چرا دانش‌آموزان گرفتار آسیب‌های ورزشی می‌شوند؟
کودکان با عکس‌العمل‌های ناگهانی، عدم توانایی در تشخیص و پرهیز از خطر و ناتوانی در ایجاد هماهنگی در حرکات، بسیار بیشتر از بزرگسالان در معرض آسیب‌های ورزشی هستند.
به گزارش خبرگزاری تسنیم، اکرم صابر کارشناس ارشد مدیریت ورزشی از دانشگاه تهران و معاون آموزشی دبستان دخترانه حضرت فاطمه (س) کرج، درخصوص آسیب‌های احتمالی ورزش دانش‌آموزان، مطلبی را آماده کرده که به شرح زیر است:
«نگرانی از بروز آسیب‌های ورزشی ناشی از فعالیت جسمانی کودکان در حیاط مدرسه و یا محیط‌های ورزشی یکی از دغدغه‌های معلمین ورزش، مربیان، دانش‌آموزان و والدین آنها است. گاهی اوقات این نگرانی به اندازه‌ای است که علی‌رغم علاقه وافری که والدین به ورزش دارند، ترجیح می‌دهند رویه‌های احتیاط آمیز را پیشه کنند و در اغلب موارد کودکان را از شرکت در فعالیت منع نمایند و یا اینکه با استفاده از شیوه‌های دیگر همچون بازی‌های رایانه‌ای و غیره آنان را سرگرم کنند.
آسیب‌های ورزشی در اثر ضربه‌های شدید یا کشش‌های متمادی و بیش از حد در حین انجام حرکات ورزشی به وجود می‌آیند. صدمات ورزشی می‌توانند استخوان‌ها یا بافت نرم و یا هر دو را دچار مشکل کنند. برخلاف تصور افراد، کودکان با عکس العمل‌های ناگهانی، عدم توانایی در تشخیص و پرهیز از خطر و ناتوانی در ایجاد هماهنگی در حرکات، بسیار بیشتر از بزرگسالان در معرض آسیب‌های ورزشی هستند.
هر ساله تعداد زیادی از دانش‌آموزان، آسیب‌های جسمانی ناشی از ورزش و افتادن را تجربه می‌کنند که اغلب آنها خفیف و موجب دردهای آنی و زودگذر می‌شود و برخی از آنها شدید که می‌تواند موجب عواقب جبران ناپذیری برای آنان شود. از عواقب این آسیب‌ها می‌توان به دور شدن کوتاه مدت، میان مدت و حتی مادام‌العمر دانش آموز از فعالیت و ورزش، ترس از فعالیت و ورزش، منزوی شدن و افسردگی آنان، دردهای مزمن و کاهش آمادگی جسمانی می‌شود.
برآورد شده است که بیش از 6 میلیون دبیرستانی از حدود 20 هزار دبیرستان هر ساله در برنامه‌های ورزشی شرکت می‌کنند. این جمعیت از ورزشکاران جوان بیش از دو میلیون آسیب، 500 هزار ویزیت پزشک و 30 هزار مورد بستری در بیمارستان را تشکیل می‌دهند. بسیاری از آسیب‌های مرتبط با ورزش بیشتر ممکن است منجر به ناتوانی‌های بدنی بلند مدت شود. این مشکل موجب می‌شود تا مشارکت دانش آموزان در فعالیت‌های ورزشی و تربیت بدنی که در قالب درس تربیت بدنی و فعالیت‌های درون مدرسه‌ای است کاهش یابد. از این‌رو برای حضور حداکثری دانش‌آموزان کشور در فعالیت‌های ورزشی و بهره مندی از نسلی پویا، شاداب و با نشاط نیاز است تا با اتخاذ شیوه‌های علمی نگرانی از صدمات را برطرف کرد یا به حداقل رساند. اتخاذ روش‌های مناسب علمی در پیشگیری از آسیب دانش آموزان سال‌های فعالیت جسمانی و حرکتی آنان را افزایش می‌دهد تا آنان به علت ابتلا به آسیب زودهنگام از صحنه فعالیت‌های ورزشی دور نشوند. مفهوم دیگر این راهبرد افزایش مشارکت ایمن بچه‌هاست که از طریق ایجاد فضاهای مناسب و در دسترس بویژه در محیط مدرسه و ارائه آموزش های لازم از سوی معلمان ورزش است که می‌تواند به جامعه عاری از آسیب نایل شد. چشم انداز این راهبرد در فعالیت جسمانی و ورزشی دانش آموزان بدون و یا با کمترین میزان آسیب دیدگی خواهد بود.
