چرا قرار است "ماهواره‌های ایرانی کوثر و هدهد" را روس‌ها به فضا پرتاب کنند؟! + فیلم

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، حوزه فضایی ایران همانند بسیاری از کشورها با حمایت دولت و نقش‌آفرینی اصلی دولت فعالیت کرده است اما در سال‌های اخیر شاهد حضور بخش خصوصی فضایی کشور در این عرصه نیز بوده‌ایم.

شرکت "امید فضا" یک شرکت دانش‌بنیان در حوزه هوا و فضا است که توسط "دکتر حسین شهرابی فراهانی" مدیرعامل این شرکت در سال 1397 تأسیس شد. مدیر پروژه ماهواره ملی امید در سال‌های 1385 تا 1387، مدیر پروژه ماهواره فجر و رئیس گروه فضایی صاایران در سال‌های 1392 تا 1397 از جمله مسئولیت‌ها و سوابق دکتر شهرابی در حوزه فضایی کشورمان بوده است.

این شرکت با محور قرار دادن طراحی و ساخت ماهواره‌های سبک و ارزان‌قیمت برای توسعه منظومه ماهواره‌های در مدار کم‌ارتفاع زمین فعالیت خود را برای طراحی و ساخت ماهواره "کوثر" شروع کرد.

یکی از اولویت‌های این شرکت دانش‌بنیان، تربیت نسلی زبده برای صنعت فضایی کشور است لذا شتاب‌دهی تیم‌های فنی نیز در دستور کار مدیران این شرکت قرار گرفت تا کنار افراد باتجربه در حوزه فضا نقش‌آفرینی کنند؛ همزمان شتابدهی تیم‌ها با موضوع کاربری‌های هوشمندسازی فضاگرا برای به کاربری رساندن منظومه ماهواره‌ای نیز در دستور کار قرار گرفت.

بر این اساس با ایجاد کنسرسیومی از شرکت‌های دانش‌بنیان در زمینه طراحی و ساخت ماهواره و کاربرد آن در پایین‌دست صنعت فضایی یعنی کاربرد برای شهروندان، گام نهاده است. این کنسرسیوم تا امروز موفق به ساخت 2 ماهواره "هدهد و کوثر" شده است؛ این دو ماهواره قرار است با همکاری کشور روسیه در دسامبر 2023 به مدار 500کیلومتری پرتاب شود.

ماهواره کوثر ساخت محققان شرکت دانش‌بنیان امید فضا، یک ماهواره سنجشی با وضوح 3.5 متر است که قرار است به ارتفاع 500کیلومتری در مدار لئو پرتاب شود؛ تصاویر دریافت‌شده از این ماهواره برای کاربردهای کشاورزی، نقشه‌برداری و حد‌نگاری مناسب است و عمر مداری این ماهواره 2ساله خواهد بود.

اما ماهواره هدهد، یک ماهواره با کاربری IOT (اینترنت اشیا) است که در ابعاد استاندارد "کیوب‌ست" و ابعاد 3U طراحی و ساخته شده است؛ کاربردهای خدمات این ماهواره برای حوزه‌های کشاورزی، حمل‌ونقل و مدیریت بحران است.

به همین بهانه به سراغ دکتر "حسین شهرابی فراهانی" مدیرعامل شرکت "امیدفضا"نخستین شرکت خصوصی طراح و سازنده ماهواره و نخستین شتاب‌دهنده تخصصی فضایی در کشوررفتیم که بخش نخست گفتگوی ما با عنوان "ماهواره‌های ایرانی "کوثر و هدهد" آماده پرتاب شدند + فیلم"منتشر شد؛ در ادامه مشروح بخش دوم و پایانی این گفتگو را می‌خوانیم:

تسنیم: در راه ساخت دو ماهواره کوثر و هدهد با چه مشکلاتی دست به گریبان بودید؟

مشکلات زیادی سد راه ماه بود و شاید مشکلات زیادی نیز هنوز بر سر راه وجود دارد! در موضوع "حمایت" نیز صندوق نانو یکی از صندوق‌هایی است که ذیل معاونت علمی به شرکت دانش‌بنیان امید فضا کمک کرد که یک صندوق پژوهش بوده و در چارچوب وام‌های معاونت علمی، این صندوق به ما کمک کرد.

به دلیل پرریسک بودن این پروژه، بسیاری از صندوق‌های پژوهش حاضر نیستند حتی ریسک قبول ضمانت‌نامه‌های ما را برعهده بگیرند! صندوق‌های دیگر همچون صندوق کریمه، صندوق جهاد دانشگاهی یا صندوق دانشگاه تهران به فراخور و به مرور به ما کمک کردند. از نگاه مشتری، خود سازمان فضایی و بخشی از نیروهای مسلح به ما کمک کردند و در حوزه جذب مشتری توانستیم موافقت‌هایی را جذب کنیم.

