پیمان شانگهای قفل انزوای اقتصاد ایران را باز می‌کند؟

رسول سلیمی:با بررسی اعضای پیمان شانگهای، ایران در برابر دو گروه از اعضا قرار دارد که سیاست‌های ایران را تابع متغیرهای اقتصادی این کشورها می کند. کشورهایی که به دلیل مجاورت فرهنگی، جغرافیایی و تمدنی، سابقه تجارت با ایران را داشته اند و ایران نیز به خوبی از مزیت ها و ظرفیت های کشورهای شانگهای آگاه است. اما ترکیب کشورهای عضو شانگهای، آن ها را بر اساس شاخص های بین المللی، در دو گروه دارای اقتصاد قوی و ضعیف قرار می دهد.

بیشتر بخوانید:

حذف امضاهای طلایی یا حذف اتحادیه‌ها / صدور مجوزهای عجیب و غریب ادامه دارد

هشدارهای یک مقام صنفی: صدور مجوز برای رستوران هشت متری! 32 مجوز صنفی در مغازه‌ی 15 متری و... دستاورد تسهیل مجوزها

گروه اول؛ شرکای تجاری اصلی ایران از جمله چین، روسیه و هند هستند. در حال‌حاضر چین بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران است و بیش از 25‌درصد ارزش دلاری مبادلات تجاری ایران از مبدا یا به مقصد این کشور است. همچنین واردات ایران از این کشور، در سال‌1390 در حدود 5/ 7‌میلیارد دلار بوده که در سال‌1401 با افزایش قابل‌توجهی به عدد 7/ 15‌میلیارد دلار رسیده است.

بررسی تبادلات تجاری ایران با روسیه و هند هم نشان می دهد نوسانات اقتصاد بین الملل به ویژه تحریم ها نتوانسته بر روابط تجاری بین ایران و این سه کشور تاثیر بگذارد. اما آنچه اهمیت دارد میزان چندبرابری واردات ایران از این کشورها است که در عمل ایران را در شرایط تحریم به آنها، وابسته تر کرده است. از این رو عضویت ایران در پیمان شانگهای درهای جدیدی برای رابطه با چین، روسیه و هند بازنخواهد کرد.

گروه دوم؛ کشورهایی هستند که در منطقه آسیای‌صغیر واقع شده‌اند. با وجود جذابیت‌های اقتصادی این کشورها و اشتراکات فرهنگی ایران با کشورهای این منطقه، تاکنون ایران نتوانسته است رابطه تجاری موفقی را با آنها شکل دهد. به‌عنوان مثال در سال‌گذشته حجم صادرات ایران به کشور فارسی‌زبان تاجیکستان 4/ 170 میلیون دلار بوده‌است. این در حالی است که در سال‌2021 میلادی، چین بیش از 6/ 1‌میلیارد دلار، قزاقستان 720‌میلیون دلار و ازبکستان بیش از 340‌میلیون دلار به تاجیکستان کالا و خدمات صادر کرده‌اند.

همچنین در سال‌1401 ایران به قرقیزستان نزدیک به 70‌میلیون دلار صادرات داشته و تنها کمی بیش از 8 میلیون دلار از این کشور واردات داشته‌است. از سوی دیگر در سال 1401 ایران به ازبکستان و قزاقستان به ترتیب 7/ 289 و 195 میلیون دلار کالا و خدمات صادر کرده و از این کشورها به ترتیب 3/ 72 و 8/ 124‌میلیون دلار واردات داشته است؛ در واقع ایران کمتر از 2‌درصد بازار این منطقه را در اختیار گرفته و در چنین شرایطی ایران بازار منطقه آسیای‌صغیر را به رقبای خود واگذار کرده است.

آیا قفل انزوای اقتصادی ایران باز خواهد شد؟

به جز گروه اول که تغییری در تجارت ایران با آن ایجاد نخواهد شد، ایران برای افزایش تجارت با کشورهای گروه دوم با چند مسئله مواجه است.

