کدام ناشران؛ چرا در نمایشگاه کتاب تهران حضور ندارند؟

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، از چند هفته قبل با نزدیک شدن زمان برگزاری سی و چهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برخی گمانه‌زنی‌ها درباره غیبت برخی ناشران در این دوره از نمایشگاه بین‌المللی کتاب مطرح شد، به صورتی که برخی ناشران بزرگ در روزهای اخیر در شبکه‌های اجتماعی اعلام کرده‌اند در سی و چهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران شرکت نمی‌کنند، برخی هم اعلام کردندفقط در بخش مجازی نمایشگاه حضور دارند.

نشر قطره از جمله ناشرانی است که به سنت سال‌های گذشته خود برای حمایت از کتابفروشی‌ها در نمایشگاه کتاب تهران حاضر نمی‌شود، سال گذشته فیاضی مدیر انتشارات قطره، ضمن تشریح دلایل عدم حضور این انتشارات در نمایشگاه کتاب از تضییع حقوق مرکز پخش و کتاب‌فروشی‌ها در فروش مستقیم کتاب توسط ناشر سخن گفت.

وی گفته بود: در سال 96 جلساتی با حضور تعداد زیادی از ناشران، کتابفروشان و مراکز پخش کتاب در تهران برگزار می‌شد که در آن جلسات متوجه نارضایتی کتابفروشان از فروش مستقیم کتاب توسط ناشران چه در نمایشگاه‌ها و چه از طرق دیگر شدم. فروش کتاب در نمایشگاه‌های کتاب (یا همان فروشگاه بزرگ کتاب) یک سود حدوداً 30 درصدی به غیر از سودی که در قیمت‌گذاری کتاب لحاظ شده، برای ناشر ایجاد می‌کند که در واقع این سود متعلق به مراکز پخش و کتابفروشان است. چنانچه بخشی از حلقه نشر اعم از مرکز پخش یا کتابفروش آسیب ببیند به مرور زمان این آسیب به بخش‌های دیگر نیز منتقل خواهد شد.

به‌هرحال در این دوره از نمایشگاه کتاب تهران نشر مرکز، ققنوس‌، نگاه، مروارید، ثالث، چشمه، کتاب پارسه، نیلوفر و... از جمله ناشرانی هستند که یا تنها در بخش مجازی این دوره نمایشگاه حضور دارند یا در هیچ یک از دو بخش حضور ندارند.

اما چرا برخی ناشران در نمایشگاه کتاب تهران شرکت نمی‌کنند؟ آیا رویکردهای سیاسی دخیل است یا مشکلات صنفی مانعی برای حضور آن‌ها است؟ چرا که با فراهم شدن زمینه حضور کتابفروشان در این دوره نمایشگاه کتاب تهران حالا دیگر این دغدغه که کتابفروشان از برگزاری نمایشگاه کتاب متضرر خواهند شد، کمتر محلی از اعراب خواهد داشت.

برگزاری همزمان بخش فیزیکی و مجازی نمایشگاه طاقت‌فرسا و هزینه‌بر است

فروغی مسئول داخلی انتشارات مروارید مهمترین دلیل عدم شرکت این ناشر در بخش فیزیکی نمایشگاه کتاب را مقرون به صرفه نبودن آن به لحاظ اقتصادی عنوان کرده و می‌گوید: اجاره بهای غرفه امسال از 12 میلیون سال گذشته به 40 میلیون افزایش پیدا کرده است، در عین حال باید هزینه‌های حمل و نقل، خورد و خوراک و پرسنل را نیز به این رقم افزود، با توجه به اینکه سال گذشته در بخش فیزیکی فروش خوبی نداشتیم‌، حضور برایمان مقرون به صرفه نبود.

وی ادامه می‌دهد: عمده مشکلی که ناشران با رویکرد جدید در نمایشگاه کتاب در سال‌های اخیر دارند، برگزاری نمایگاه مجازی و فیزیکی توامان با هم و الزام این شرط است که با حضور در بخش فیزیکی ملزم به حضور مجازی هم هستیم. با این شرایط باید هم در بخش فیزیکی نیرو مستقر کنیم و هم در بخش مجازی تلاش شبانه‌روزی برای رساندن کتاب‌ها به دست خریداران داشته باشیم که بسیار طاقت‌فرسا و هزینه‌بر است.

مدیر داخلی مروارید: شرط الزام ناشران حاضر در بخش فیزیکی به حضور در مجازی برداشته شود

فروغی راه‌حل این موضوع را حذف بخش مجازی از نمایشگاه کتاب می‌داند و می‌گوید: اگر هم برای بهره‌برداری بیشتر مخاطب امکان حذف بخش مجازی از نمایشگاه نیست، باید شرط الزام ناشران حاضر در بخش فیزیکی به حضور در بخش مجازی برداشته شود.

امیرحسین‌زادگان مدیرعامل نشر ققنوس از جمله ناشرانی است که امسال در هیچ یک از بخش‌های نمایشگاه شرکت نمی‌کند. وی با اشاره به دلایل عدم شرکت در نمایشگاه می‌گوید: تولیدات انتشارات ققنوس با توجه به هزینه‌های کاغذ و چاپ کاهش داشته است، بنابراین ترجیح دادیم در این دوره حضور نداشته باشیم، در عین حال این شرط را گذاشته‌اند که حاضران در بخش فیزیکی باید حتما در بخش مجازی هم شرکت داشته باشند، این حضور ما را با مشکل مواجه می‌کند، سال گذشته نیروهای ما تا نیمه شب مشغول جمع‌آوری کتاب‌ها برای ارسال با پست در روز بعد بودند و یک کار فشرده شبانه‌روزی را سپری کردیم.