علی‌رغم آنکه درس تربیت بدنی، فرآیندی است که در آن از فعالیت جسمانی به عنوان شیوه ای علمی برای کسب مهارت، ارتقای آمادگی جسمانی و نگرش مثبت در راستای رشد مطلوب روانی اجتماعی دانش آموزان توصیه می‌شود، اما به نظر می‌رسد که کسب سلامت عمومی و به حداکثر رساندن فرصت‌ها برای اجرای فعالیت‌های بدنی تحت تاثیر مولفه‌هایی است که دانش‌آموزان را در خطر ابتلا به آسیب قرار می‌دهد. درس تربیت بدنی بخش لازم و سازنده‌ای را در برنامه آموزشی مدرسه‌ها تشکیل می‌دهد. پژوهشگران نشان داده‌اند که فعالیت جسمانی منظم، می‌تواند حتی حافظه و توان یادگیری دانش آموزان را زیاد کند. آنها می‌توانند حواس خود را متمرکز کنند و توانایی‌های حل مسئله خود را افزایش بدهند. علاوه بر این، دیدگاه مثبتی به افراد دیگر خواهند داشت و با ارتباط مناسب اجتماعی، محیط آموزشی سالمی را ایجاد می‌کنند. درس تربیت بدنی به دانش آموزان یکپارچگی میان تحرک و فعالیت جسمانی را با فعالیت روزانه می‌آموزد و از شیوه زندگی فعال و سالمی پیروی کنند و به گونه‌ای که دانش آموزان بتوانند با چالش های اجتماعی برخورد مناسب داشته باشند. اما مشاهدات میدانی حکایت از آسیب های ورزشی روزافزون دانش آموزان دختر و پسر بویژه دانش آموزان کودک و نوجوان دارد. برای پیشگیری از این مشکل فراگیر کاربست توصیه های تجربی زیر شاید بتواند دغدغه دانش آموزان علاقمند به ورزش، معلمین ورزش، مربیان و والدین را قدری کمتر کند و آنها بتوانند سالیان متمادی در میادین ورزشی فعالیت‌های خود را حتی در سطوح قهرمانی و حرفه‌ای ادامه دهند و نگرانی‌های آنان در خصوص ابتلا به آسیب تا حدود زیادی کاهش یابد.
سبک زندگی از مهمترین علل بروز آسیب در عصر حاضر محسوب می‌شود که موجب کم‌تحرکی مزمن دانش آموزان می‌شود. کم تحرکی مزمن نه تنها کودکان را دچار فقر حرکتی و فاقد مهارت های ضروری می‌کند، بلکه مشکل فزاینده دیگری بنام اضافه وزن و یا چاقی ناشی از کم تحرکی را به دنبال دارد. در شرایط همسان و در فعالیت‌های بدنی در محیط‌های آموزشی برخورد دانش‌آموزان با همکلاسی‌های با قد و وزن‌های مشابه احتمال بروز آسیب جدی را از بین می‌برد یا کاهش می‌دهد، اما در هنگامی که آنان مبتلا به چاقی و اضافه وزن ناخواسته هستند هرگونه برخورد می‌تواند به آسیب شدید جسمانی خود و یا دانش آموزان دیگر منجر شود. تلاش تمامی معلمان ورزش و تربیت بدنی مدارس پیشگیری از آسیب با بهره‌گیری از محیط پرتحرک است. زندگی فعال دانش‌آموزان بویژه دانش آموزان دختر موجب کاهش چاقی و در نتیجه پیشگیری از آسیب آنها خواهد شد. در صورتی که کم تحرکی کودکان برطرف نشود، شاید بزودی شاهد بروز معلولیت‌های زودهنگام کودکان به دلیل بیماری‌های مختلف و ابتلا به آسیب‌های مختلف و شدید اسکلتی عضلانی باشیم. فعالیت جسمانی نه تنها خطر بروز ابتلا به چاقی را برطرف می‌کند، بلکه با وزن مناسب که دانش‌آموزان به دست می‌آورند امکان فعالیت ایمن را برای آنان بیش از گذشته فراهم می‌کند.
