چرا کیش به مالدیو تبدیل نشد؟

جزیره کیش که می‌توانست به مالدیو ایران برای گردشگران ایرانی و خارجی بدل شود، اینک به محیطی برای ساخت و ساز‌های بی‌رویه ملاکان تبدیل شده است. کیش، جزیره‌ای کوچک با مساحت 90 کیلومتری، یکی از بهترین مقاصد سفر‌های ساحلی ایران به شمار می‌رود که در دهه گذشته مدعی رقابت با جزایر منطقه به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز گردشگری توسعه یافته در منطقه بود. اما اینک به دلایل مشکلات اقتصادی بسیار، مدیریت ناکارآمد، ساخت و ساز‌های بی‌رویه و از همه مهم‌تر «هزینه‌های نجومی سفر و تفریح» نه تنها از رقابت با دیگر مقاصد منطقه عقب مانده، بلکه از جذب مسافران داخلی نیز بازمانده است.

اگرچه براساس آمار‌های ارائه شده از سوی مقامات دولتی، سالانه بین 5/ 1 تا 7/ 1 میلیون نفر گردشگر وارد جزیره کیش می‌شود و در مقایسه با مالدیو که در سال 2019 پس از رشد 15 درصدی به این رقم دست یافت، به‌ظاهر ورود مسافر به کیش با توجه به حجم بسیار کوچک‌تر نسبت به مالدیو از رونق بیشتری برخوردار است. اما نکته حائز اهمیت آن است که این رقم ارائه شده از سوی مالدیو صرفا «تعداد ورود گردشگران خارجی» به این کشور با «هدف سفر و گردشگری» است.

در حالی که این رقم برای کیش، آمار کل سفر‌ها به این جزیره است که با اهداف بسیاری همچون دانشگاه، کار، سرمایه‌گذاری، خرید، گردشگری یا سرزدن به املاک و خانه‌های دوم انجام می‌شود. بیش از 5 دانشگاه در این جزیره کوچک وجود دارد که علاوه بر دانشجویانی که مجبور به سفر‌های هفتگی یا ماهانه به کیش هستند، کارکنان آن‌ها نیز که عمدتا افراد غیربومی هستند در رفت و آمد دائمی از جزیره به دیگر نقاط کشور هستند.

از این رو قرار دادن این افراد در «جایگاه گردشگران» نمی‌تواند آماری دقیق و واقعی از میزان سفر‌ها با هدف گردشگری را ارائه دهد. همچنین باتوجه به بالا رفتن ساخت و‌ساز در کیش و فروش زمین‌ها و املاک، غیربومیان عمدتا از اقشار ثروتمند اقدام به خرید خانه‌های دوم در این جزیره کرده‌اند که در طول سال، حداکثر بیش از سه بار به این جزیره سفر کرده و مدتی را در خانه‌های خود می‌گذرانند. این افراد نیز صرفا با هدف گردشگری به این جزیره سفر نمی‌کنند بلکه برای سرکشی به منازل یا کسب و کار خود در جزیره در حال رفت و آمد مداوم به کیش هستند. به ویژه در ایام کرونا، میزان سفر‌ها در راستای گذراندن قرنطینه در یک محیط آرام برای افراد صاحب ملک در کیش بسیار افزایش یافت و حتی در کنار آن بر تعداد متقاضیان خرید ملک در جزیره توریستی افزوده شد.

اگرچه در دوران کرونا کیش به‌دلیل داشتن محیطی نسبتا امن، یکی از مقاصد مهم گردشگری به‌شمار رفته که توانسته رشد 9 درصدی را ثبت کند، اما این آمار صرفا به‌دلیل افزایش سفر افراد ثروتمند به جزیره بوده که امکان خروج از کشور و سفر‌های لوکس را در کشور‌های دیگر نداشتند. با این حال حبس سرمایه در برج‌ها و غفلت از توسعه مراکز اقامتی گردشگری منجر به بالا رفتن بیش از حد هزینه برای سفر به کیش شده که در مقایسه با دو سال قبل به دو تا سه برابر رسیده است.

در واقع، کیش در حال حاضر تنها مقصد اقشار مرفه به شمار می‌رود و سفر به کیش حتی برای افراد با درآمد متوسط هم به‌صرفه نیست و آن‌ها سفر به مقاصد کم هزینه‌تر در اطراف کیش را ترجیح می‌دهند. اگرچه این موضوع فرصتی را برای دیگر جزایر اطراف کیش فراهم کرده تا باتوجه به هزینه بسیار پایین‌تر نسبت به کیش طی چند سال اخیر به یکی از مقاصد پرتردد تبدیل شوند. اما برای کیش که قصد تبدیل شدن به مالدیو غرب آسیا را داشت چندان خوشایند نخواهد بود. زیرا با نگاهی به آمار‌های گردشگران به کیش، میزان ورود توریست‌های خارجی به کیش با هدف گردشگری بسیار پایین است.

