پیشنها ویژه مجلس برای تجارتی پر سود / سهم صادرات کلینکر چند درصد است؟

در گزارش جدیدترین تحقیقات مرکز پژوهش‌های مجلس درباره تجارت سیمان در ایران و سطح جهان، نیاز به بهبود استراتژی صادراتی ایران در زمینه سیمان مورد تأکید قرار گرفته است.

آخرین اطلاعات موجود از ظرفیت تولید و میزان فروش سیمان نشان می‌دهد، درحال‌حاضر برای حدود 20 میلیون تن از ظرفیت تولید سیمان کشور از مجموع 85 میلیون تن، بازار داخلی وجود نداشته و تنها امکان صادرات وجود دارد. به عبارت دیگر می‌توان گفت؛ بازار داخلی کشور درحال‌حاضر اشباع بوده و بین کارخانجات سیمانی با توجه به منطقه آنها تقسیم شده است.

ازاین رو استراتژی صادرات سیمان باید ناظر بر سود واقعی از صادرات سیمان، وضعیت رقبای منطقه، کشش بازار داخل و بازار صادراتی و درعین حال در نظر گرفتن موضوع ناترازی انرژی باشد.

در سال 2021 ارزش صادرات سیمان و کلینکر جهان حدود 12.8 میلیارد دلار بود که از این مقدار 34.7 درصد کلینکر، 5.5 درصد سیمان سفید و مابقی 59.8 درصد انواع سیمان‌های تیپ بودند. ویتنام با حدود 1.6 میلیارد دلار و ترکیه با 1.3 میلیارد دلار صادرات سیمان، اصلی‌ترین بازیگران حوزه صادرات سیمان در جهان هستند.

ازسوی دیگر امریکا و چین هرکدام با 1.8 و 1.6 میلیارد دلار واردات سیمان، اصلی‌ترین متقاضیان محصولات سیمانی در جهان هستند.

براساس داده‌ها و اطلاعات موجود کشورهای توسعه‌یافته، در حال فاصله گرفتن از تولید محصولات سیمانی به خصوص کلینکر در کشور خود هستند. در میان کشورهای آسیایی، کویت رشد قابل توجهی در واردات محصولات سیمانی داشته و بازار بنگلادش نیز ظرفیتی بیش از دو برابر درآمد کشور از صادرات سیمان داشته است.

مهمترین محصول زنجیره، سیمان پرتلنداست؛ در سال 2021، این محصول 53.1 درصد مجموع محصولات صادراتی سیمان را به خود اختصاص داده است. پس از آن کلینکر با سهمی 34.7 درصدی قرار داد.

سهم کلینکر در 11 سال گذشته از مجموع سبد محصولات صادراتی سیمانی 5.3 درصد رشد پیدا کرده است. سیمان سفید و سایر سیمان‌ها، سهم ناچیزی به ترتیب 5.52 و 4.74 درصد از کل زنجیره را دارند. سهم آنها در 11 سال گذشته ثابت بوده است.

این درحالی است که روند صادرات مصنوعات سیمانی در بازه زمانی مدنظر افزایشی بوده است. با توجه به آمار، سهم ارزش صادرات سیمان کشور در سال 1401 حدود 332 میلیون دلار بوده است که کمتر از 1 درصد ارزش کل صادرات غیرنفتی کشور بوده است. در این میان کلینکر اصلی‌ترین محصول در سبد صادراتی کشور بوده است که به رغم داشتن سهم 68 درصدی از کل حجم صادراتی، 60 درصد درآمد دلاری را به کشور وارد کرده است.

ایران 1/1 درصد از بازار صادراتی سیمان پرتلند را در سال 2021 در اختیار داشته است. این درحالی است که درآمد صادراتی سیمان برای ایران در 11 سال گذشته به صورت میانگین حدود 14.7 درصد کاهش پیدا کرده و جای خود را به کلینکر داده است.

سهم قابل توجه کلینکر در سبد صادراتی کشور بیشتر ناشی از مزیت دسترسی آسان به منابع انرژی است؛ موضوعی که در چند سال اخیر با مواجهه کشور با ناترازی در تولید و مصرف انواع حامل‌های انرژی، زیر سؤال رفته است.

درخصوص سیمان سفید، ایران 2.9 درصد از بازار صادراتی آن را در سال 2021 در اختیار داشته است. براساس برآوردهای انجام شده، درآمد صادراتی سیمان سفید برای ایران در 11 سال گذشته به صورت میانگین حدود 4 درصد افزایش پیدا کرده است.

همچنین ایران 2.2 درصد بازار صادراتی سایر سیمان‌ها را نیز در اختیار دارد که درآمد حاصل از آن در سال‌های گذشته 9.5 درصد افزایش نشان می‌دهد.