از فرایندهایی که باعث پررنگ شدن بخش خصوصی می‌شود برگزاری مناقصات است و از سال 1398 تا امروز، این فرایند شکل گرفته و هرچقدر که جلو رفته، پخته‌تر شده است. سازمان فضایی ایران در دوره جدید پای کار مشکلات این حوزه ایستاده است چراکه طرف حساب این حوزه، یک سازمان دولتی است که به شدت قوانین سختگیرانه و خشک مالی دارد و آنطرف نیز مخاطب و مصرف‌کننده، درکل یک صنعت پرریسک پیچیده و پردردسر است و این دوفرایند با یکدیگر همخوانی ندارند.

فرایندهای معاونت علمی ریاست جمهوری با صنعت فضایی ایران سازگارتر است چرا که ذاتاً یک معاونت پژوهش‌محور و خطرپذیر است اما منابع غیرپژوهشی دولتی همچون سازمان فضایی ایران، عملاً ساز و کارهای آن متناسب این حوزه نیست!

.

پرریسک بودن صنعت فضا و عدم ورود بیمه‌گذار به حوزه صنعت فضایی

یک بخشی از این حوزه مربوط به صنعت بیمه و صنعت صندوق‌های پژوهش و خطرپذیر زیست‌بوم فضایی است. امروز برای دو ماهواره کوثر و هدهد، تصمیم گرفتیم که بیمه عملکرد ماهواره در مدار منعقد کنیم و با سه شرکت داخلی و یک شرکت خارجی نیز مذاکراتی انجام دادیم و به دلیل ریسک‌های این صنعت، عملاً از 3 شرکت داخلی، فقط یک شرکت در حال مذاکره با ما است و آن شرکت خارجی نیز انصراف داده است!

.

تست موفقیت‌آمیز جدایش ماهواره کوثر از پرتابگر

دلایل صندوق نوآوری و شکوفایی برای حمایت نکردن از بخش خصوصی فضایی!

حوزه اعطای تسهیلات و وام و ضمانتنامه بانکی را نیز داریم و در کنار آن صندوق‌های پژوهش، صندوق‌های خطرپذیر و صندوق نوآوری و شکوفایی را داریم که ذاتاً یک صندوق خطرپذیر است و وظیفه تأمین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان را برعهده دارد. شرکت امیدفضا از دو سال گذشته مذاکراتی را با صندوق نوآوری و شکوفایی داشته است تا به عنوان سرمایه‌گذار، هزینه پرتاب و بیمه ماهواره کوثر را برعهده بگیرند.

صندوق نوآوری برای این کار، شرط کرد که اگر مشتری پای کار این ماهواره را بیاوریم عملاً ریسک بازار از بین رفته و ما در این پروژه، سرمایه‌گذاری خواهیم کرد که این یک اتفاق مثبت بود هرچند که پای کار آوردن مشتری اصلاً کار راحتی نبود!

بعد از دو سال، سازمان فضایی با یک فرایند بسیار پیچیده‌، قرارداد پیش‌خرید ماهواره کوثر را با شرکت امیدفضا منعقد کرد و ما عملاً توانستیم شرط اصلی صندوق نوآوری را برای مشارکت که تأمین بازار بود را پوشش بدهیم اما صندوق نوآوری اعلام کرد که شما همچنان ریسک فناوری دارید و عملاً ما مشارکت نخواهیم کرد! و تا امروز نتوانستیم صندوق نوآوری را قانع کنیم و عملاً پرونده صندوق نوآوری برای ما بسته شده است.

صندوق‌های پژوهش نیز همین ترس را دارند چراکه ما با 14 تا 15 صندوق پژوهش در کشور مذاکراتی داشتیم که فرایندهای ما را مشاهده کردند و از این تعداد 3 صندوق با همکاری یکدیگر یک قرارداد را پشتیبانی کردند که همین امر نشان‌دهنده آن است که این فرایند، ریسک بسیار بالایی دارد.

صنعت فضایی در ایران یک صنعت کاملاً دولتی است که کارفرمای این صنعت دولت، پیمانکار، دولتی و منابع آن نیز دولتی بوده است. صنعت فضایی در ایران یک صنعت پرریسک و بدون تقریباً هیچ ضمانت اجرایی از نظر تضامین و... است. در صنعت فضایی باید شاهد یک گذار تاریخی باشیم و نباید مثل صنایع دولتی که تا به امروز فعالیت داشته‌اند ازنظر تضامین ولنگار باشد! و از طرفی دیگر هم نباید آنقدر سفت و سخت باشد که یک صندوقی همچون صندوق نوآوری و شکوفایی که وظیفه ذاتی آن، خطرپذیر بودن است جرات ورود به این حوزه را نداشته باشد!