اغلب دانش آموزان به دلیل نداشتن فعالیت منظم ورزشی، آمادگی و قابلیت های جسمانی یکسانی ندارند و فعالیت نامنظم یکی از عوامل خطر آسیب‌های ورزشی محسوب می‌شود که با برنامه‌ریزی می‌توان تاثیر آن را به حداقل کاهش داد. معلمان ورزش می‌دانند که هر رشته ورزشی نیازمند یک میزان از آمادگی های جسمانی و آمادگی های مهارتی است و عدم توجه به این مهم سرمنشاء بسیاری از آسیب‌های ورزشی دانش آموزان در حیاط مدرسه خواهد بود. بعنوان مثال گرم کردن که یک فعالیت ساده، موثر و شناخته شده در پیشگیری از آسیب‌های ورزشی است، کمتر مورد استقبال دانش آموزان است و حتی از سوی معلمان ورزش نیز چندان جدی گرفته نمی شود. حال آنکه همین فعالیت ساده می‌تواند به میزان قابل توجهی از میزان آسیب های ورزشی کاسته و لذت بیشتری از ورزش را فراهم کند.
گاهی فرصت اندک و محدودیت زمان ورزش یا درس تربیت بدنی معلمان ورزش را مجبور می‌کند تا دانش‌آموزانی را که شرایط جسمانی مشابهی ندارند، به طور یک‌جا در کلاس ورزش مشارکت دهند. این گونه تصمیمات احتمال بروز آسیب در دانش‌آموزان را افزایش می‌دهد، زیرا به شکل ناخواسته آنان تحت فشارهای مضاعف تمرینی از سوی سایر دانش‌آموزان قرار می‌گیرند. پیشنهاد می‌شود که معلمان تلاش کنند تا دانش آموزان رده های سنی و شرایط جسمانی مشابه را در گروه‌های مشابه قرار بدهند تا از این طریق مدیریت لازم را در پیشگیری از آسیب داشته باشند. شاید جداسازی دانش آموزان ماهر از غیر ماهر نیز شیوه شناخته شده‌ای در جهت پیشگیری از آسیب‌های دانش آموزان است که باید به کار گرفته شود. تجربه نشان داده است که دانش‌آموزان علاقه‌مند به ورزش که تجربه چندانی در میدان‌های ورزشی ندارند با حرکات غیر ماهرانه و ناشیانه هم خود را در معرض خطر آسیب قرار می‌دهند و هم سایر دانش‌آموزان را مبتلا به آسیب می‌کنند.