براساس آمار‌های ارائه شده میزان ورود گردشگران با هدف گردشگری، جدای از کارکنان، دانشجویان و افراد بومی و غیربومی دارای خانه در کیش، سالانه حدود 500‌هزار نفر به کیش سفر می‌کنند که گردشگران داخلی بزرگ‌ترین حجم این مسافران را شامل می‌شوند و سهم گردشگران خارجی بسیار ناچیز است. زیرا در پکیج‌های سفر توریست‌های خارجی تنها چند مقصد خاص در نظر گرفته شده و مقاصد مهمی همچون کیش و برخی دیگر از مقاصد ساحلی وجود ندارد.

از این رو فرصت شناساندن ظرفیت‌های توریسم کیش برای مسافران بین‌المللی مغفول مانده، و این فرصتی را برای دیگر کشور‌های منطقه برای معرفی خود به جهان فراهم کرده است. اما آنچه که جزیره کیش را از رقابت با دیگر کشور‌های منطقه بازداشته است و آن را از مقایسه با مالدیو بسیار دور کرده، ساخت و ساز‌های بی‌رویه و غیراصولی نه با هدف توسعه گردشگری بلکه برای فروش املاک است که به‌جای قرار گرفتن در مسیر توسعه گردشگری به سمت منطقه‌ای برای ملاکی پیش رفته است و این امر منجر به باخت کیش برای تبدیل شدن به مالیو ایران شده است.

این در حالی است که با وجود آنکه از بین 1192 جزیره در مالدیو تنها 200 جزیره مسکونی برای شهروندان مالدیو وجود دارد. 88 جزیره خاص اقامتگاه‌های گردشگری است که ساخت و ساز‌ها تنها در راستای توسعه گردشگری و جذب گردشگر به جزیره همچون هتل‌ها، اقامتگاه‌های بوم‌گردی و ویلا‌های گردشگری است نه ماندن و اسکان دائمی گردشگران.

اینکه مالدیو چگونه به بهترین مقصد بین‌المللی جهان تبدیل شده را می‌توان در سه اقدام هوشمندانه این کشور جزیره‌ای بسیار کوچک دانست.

نخستین اقدام را می‌توان در جداسازی بخش گردشگری از بخش مسکونی دانست که جزایری صرفا خاص گردشگری درنظر گرفته شده است که براساس آن بخشی از جزایر را به هر نوع سرمایه‌گذاری گردشگری خارج از سرمایه‌گذاری ملکی اختصاص داده است.

اقدام مهم دوم اینکه با توجه به سیاستگذاری‌های دولت، زمین‌ها برای هر نوع ساخت و‌سازی اجاره داده می‌شود و در نهایت متعلق به دولت است. همین امر، مانع از سودای سفته بازی ملکی می‌شود.

سومین اقدام هوشمند دولت مالدیو، استفاده از اعتبار بانک‌های جهانی است که با ارائه تسهیلات، سرمایه‌گذاران خارجی را برای سرمایه‌گذاری در بخش گردشگری تشویق می‌کند.

شاید بتوان گفت که سفر به مالدیو یکی از گران‌ترین سفر‌ها در جهان به‌شمار می‌رود، اما مهم‌ترین دلیل هزینه بالای سفر‌ها به این کشور جزیره‌ای، وجود اقامتگاه‌های سوپرلوکس و ارائه بهترین خدمات از جانب فعالان این بخش است که سرمایه‌گذاری‌های کلانی برای فراهم کردن تمامی امکانات رفاهی مسافران صورت گرفته است، تا مدتی را در محیطی بکر و آرام و به صورت اختصاصی بگذرانند. البته یکی دیگر از دلایل گران بودن سفر به مالدیو سپری کردن مدت زمان بیشتری در این کشور است. میانگین سفر به بسیاری از کشور‌ها حدودا بین 3 تا 6 شب است در حالی که میانگین سفر به مالدیو 9 شب است.

پس از همه‌گیری کرونا و تعطیلی سفر‌های بین‌المللی، مالدیو که از ژوئیه 2020 اقدام به بازگشایی مرز‌های خود و پذیرش گردشگران خارجی کرده، توانست میزان شب مانی مسافران خارجی را حتی به بیش از 20 شب برساند. صنعت گردشگری مهم‌ترین منبع درآمد مالدیو به‌شمار می‌رود، از این رو برخی از جزایر آن صرفا به گردشگری اختصاص یافته‌اند.

کارشناسان اقتصادی مالدیو برآورد کرده‌اند که 70‌درصد اقتصاد و 90 درصد ارز خارجی کشور را به طور غیرمستقیم گردشگران خارجی تامین می‌کنند. کشوری که جمعیت آن تنها حدود 540هزار نفر است سالانه بیش از 5/ 1 میلیون نفر گردشگر خارجی را در خود می‌پذیرد و در سال 2019 با توجه به رشد 15درصدی و پذیرش 7/ 1 میلیون گردشگر به عنوان بهترین مقصد بین‌المللی معرفی شد و توانست به مقصد مهم کشور‌های اروپا، آمریکا و چین تبدیل شود.