.

"ریسک فناوری" بهانه صندوق نوآوری برای عدم حمایت از بخش خصوصی فضایی

البته من موافق اینکه به‌صورت صددرصدی این ریسک برداشته شود، نیستم و ریسک‌های منطقی باید در کار وجود داشته باشد و باید بازیگران منطقی به این حوزه ورود کنند و اینطور هم نباشد که ریسک کار به کلی کنار برود و هرکسی با کوچکترین ادعایی به این حوزه ورود کند.

بین وظایف معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری و صندوق نوآوری و شکوفایی این تقسیم وظایف وجود دارد که صندوق نوآوری باید ریسک بازار را پوشش بدهد و معاونت علمی نیز ریسک پژوهش را پوشش دهد. در بحث ماهواره‌ها، ریسک بازار و ریسک پژوهش وجود دارد و بنابراین باید یک کار مشارکتی بین معاونت علمی و صندوق نوآوری صورت بگیرد تا عدم قطعیت‌های ناشی از بازار و ناشی از پژوهش در حوزه فضایی پوشش داده شود.

عدم همگرایی لازم بین معاونت علمی و صندوق نوآوری برای پوشش ریسک بازار

نکته بسیار مهم اینکه این همگرایی امروز در کشور وجود ندارد؛ درخواست ما از سازمان فضایی ایران نیز این است که در برنامه فضایی، باید یک همگراهایی وجود داشته باشد بخش طرح‌های کلان معاونت علمی باید در این مسیر مشارکت کند، صندوق نوآوری و صنعت بیمه باید در این مسیر همکاری‌های لازم را انجام دهند و برنامه فضایی ایران باید بابت این سرفصل‌ها، دارای محتوا باشد.

تسنیم: آیا علت واسپاری پرتاب ماهواره کوثر و هدهد به پرتابگر روسی، صرفاً ارزان بودن پرتاب بوده یا دلایل دیگری نیز داشته است؟

این رویکرد که پرتاب ماهواره کوثر و هدهد به خاطر ارزان بودن پرتابگرهای روسی، به آنها سپرده شده، رویکرد درستی است البته تا قبل از اینکه بازیگری خصوصی همچون اسپیس‌ایکس به میدان بیاید! چراکه اسپیس‌ایکس بازار پرتاب را از روس‌ها گرفت البته روس‌ها پرتابگرهای خوبی دارند و یکی از دلایل انتخاب پرتابگر روسیه برای ماهواره کوثر، اعتماد بسیار بالای آن است و از طرفی نیز اصرار داشتیم که حتماً پرتابگر بین‌المللی انتخاب کنیم چراکه یکی از اهداف شرکت امیدفضا و هر بازیگر دیگر صنعت فضایی، نگاه به بین‌الملل است و اینکه در صنعت فضایی صرفاً نگاه داخلی داشته باشیم نگاه ابتری بوده و نگاه درستی نیست.

.

چرا پرتاب ماهواره‌های ایرانی "کوثر و هدهد" را به روس‌ها سپرده‌ایم؟

یکی از دلایلی که در موضوع پروانه اپراتوری در سال 1398 مطرح شد این بود که تلاش کردند بازار داخلی برای آن پروانه شکل بدهند که در نهایت نیز شکل نگرفت و بیزینس پلن آن در روی کاغذ نیز مثبت نشد.

یکی از راهبردهای اصلی شرکت دانش بنیان امیدفضا این است که نگاه به بین‌الملل داشته باشد و در این مسیر، پرتاب خود را به خارجی‌ها واگذار کردیم. پرتابگرهای داخلی ایران نیز متأسفانه به قابلیت اعتماد بالایی نرسیدند و سال‌های زیادی است که توسعه صنعت ماهواره و توسعه بخش خدمات ماهواره منوط به عملکرد صنعت پرتاب شده است که حداقل باید از مسیر گلوگاه صنعت فضایی خارج شود یا اینکه طوری مدیریت شود که هرکسی بتواند بدون آنکه از دیگری تأثیر منفی بگیرد، راه خود را ادامه دهد.

ما همچنان به دنبال همکاری با کشورهای مختلف هستیم و به کشور روسیه منحصر نخواهیم بود. از آنطرف قطعاً نگاه به داخل نیز خواهیم داشت به عنوان مثال در ماهواره کوثر طراحی‌ها به نحوی بود که با پرتابگر داخلی نیز قابل پرتاب باشد.

تسنیم: احتمال موفقیت ماهواره کوثر و هدهد چقدر است؟ و در صورت شکست احتمالی، پلن بعدی شما چه خواهد بود؟

کشورها یا شرکت‌هایی که برای مأموریت‌های مختلف، ماهواره پرتاب می‌کنند به پرتاب‌های اول آنها، پرتاب‌های نمایش در مدار یا IOD گفته می‌شود به عنوان مثال شرکت اسپیس‌ایکس زمانی که قصد راه‌اندازی یک منظومه پرتعداد را داشت در ابتدا تعدادی پرتاب آزمایشی انجام داد.