از سوی دیگر نامطلوب بودن وسایل و تجهیزات ورزشی دانش آموزان بویژه سطوح زمین بازی که اغلب به صورت آسفالت و بتن سخت است، علت مهم بسیاری از آسیب‌ها بویژه خراشیدگی‌های پوستی است. در کنار آن می‌توان به موانع خطرناک متعدد دیگری در محیط ورزشی مدارس بویژه حیاط مدرسه (پله‌ها، چاله‌ها، عدم پوشش حفاظتی میله‌های دروازه هندبال، بسکتبال،...) اشاره کرد که به شکل جدی سلامت بچه‌ها را تهدید می‌کند. همچنین تجهیزاتی که دانش آموزان برای ورزش انتخاب می کنند جای تامل بسیار دارد، زیرا ورزش کردن با وسایل نامناسب و یا بدون وسیله زمینه بروز خطر را بیشتر می‌کند. باید به خاطر داشت که به دلیل جنب و جوش و شور و حال زیاد دانش آموزان در زنگ ورزش و ناتوانی معلمان در کنترل همه دانش‌آموزان، بچه ها به مراتب بیشتر از اقشار دیگر بویژه ورزشکاران در معرض خطر و آسیب پذیری قرار می‌گیرند. از این رو می‌توان دریافت که چرا آسیب کودکان در ایران و بسیاری از کشورها در طی سالیان اخیر رشد چشمگیری داشته که موجب نگرانی متخصصان گشته است. با توجه به ضرورت تدوین برنامه مناسب و مبتنی بر اطلاعات واقعی، ضروری است تا همچون برخی از کشورهای پیشرفته نسبت به ارائه یک برنامه راهبردی برای پیشگیری از آسیب دانش آموزان اقدام کرد تا علاوه بر حفظ محیط فعال و پرنشاط دانش‌آموزان آنان بتوانند بدون دغدغه و نگرانی از آسیب به فعالیت‌های حرکتی و ورزشی خود بپردازند. با شناخت نرخ واقعی آسیب و علل آن امکان مشارکت بیشتر دانش آموزان در ورزش را بدون نگرانی فراهم کند و آنان و خانواده‌هایشان با اطمینان بیشتر به فعالیت بپردازند؛ چنان که با شناسایی مواضع خطر و آموزش‌های مورد نیاز، درک و فهم صحیحی از میزان خطر آسیب به دست آورند. در این راستا سازمان‌های اجتماعی و اثرگذار نیز باید به کمک آموزش و پرورش بیآیند تا اطلاعات لازم را با بهره گیری از رسانه ملی و شبکه های اجتماعی در اختیار جامعه قرار بدهند.
در پایان باید یادآور شد که به منظور دستیابی به جامعه عاری از آسیب‌های ورزشی دانش‌آموزان باید همواره بخاطر داشته باشیم که دانش آموزان از شرکت در فعالیت‌های شدید ورزشی منع کنیم؛ مگر آنکه در باشگاه‌های ورزشی تخصصی و تحت نظارت مربی فعالیت کنند. رعایت سن تقویمی، وزن، جنس، و سایر مشخصه‌های جسمانی مانند قد دانش‌آموزان در تمرین و مسابقه می‌تواند به عنوان عوامل مهم آسیب در نظر گرفته شود و به جای ورزش‌های قهرمانی و رقابتی دانش‌آموزان به شرکت در فعالیت‌های تفریحی و سرگرمی به منظور کسب آمادگی جسمانی و مهارت بیشتر تشویق شوند. شرکت دانش آموزان در فعالیت‌های ورزشی منوط به انجام آزمایش‌های کامل جسمانی باشد. دانش آموزان ورزشکار امکان انتخاب رشته ورزشی مورد علاقه خود را داشته باشند. همانگونه که اشاره شد ایمنی وسایل و تجهیزات، مکان بازی بچه ها در مدارس بسیار مهم می باشد و در این راستا آموزش و راهنمایی صحیح شیوه مناسب در پیشگیری از آسیب های ورزشی محسوب می‌شود».
منابع
- ناریا ابوالقاسمی، سید حامد برکاتی.. بچه های کوچک، آسیب های بزرگ. (1393) انتشارات اندیشه ماندگار.
- Azeredo R, Stephens-Stidham S. Design and implementation of injury prevention curricula for elementary schools: lessons learned. Injury Prevention. 2003 Sep 1;9(3):274-8.
- ابراهیمی عطری، احمد، کوشکی، حسن، (1391)،" میزان فراوانی آسیب های ورزشی و علل مرتبط با آن در دانش آموزان پسر شرکت کننده در المپباد سال 89 خراسان رضوی"مجله دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، دوره 19، شماره 1، بهار 1391، صفحه 198-206.
- مقاله آسیب‌های ورزشی، دبیر فایل مرجع فایل های فرهنگیان dabirfile.com