مسئله اول: بسیاری از کشورها به دلیل تحریم‌های آمریکا علیه ایران و قرارگرفتن ایران در لیست‌سیاه FATF، برای رابطه اقتصادی با ایران محتاطانه رفتار می‌کنند. از این رو کارشناسان اقتصادی و فعالان بازار معتقدند بقای تحریم های امریکا علیه ایران، کشورهای گروه دوم را برای قبول ریسک افزایش تجارت با ایران، ترغیب نخواهد کرد.

مسئله دوم:بزرگ‌ترین شرکای تجاری کشورهای گروه دوم، چین و روسیه هستند که در عمل رقیب ایران به شمار می روند. بر اساس آمارهای سال‌2021 میلادی چین و روسیه، مجموعا 5/ 67‌درصد از بازار قزاقستان، 5/ 54 درصد از بازار تاجیکستان و 1/ 44 درصد از بازار ازبکستان را در اختیار دارند. در کنار این دو قدرت باید به ترکیه هم اشاره کرد که برای در اختیار گرفتن بازار منطقه آسیای صغیر سرمایه گذاری کرده است. کنار زدن این رقبا آن هم در شرایطی که ایران برای دور زدن تحریم ها وابسته به آنها است، با واقعیت معادلات بین المللی فاصله دارد.

مسئله سوم:این کشورها در تمام سال‌های پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، انرژی مورد نیاز خود را از روسیه تامین کرده‌اند و ایران برای ورود به بازار انرژی این کشورها باید با روسیه رقابت کند که به نظر می رسد از محاسبات سیاسی فاصله دارد. چه آنکه اگرچه ایران چهارمین تولیدکننده گاز دنیا است اما همزمان چهارمین مصرف کننده گاز دنیا پس از آمریکا، روسیه و چین است.

مسئله چهارم:در میان کشورهای گروه دوم، به غیراز قزاقستان، بقیه این کشورها جزو کشورهای فقیر محسوب می‌شوند. بر اساس آمارهای بانک جهانی، در سال‌2022 میلادی، تولید ناخالص داخلی قزاقستان 220‌میلیارد دلار آمریکا، ازبکستان 80‌میلیارد دلار، قرقیزستان 11‌میلیارد دلار و تاجیکستان 10‌میلیارد دلار بوده است.

وضعیت شاخص‌های رفاهی در این کشورها نشانگر آن است که این کشورهای فقیر، تقاضای زیادی برای کالاهای مصرفی ندارند. بر اساس آمارهای بانک جهانی در سال‌2022، درآمد سرانه تاجیکستان 1050دلار، ازبکستان 2255دلار و قرقیزستان 1600دلار بوده است. با مقایسه درآمد سرانه این کشورها با دیگر کشورهای نزدیک مانند ارمنستان و گرجستان مشخص می‌شود که کشورهای مذکور ظرفیت زیادی برای واردات کالاهای مصرفی ندارند.

شانس ایران در شانگهای برای رقابت تجاری در زمان تحریم

بنابراین ایران برای ورود به بازار کشورهای آسیای‌صغیر که بازارهای جدید ایران در پیمان شانگهای به شمار می روند، باید با کشورهایی همچون چین و روسیه رقابت کند که با آنها رابطه استراتژیک چند بعدی در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی و امنیتی دارد. از سوی دیگر گروه دوم از کشورهای عضو شانگهای به دلیل فقر اقتصادی از ظرفیت قابل توجهی برای واردات برخوردار نیستند. چه آنکه نیازهای وارداتی این کشورها نیز غالبا یا در ایران تولید نمی شود و یا تامین آن از ده ها سال قبل توسط روسیه و چین صورت می گرفت. آنچه عضویت ایران را در شرایط تحریم برای چین و روسیه و هند که کشورهای توسعه یافته عضو شانگهای هستند، جذاب می کند، عطش بازار ایران در تحریم برای واردات است. وارداتی که ایران را در شرایط غیرعادی بودن تبادل مالی ناشی از فروش نفت با چین و روسیه در مسیر واردات کالا از این کشورها نموده است.

223213

برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید. کد خبر 1809600