چهارمین گسست جغرافیایی؟
پس از واگذاری قره باغ کوهستانی به آذربایجان و عقب نشینی ارمنستان از این منطقه و منعقد شدن توافق میان طرفین متخاصم، اکنون مساله دالان زنگزور مطرح شده است. تصور می کنم یک اتفاق مهم در روابط بین‌الملل معاصر به وقوع پیوسته است. در تاریخ معاصر روابط بین‌الملل - از پس از موافقت نامه سایکس - پیکو در سال 1916 و به طور خاص از پس از فروپاشی شوروی در دهه 90- یک اتفاق مهم رخ داده که می‌تواند سرنوشت...
در مه1916 وقتی وزرای خارجه انگلیس و فرانسه (سِر مارک سایکسِ بریتانیایی و فرانسوا ژرژ پیکوی فرانسوی) با رضایت روسیه برای تقسیم امپراتوری عثمانی متحد شدند، مرزکشی‌های جدیدی در آنچه خاورمیانه نامیده شد به وجود آمد. این دو کشور سرزمین های متعلق به عثمانی را که شامل بخش زیادی از خاورمیانه و بالکان تا دروازه های وین می شد، به حوزه نفوذ خود تقسیم و خطوط مرزی جدیدی ترسیم کردند که بعدها (یعنی امروزه) از دل آن «کشورهای تازه تاسیس» بیرون آمدند. به این ترتیب، بسیاری از مناطقی که پیش‌تر متعلق به کشور «الف» بود میان کشورهای متعددی تقسیم شد تا بذر اختلاف همچنان وجود داشته باشد (البته باید به قراردادهای روسیه تزاری با ایران در منطقه قفقاز هم توجه داشت).
«جفری گولدبرگ» در مقاله ای در مجله «The Atlantic» گفته بود که تا سال 2100 حدود 100 کشور جدید به نظام بین‌الملل افزوده می شوند. او اشاره کرده بود که مناطق خودمختار، نیمه خودمختار یا مناطقی که دولت های مرکزی توان اعمال قدرت در آنجا ندارند در زمره کشورهای جدیدی هستند که از پتانسیل تبدیل شدن به یک کشور برخوردارند. او منطقه آسیای جنوبی و مرکزی و قفقاز را دارای «ویژگی های به ذات مصنوعی» می داند که «ملغمه ای نامنسجم از قبایل و سرزمین ها هستند.»
روسیه دوران پوتین که از تحقیرهای پس از فروپاشی به ستوه آمده بود اولین تیر را به قلب موافقت نامه سایکس - پیکو شلیک کرد. به این معنا که وی شکل جدیدی از «جدایی سرزمینی» را کلید زد. در سال 2014، پوتین با ضمیمه کردن شبه جزیره کریمه به روسیه و جدا کردن آن از اوکراین، پایه گذار سنت «گسست سرزمینی» در مناطق خودمختار شد. او سنتی را بنا نهاد که در سال‌های بعد شاهد نمودهایی از آن در سایر مناطق هستیم. پوتین اولین کسی است که در تاریخ معاصر مبادرت به ضمیمه‌سازی بخشی خودمختار از سرزمین دیگر به خاک روسیه کرد.
دومین گسست سرزمینی در منطقه مورد مناقشه کشمیر رخ داد؛ منطقه ای که 7 دهه است میان هند و پاکستان محل مناقشه است. دولت هند به رهبری حزب ناسیونالیست هندوی «بهاراتیا جاناتا» (بی جی پی) با تغییر اصل 370 قانون اساسی هند، پس از هفتاد سال، خودمختاری و امتیازات ویژه را از جامو و کشمیر سلب کرد و در عمل بخش زیادی از این منطقه را زیر سیطره هند قرار داد. اعتراض پاکستان راه به جایی نبرد و هم اکنون بخش زیادی از این منطقه در عمل زیر سیطره هندوستان قرار گرفته است.
سومین گسست سرزمینی هم در منطقه ناگورنو - قره باغ رخ داد؛ منطقه ای مورد مناقشه میان آذربایجان و ارمنستان که از پس از فروپاشی شوروی محل نزاع دو کشور بود. پس از دو جنگ در سال‌های اخیر، در نهایت این منطقه به آذربایجان پیوست و منطقه ای خودمختار و مورد مناقشه به کنترل آذربایجان درآمد. این گسست ها اکنون در مرز ایران - ارمنستان وارد فاز جدیدی شده است. محتمل است که آنچه «دالان زنگزور» خوانده می‌شود، چهارمین گسست باشد که در صورت تحقق، می‌تواند مرز ایران با اروپا (از طریق ارمنستان) را برای همیشه سد کرده و ایران را دچار «خفگی ژئوپلیتیک» سازد.
محتمل است که در آینده این رویه به شکل ها و شیوه های دیگری دنبال شود. این مساله به طور خاص در سرزمین های خودمختار یا در مناطقی که دولت مرکزی نفوذ چندانی در آنجا ندارد همچون مناطق کردنشین سوریه؛ وزیرستان در پاکستان؛ مناطق قبایلی در افغانستان و.... رخ خواهد داد.
--> اخبار مرتبط