یکی از دلایلی که در پرتاب‌های پیش‌روی کوثر و هدهد، نتوانستیم هیچ شرکت بیمه‌ای را پای کار این پروژه بیاوریم این بود که پرتاب کوثر و هدهد، پرتاب IOD و پرتاب اول است و طبیعی است که با توجه به ریسک پرتاب اول، سازمان‌ها و ارگان‌ها از ورود به این پروژه واهمه داشته باشند!

برنامه ما این است که هم ماهواره کوثر و هم ماهواره هدهد با 100 درصد معیار موفقیت به سرانجام برسند و تا امروز نیز نوع آزمایشات و کارهایی که بر روی ماهواره‌ها انجام شده، براین مبنا بوده است.

تسنیم: تست‌های ماهواره کوثر چگونه انجام می‌شود؟

نمونه جرمی ماهواره کوثر از لحاظ ابعاد، جرم و همه مشخصات مکانیکی، شبیه ماهواره اصلی است و محفظه دور ماهواره نیز به پرتابگر متصل می‌شود و این مجموعه در نهایت به صورت کامل بر روی موشک سوار می‌شود؛ این ماهواره قرار است بر روی موشک، یکسری ارتعاشات را تجربه کند و بعد از اینکه به نقطه اصلی مدار رسید با یک فرمانی، درب آن باز شده و ماهواره از آن پرتاب شود.

طبق تست‌های ما، ماهواره با موفقیت و سالم از محفظه جدایش بیرون آمده است و بعد از آن به محل آزمایشگاه تست‌های ارتعاشی برده شده و شبیه‌سازی ارتعاشات پرتاب بر روی آن انجام شده و ارتعاشات پرتابگر بر روی ماهواره اعمال شده و قاعده کار این است که بعد از اعمال ارتعاشات، ماهواره همچنان به صورت سالم باز شود.

تسنیم: پروژه و برنامه آتی شرکت امیدفضا بعد از ماهواره‌های کوثر و هدهد چیست؟

ما چند کار را در دستورکار خود قرار دادیم. یک نگاه توسعه‌ای داریم که در این نگاه توسعه‌ای، هم عمیق کردن محصولات و هم تکثیر آن ماهواره‌ها مورد توجه خواهد بود و به سمت پرتعداد کردن این ماهواره‌ها پیش می‌رویم یعنی هدهد را برای یک منظومه پرتعداد اینترنت اشیا یا IOT و کوثر را برای یک منظومه سنجشی با هدف کشاورزی به کار خواهیم گرفت همچنین باید در حوزه تأمین منابع و پای کار آوردن مشتریان نیز دستاوردهایی داشته باشیم.

ما برای تعمیق محصولات خود نیز تلاش می‌کنیم و در گزینه‌های بعدی در حوزه "سنجش از دور" امیدواریم که گام‌های خوبی برداریم و باید بتوانیم با یک مشتری پای کار، قرارداد منعقد کنیم که مذاکراتی نیز آغاز شده است.

انتظار ما این است که مشتریان بخش‌های دولتی جلوتر آمده و در این حوزه پیش‌قدم شوند؛ گاهی حرف‌هایی به ما زده می‌شود که اجازه بدهید ماهواره اول شما به ثمر بنشیند و بعد ما ورود کنیم که پاسخ ما به آنها این است که اگر ماهواره اول موفقیت‌آمیز باشد، ورود دستگاه‌ها بعد از آن اصلاً هنر نیست!

هنر آن است که امروز که عدم قطعیت و ریسک وجود دارد، نهادها و ارگان‌ها به این پروژه ورود کنند؛ ما برای رسیدن به یک ماهواره سنجشی بسیار پیشرفته، فقط یک قرارداد فاصله داریم!

تسنیم: ترکیب سنی و رشته‌های تحصیلی بچه‌هایی که در شرکت امیدفضا فعالیت می‌کنند، چگونه است؟

میانگین سنی بچه‌هایی که در این شرکت فعالیت می‌کنند 25 سال است؛ از نظر ترکیب جنسیتی نزدیک به 30 درصد خانم و الباقی آقا هستند و از نظر تنوع دانشگاهی، همه دانشگاه‌ها را پوشش داده‌ایم و رشته‌های دانشگاهی آنها هوا و فضا، الکترونیک، صنایع، مالی و بازرگانی و... است؛ برای ما پایه مدرک و خود دانشگاه ملاک و معیار نیست بلکه قابلیت‌های آن فرد برای ما مهم و تأثیرگذار است.