مواسات. عباسِ زینب. عباسِ ادب. عباسِ حسین. عباسِ فرشتگان. عباسِ فاطمه.
در هر فصل رفت و برگشت روایی متعدد و متنوعی دیده می‌شود و در حرکتی سیال، راویان جای به هم می‌دهند و شکست‌ها به سرعت خوانش می‌افزاید و زوایایی جدید از مفهوم را روشن می‌کند. اما آنچه این کتاب را از حیث محتوا با دیگر آثار شجاعی متمایز می‌کند، بیشتر در فصل عباس فرشتگان به چشم می‌آید. در سایر فصول نویسنده دقیق و کامل بر اساس مستندات تاریخی، به روایت زندگی حضرت عباس (ع) می‌پردازد؛ اما در فصل نهم، شجاعی شیوه‌ای جدید را پیش می‌گیرد، روایتی متفاوت با مضامینی که بیشتر استحسان اوست، مفاهیمی جدید و نگاهی نو به شخصیت حضرت عباس بن علی (ع).
«فصل خوب پیوستن»
این کتاب نوشته سیدمهدی شجاعی برای مخاطب نوجوان است که با نگاهی به زندگی یکی از قهرمانان حادثه عاشورا نوشته شده است.
«فصل خوب پیوستن» نگاهی است موجز به زندگی مسلم ابن عوسجه از یاران امام حسین (ع) که در کوفه سعی کرد به قیام مسلم ابن عقیل کمک کند، اما به دنبال ناکامی در آن و فریب خوردن از جاسوسی به نام معقل که منجر به شهادت مسلم شد، از کوفه گریخت و خود را به کربلا و سپاه امام رساند و در نهایت در صف یاران شهید ایشان قرار گرفت.
شجاعی در این کتاب از شیوه روایی ساده‌نویسی و استناد نکردن بیش از حد به جزئیات روایت تاریخی بهره برده است، گویی برای او جان کلام و حرکت مسلم مد نظر بوده است و نه جزئیات زندگی او. همانطور که از نامی که او برای کتابش انتخاب کرده است بر می‌آید، این داستان روایتی است از اعتقاد و وفای به عهد با اهل بیت (ع) و تلاش برای یاری دادن به آنها در هر موقعیت و ساختاری از زندگی.
شجاعی با همین مفهوم ذهن مخاطب را بدون نیاز به توجه به پیچیدگی‌های روایت تاریخی زندگی مسلم، به فراز‌هایی فداکارانه و عاشقانه از زندگی او هدایت می‌کند و سعی می‌کند با خلق لحظاتی احساسی همانند شیوه استقبال امام از او، جان کلامش که خدمت و اطلاعت و باور تام داشتن به فلسفه و قیام امام است را در دل و جان مخاطب بنشاند. این کتاب جدای از متن خود با تصویرگری ویژه‌ای از صدیقه احمدی همراه شده است.
احمدی در این کتاب به شیوه مستند تاریخی دست به تصویرگری زده است که کمک شایانی به ارتباط مخاطب با متن داستانی کرده است. او سعی کرده تصویرهایی را به این کتاب بیافزاید که به شکلی کاملاً عینی بازسازی کننده متن داستان است. شیوه اجرای این تصاویر نیز به شکلی است که بناها، افراد و موقعیت‌ها به طبیعی‌ترین شکل ممکن و با کمترین رجوع به تخیل در ذهن مخاطب بازسازی می‌شود و این اتفاق در باورپذیری و تأثیرگذاری این داستان نقش بسزایی را ایفا می‌کند.
نباید به بهانه داستان‌سرایی خدشه‌ای به اصل عاشورا وارد شود / «غم‌نامه» اثباتی بر متقن بودن مقتل «مثیرالاحزان»«وای تشنگی»...
سید مهدی شجاعی در «وای تشنگی» به روایت حضرت سکینه (س) که دل‌های مخاطبان نوجوان را به تلاطم وامی‌دارد، غبار تاریخ را از مصیبت عظیم کربلا می‌زداید و آنان را به ظهر عاشورای سال شصت و یک هجری می‌برد.
سخن گفتن از حادثه دلخراش عاشورا برای نوجوانان امروز، کار ساده ای نیست و از هر کسی برنمی آید. فاصلهی فرهنگی، میان ما و فرزندانمان بسیار بیشتر از نسل‌های گذشته شده است. چنانکه گاهی به نظر می‌رسد در جستن زبان مشترک، حتی برای بیان موضوعات روزمره، عاجزیم.
وای تشنگی... پاسخی در اوج زیبایی و صلابت کلام به این دغدغه به جاست. حضرت سکینه (س) راوی ماجراست. داستان، با استفاده از معتبرترین متون شیعی، از زبان ایشان شرح و بسط می‌یابد و این دختر چهارده ساله، که در روضه‌های رایج از نقشی حاشیه‌ای برخوردار است به یکی از چهره‌های اصلی تبدیل می‌شود تا خواننده بتواند نزدیکی بیشتری احساس کند و فاجعه را در اعماق روح خود بفهمد.
نثر محکم و متین «وای تشنگی...» در همراهی با تصویرسازی خلاقانه سید حسام طباطبایی فضایی یگانه آفریده است. گویی کتاب، قصد دارد خواننده خود را به صحنه تاثیرگذار پرده خوانی‌های زمان گذشته ببرد. با این تفاوت که هنرمند، مفاهیمی جدید را با استفاده از عناصر بصری قدیمی و تکنیک‌های آشنا خلق می‌کند. او مفهوم کشتی نجات بودن حضرت امام حسین را بن مایه ایده بصری کتاب قرار می‌دهد، طوری که در تمام اثر، زمین را آب و آسمان را خاک گرفته است. در کنار این ابتکار، عناصری قدیمی همچون حضور فرشتگان، نورانی نشان دادن چهره معصومین حاضر در صحرای کربلا، گل‌های لاله روییده از خون شبیه‌ترین خلق روزگار به رسول اکرم و کبوترهای سفید تیرآگین شده، تأثیر نقاشی‌ها را دوچندان می‌کند.
طباطبایی نقطهی اوج ماجرای عاشورا را با تصویر خون آلود و خسته ذوالجناح در آستانه خیمه اهل بیت نشان داده. با این تفاوت که در کار او برخلاف مینیاتور مشهور استاد فرشچیان، خبری از زنان و کودکان نیست و نجابت و تنهایی این موجود باوفا، قلبها را به تپش وا می‌دارد.
