چشم‌انداز جابه‌جایی پایتخت ایران
دنیای اقتصاد: آقا محمدخان قاجار در سال 1786، مرکز فرمانروایی تازه متحد شده‌ی ایران را به نقطه‌ای آرام در دامنه‌های شمالی البرز برد، جایی که امروز به نام تهران شناخته می‌شود. اکنون، بیش از دو قرن بعد، مسعود پزشکیان، رئیس جمهور ایران، بار دیگر قصد جابه‌جایی پایتخت را دارد.
گروه آنلاین روزنامه دنیای اقتصاد - نیلوفر ادیب نیا؛ به گزارش فایننشال‌تایمز، رئیس‌جمهور به دولت دستور داده است تا مطالعات امکان‌سنجی انتقال پایتخت از تهران را آغاز کند و تاکید کرده است که چالش‌های زیست‌محیطی، زندگی در این کلان‌شهر 10 میلیون نفری را غیرقابل تحمل کرده است. او در ادامه تاکید کرد که ترک تهران دیگر به انتخاب ما نیست، بلکه ضرورت است.
پزشکیان هفته گذشته تاکید کرد که تهران «گسترش یافته و بیش از حد شلوغ شده است.» او افزود: «ما منابع آب زیرزمینی خود را کاملا تخلیه کرده‌ایم، آب را از مناطق دیگر به تهران می‌آوریم و با این حال هنوز با کمبود مواجه‌ایم. چه سیاستی اجازه می‌دهد توسعه را بدون توجه به پایداری محیط زیست دنبال کنیم؟»
پزشکیان پیشنهاد داده است که پایتخت جدید در نوار جنوبی و کم‌جمعیت مکران در سواحل دریای عمان ساخته شود؛ منطقه‌ای که طرفدارانش معتقدند که پتانسیل توسعه‌ای عظیم دارد و به مسیرهای حیاتی تجارت دریایی نزدیک است.
با این حال، کارشناسان این ایده را که هنوز در مراحل ابتدایی است، رد کرده‌اند. طرحی که دهه‌ها مطرح بوده است اما به دلیل موانع بزرگ متوقف مانده است. اقتصاد ایران تحت فشار تحریم‌های آمریکا است و ساخت و جابه‌جایی پایتخت نیازمند سرمایه‌گذاری هنگفتی است که کشور فاقد آن است.
علی بیت‌اللهی، عضو مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، اظهار کرد: «این ایده بر یک فرض ساده و غلط استوار است که با انتقال پایتخت از یک منطقه‌ی جغرافیایی به منطقه‌ی دیگر، جمعیت‌های بزرگ نیز به آنجا مهاجرت می‌کنند. شاید تنها 10 درصد از مردم به دلیل شغلشان مجبور به مهاجرت شوند، اما در مقابل، سیل افرادی که آرزوی مهاجرت به تهران را دارند، جای خالی آن‌ها را پر خواهد کرد.»
ده‌ها کشور، از برزیل تا قزاقستان، در دهه‌های اخیر پایتخت خود را جابه‌جا کرده‌اند، اما این پروژه‌ها با هزینه‌ها و چالش‌های لجستیکی عظیمی همراه بوده‌اند. اندونزی نیز در حال انتقال پایتخت خود از جاکارتای پرجمعیت به شهر برنامه‌ریزی‌شده‌ی نوسانتارا در بورنئو است، اما این پروژه نیز با تاخیرهایی مواجه شده است.
با این وجود، شدت چالش‌های تهران بسیار جدی است. این شهر با فرونشست شدید زمین دست و پنجه نرم می‌کند، چرا که خشکسالی و مدیریت ضعیف منابع آب باعث نشست لایه‌های زیرین زمین شده است. تهران همچنین بر روی گسل‌های بزرگ زلزله‌خیز قرار دارد و در معرض زمین‌لرزه‌های مخرب است.
با این حال، مقامات محلی در تلاش برای بهبود کیفیت زندگی هستند. قرار است ایستگاه متروی جدید تهران به نام «مریم مقدس» افتتاح شود که به دلیل نزدیکی به بزرگ‌ترین کلیسای شهر، با آثار هنری مسیحی و مجسمه‌ای دو متری از مریم مقدس تزئین شده است. شهرداری همچنین در حال ساخت 100 کیلومتر مسیر پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری برای احیای شهر است و دولت پروژه‌ی انتقال آب از سد طالقان در 140 کیلومتری شمال غرب تهران را تسریع کرده است.
اما تحریم‌ها علیه ایران، توانایی مقامات برای اقدام را دشوار ساخته است. حسن فرتوسی، دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو ایران، گفت: «تحریم‌ها مانعی بزرگ برای توسعه‌ی علمی و انتقال فناوری مورد نیاز برای مقابله با چالش‌های تهران هستند.»
علی بیت‌اللهی تاکید کرد: «جابه‌جایی پایتخت، فرونشست زمین را متوقف نمی‌کند، خطر زلزله از بین نمی‌رود، ذخایر آب تهران افزایش نخواهد یافت و آلودگی هوا همچنان ادامه خواهد داشت. در واقع، یکی از جنبه‌های منفی این است که تهران ممکن است توجهی را که به عنوان پایتخت دریافت می‌کند، از دست بدهد.»
به نظر نمی‌رسد طرح پزشکیان مورد استقبال شهروندان تهرانی قرار گرفته باشد؛ بسیاری آن را پاسخی غیرعملی به مشکلات می‌دانند. مهلا، یک دانشجوی دانشگاه، گفت: «هدف از جابه‌جایی پایتخت چیست؟ آیا مشکلات ناپدید می‌شوند؟ آیا فکر می‌کنید جابه‌جایی کم هزینه است؟ همین پول را می‌توان برای حل مشکلات تهران استفاده کرد. حتی اگر موفق به جابه‌جایی هم شویم، این عمل فقط یک راه‌حل کوتاه‌مدت خواهد بود و چند سال بعد پایتخت جدید با همان مشکلات مواجه خواهد شد.»
کارشناسان می‌گویند مقامات باید تمرکز خود را بر توزیع یکنواخت‌تر فرصت‌های شغلی، خدمات بهداشتی و آموزشی در سراسر کشور بگذارند. در این صورت، مردم دیگر تنها به دلیل وجود مدارس، بیمارستان‌ها و امکانات شهری بهتر به تهران مهاجرت نخواهند کرد. بیت‌اللهی افزود که توسعه‌ی مکران نیازمند سرمایه‌گذاری مستمر است و اگر زیرساخت‌های لازم برای زندگی فراهم شود، مردم به‌طور داوطلبانه به آنجا مهاجرت خواهند کرد.