با وجود چالش‌های مربوط به کرونا و بسته شدن مرز‌های بین‌المللی و تعطیلی سفر‌ها در سال 2020، مالدیو توانست بیش از 555هزار گردشگر به خود جذب کند و تنها در ژانویه 2021، بیش از 92هزار گردشگر را پذیرفت و تا فوریه 2021 با میانگین روزانه 3هزار گردشگر به 100هزار نفر افزایش یافت. اگرچه این میزان در مقایسه با دو ماه اول 2020 کاهش 47 درصدی داشته است، اما مسافران تعطیلات خود را برای مدت طولانی‌تر در این جزیره گذراندند و میانگین اقامت در مالدیو را از 2/ 7 روز در سال 2020 به 2/ 9 روز در سال 2021 افزایش داده است. همچنین میزان ورود گردشگران خارجی به این کشور جزیره‌ای تا ماه هفتم سال 2021 به سطح 67 درصدی سال 2019 رسید و توانست پذیرای بیش از 755هزار گردشگر به این کشور باشد.

مالدیو پس از بازگشایی پذیرای مسافران از بسیاری از کشور‌ها بوده و قوانین محدودیت پذیرش مسافران را به حداقل رساند. از این رو مسافران از تمامی کشور‌های جهان حتی از روسیه، هند، انگلستان و آمریکا که عمدتا بسیاری از کشور‌ها از پذیرش آنان خودداری می‌کردند، برای گذراندن تعطیلات به مالدیو سفر کردند. درآمد حاصل از گردشگری 80درصد از صادرات خدمات را به خود اختصاص می‌دهد و در نیم فصل اول 2021 به 5/ 1 میلیارد دلار رسیده است که تنها 9 درصد کمتر از مدت مشابه در سال 2019 است.

جزیره کیش که به‌لحاظ موقعیت جغرافیایی شرایطی مشابه مالدیو و دیگر سواحل منطقه دارد در روز‌های کرونا می‌توانست به محیطی امن برای گذراندن تعطیلات جمع زیادی تبدیل شود و با ارائه ویزای محدود به تعداد معینی از گردشگران خارجی از کشور‌های سبز یا حتی زرد، با کسب درآمد‌های ارزی، از رکود اقتصادی کشور بکاهد. اگر متولی گردشگری همچون کشور‌های اروپایی اقدام به تعیین چراغ راهنمایی و تقسیم‌بندی کشور‌ها با توجه به وضعیت کرونا می‌کرد، می‌توانست همچون بسیاری از کشورها، اقدام به کاهش محدودیت‌های سفر و پذیرش مسافران خارجی از کشور‌های سبز کند و مقاصد گردشگری را برای توریست‌ها به محیط‌های خلوت و بکری همچون کیش در نظر می‌گرفت.

این اقدام می‌توانست کیش را به یکی از مناطق تفریحی ساحلی برای بسیاری از گردشگرانی که به دنبال محیطی امن، آرام و لوکس هستند، تبدیل کند. اما در عمل فرصت مهمی که کرونا برای ارزآوری و بازیابی گردشگری برای ایران فراهم کرده بود، از دست رفته است. در عمل آنچه که شاهد بودیم، تبدیل شدن جزیره توریستی کیش به محلی برای ملاکان و ساخت وساز‌های بی‌رویه، سفته بازی ملکی، کاهش گردشگران و گران شدن بیش از حد سفر به کیش است که شاید اگر صاحبان ویلا‌ها یا سرمایه‌گذاران ساخت و‌ساز اقدام به اجاره ساختمان‌ها و ویلا‌ها به مسافران کنند می‌تواند نقش مهمی در کاهش هزینه‌های سفر به کیش داشته باشد.

در واقع، بلاتکلیفی برخی طرح‌ها و پروژه‌های کیش که از دهه 80 به بعد گسترش یافت و بسیاری ناتمام مانده یا مجوز ساخت نداشته بالاخره مجوز ساخت و اتمام پروژه‌ها صادر شد و این امر کیش را به منطقه‌ای فوق گران تبدیل کرده است. همین امر منجر به آن شده تا کیش به‌جای اینکه تبدیل به یک مقصد مهم گردشگری و اشتغال‌زایی در این زمینه برای مردم محلی و بومی شود به محلی برای فعالان شرکت‌های ساخت و‌ساز تبدیل شده و برمیزان بیکاری بومیان منطقه نیز افزوده است. همچنین این ساخت و ساز‌های بی‌رویه منجر به کمبود فضای فیزیکی برای ساخت ضروریاتی در حوزه خدمات شهری و خدمات گردشگری شده است.