مقصد اصلی صادرات سیمان ایران در سال 1401 کشورهای همسایه بوده‌اند. مشتری‌های اصلی محصولات سیمانی به دنبال کلینکر بوده‌اند که در سایه مزیت بهره‌گیری از انرژی ارزان نرخ و ارائه قیمت‌های بسیار پایین صورت مانند عراق و کویت، عمدتا گرفته است.

از طرفی عراق، قطر، امارات و روسیه مشتریان اصلی سیمان سفید کشور بوده‌اند. کویت، افغانستان، پاکستان و ترکمنستان نیزمشتریان اصلی انواع سیمان‌های تیپ کشور بوده‌اند.

برای مقایسه حاشیه سود ناخالص فروش داخلی یا صادرات سیمان یا کلینکر، باید توجه کرد که در بیشتر کارخانجات سیمانی، محصولات سیمانی به صورت تحویل در مرز به مشتری‌های خارجی فروخته می‌شود. درحالی که فروش داخلی از طریق بورس کالا انجام شده و درب کارخانه تحویل مشتری می‌شود.

بنابراین هزینه حمل محصول تا مرز به عنوان یکی از مؤلفه‌های اصلی در هزینه‌های فروش به شمار می‌رود.

درحال‌حاضر برای صادرات انواع کالا، ازجمله سیمان، نرخ مشخصی در گمرک تصویب شده است که اشخاص باید ارز صادراتی خود را برمبنای آن نرخ در سامانه یکپارچه عرضه کنند. در بررسی‌ها مشخص شد که در تمامی شرکت‌های صادرکننده حاشیه سود ناخالص فروش داخلی از حاشیه فروش صادراتی بیشتراست. این به آن معنی است که فروش صادراتی در آنها برای حفظ سطح تولید و درآمد شرکت و ایجاد درآمدهای ارزی برای استفاده در واردات تجهیزات انجام می‌شود و توجیه اقتصادی صرفا از جنبه سودآوری نسبت به فروش داخلی ندارد.

3 پیشنهاد ویژه برای اصلاح بازار سیمان

درحال‌حاضر بیشترین تقاضا در منطقه و جهان برای کلینکر و سیمان پرتلند است. اما با توجه به پایین بودن نرخ صادراتی کلینکر باید سهم صادرات کلینکر و سیمان پرتلند در صادرات محصولات سیمانی، به مرور کاهش یافته و سهم محصولات نهایی ازجمله سیمان سفید و سیمان‌های آمیخته در سبد صادراتی کشور افزایش یابد. زیرا این محصولات حاشیه سود مناسب‌تری دارند.

به باور کارشناسان مرکز پژوهشهای مجلس دولت هم می‌تواند از پیمان‌سپاری ارز حاصل از صادرات این اقلام بهره بیشتری ببرد. به این صورت که برای محصولاتی مانند کلینکر پیمان‌سپاری 100 درصدی و محصولات با ارزش افزوده بالاتر مانند مصنوعات سیمان مشمول پیمان‌سپاری کمتری پیش‌بینی شود.

بازوی پژوهشی مجلس با اشاره به اینکه درحال‌حاضر ظرفیت بسیار مناسبی در حوزه مصنوعات سیمانی و محصولات پایین دستی آن در بازار منطقه وجود دارد؛ پیشنهاد می‌دهد، شرکت‌های سیمانی از این ظرفیت استفاده کنند و به سمت زنجیره پایین دست حرکت کنند تا محصولات متنوع‌تری را به بازار جهانی عرضه کنند. تولید مصنوعات سیمانی و بتنی صادراتی، به علاوه بر ایجاد ظرفیت‌های جدید در حوزه صادرات، رقابت موجود در صادرات سیمان و کلینکر را نیز کاهش داده و ارزش آنها را در بازارهای صادراتی افزایش خواهد داد.

از طرفی اضافه ظرفیت تولید کلینکر و سیمان در کشوربه جای صادرات با حاشیه سود پایین به کشورهای منطقه می‌تواند به محصولات نهایی تبدیل شده و در بازار کشور مصرف شود.

درحال‌حاضر مصنوعات سیمانی و محصولات پایین دستی ارزشی بیش از 180 میلیون دلار دارند و حضور ایران در این بازار کمتر از 3 درصد است.

کارشناسان مرکز پژوهش‌های مجلس با اشاره به مقاصد صادراتی ایران اعلام می‌کنند، بنگلادش، کویت، سریلانکا، هند، ازبکستان، عمان، افغانستان، روسیه، سوریه، قطر و به صورت منطقه‌ای کشورهای حاشیه اقیانوس هند، کشورهای افریقایی، کشورهای حوزه CIS، آسیای غربی و حاشیه خلیج‌فارس ازجمله مقاصد صادراتی جذابی هستند که باید توجه ویژه‌ای در حوزه صادرات محصولات سیمانی به آنها داشت. درضمن ایجاد شرکت‌های بازرگانی در بعضی از کشورها که دارای کشش بازار مناسب هستند، می‌تواند نیازهای عموم شرکت‌های سیمانی را برآورده کند.