مدیر ققنوس: برای حضور مجازی با کاهش انتشار کتاب روبرو هستیم

وی ادامه می‌دهد: حضور در بخش فیزیکی شرایطی را می‌خواهد که ما در ققنوس آن را نداریم، برای حضور مجازی نیز با کاهش انتشار کتاب روبرو هستیم.

مشکلات اقتصادی نشر در سال‌های اخیر از یک سو‌، افزایش قیمت کتاب و کاهش قدرت خرید مردم از سوی دیگر اقتصاد نشر را دچار بحران کرده است، هم‌چنین افزایش قیمت کاغذ و تعرفه‌های خدمات چاپ موجب رشد روز افزون قیمت کتاب و ادامه‌دار شدن این چرخه شده است. تا جایی که در نمایشگاه کتاب سال گذشته بسیاری از بازدیدکنندگان از افزایش قیمت کتاب و کاهش قدرت خرید انتقاد داشتند. حتی بهادری جهرمی سخنگوی دولت نیز در بازدید از نمایشگاه بر این موضوع تاکید کرده و گفته بود: موضوع گرانی کاغذ سبب گرانی کتاب شده و این امر سبب بروز مشکل برای علاقه‌مندان کتاب و کتاب‌خوانی شده است.

عدم شرکت در نمایشگاه کتاب به دلیل رویکردهای صنفی موضوعی است که محمد‌علی جعفریه مدیر نشر ثالث نیز به آن اشاره می‌کند، جعفریه می‌گوید: مشکلات صنعت نشر در سال‌های اخیر از یک سو و کاهش خرید کتاب از سوی دیگر حضور در نمایشگاه کتاب را برای ناشران مقرون به صرفه نمی‌کند.

جعفریه: مسائل اقتصادی نمایشگاه کتاب را از چرخه نشر خارج خواهد کرد

وی ادامه می‌دهد: هزینه‌های چاپ افزایش یافته است، شمارگان کتاب بالا رفته و به دلیل شرایط بهداشتی امکان دریافت غرفه‌هایی با متراژ بزرگ مهیا نیست‌، در سال‌های گذشته چه ناشران بزرگ و چه ناشران کوچک با نقدینگی حاصل از حضور در نمایشگاه کتاب تا 6 ماه هزینه‌ها را جبران می‌کردند، اما اکنون هزینه‌های انتشار کتاب به اندازه‌ای افزایش یافته که دیگر نمی‌توان چنین کرد. از سوی دیگر مسئله کاغذ نیز وضعیت را بغرنج‌تر کرده است، در نتیجه رفته رفته مسائل اقتصادی نمایشگاه کتاب را از چرخه نشر خارج خواهد کرد.

کاهش قدرت خرید مردم، حضور در نمایشگاه را برای ناشر از رونق انداخته است

وی با اشاره به هزینه بهای اجاره غرفه و حقوق پرسنل ادامه می‌دهد: نمایشگاه کتاب تهران میعادگاه فرهنگی و یک رویداد منحصر به فرد است، استقبالی که از نمایشگاه کتاب تهران می‌شود‌، در هیچ رویداد یا کشوری دیگر انجام نمی‌شود، مطالبات کتابفروشان مستقل در این میان بحث خاص خود را دارد که هیچ دولتی هم نتوانسته کاری برایش انجام دهد. چون کار فروش کتاب در ایران اقتصادی نیست. نمایشگاه فرصتی است که به ناشر اجاره می‌دهد از سرمایه‌ای که برای چاپ کتاب هزینه کرده است، بهره‌ببرد‌، که با افزایش قیمت‌های فعلی و برخی رقابت‌های نابرابر تا حدودی دیگر ممکن نیست.

جعفریه به حذف ارز کاغذ اشاره کرده و می‌گوید: در سال‌های اخیر با اختصاص کاغذ دولتی به ناشران‌، انتشار کتاب تاحدودی برای ناشر قابل قبول بود، اما در یکسال و نیم گذشته دوستان وزارت ارشاد در اختصاص کاغذ سلیقه‌ای عمل می‌کنند.

حضور انتشارات ثالث در بخش مجازی

وی به حضور انتشارات ثالث در بخش مجازی نمایشگاه کتاب اشاره کرده و می‌گوید: ما در بخش مجازی نمایشگاه حضور داریم، بسیاری از ناشران دیگر هم که حضور فیزیکی ندارند، در بخش مجازی حضور دارند، به هر حال ما نباید این امکان را از خریدار بگیریم.

حضور ناشران کتاب‌ساز در نمایشگاه، ناشران اصلی را دلسرد می‌کند

وی با انتقاد از حضور ناشران کتاب‌ساز در نمایشگاه کتاب می‌گوید: یکی از دلایلی که ناشران را از حضور فیزیکی در نمایشگاه دلسرد می‌کند، حضور ناشران کتاب‌ساز است، مردم با توجه به قانونی بودن و رسمی بودن نمایشگاه و به خاطر ناشران مطرح و بزرگ در نمایشگاه شرکت می‌کنند، اما 90 درصد مردم تنها اسم کتاب را شنیدند و نویسنده و ناشر چندان برایشان اهمیت ندارد، وقتی این کتاب‌ها با تخفیف پنهانی به فروش برسد. طبیعتاً حجم بیشتر فروش از آن کتاب‌سازهاست. وزارت ارشاد نیز آمار این ناشران را دارد، اما برخوردی نمی‌کند.

رویکرد ناشران سیاسی نیست و فرصت سوء استفاده سیاسی را نخواهیم داد

جعفریه این تصور که عدم حضور برخی ناشران به دلیل رویکردهای سیاسی است را نادرست خوانده و می‌افزاید: حوزه سیاست از حوزه فرهنگ جداست، ما ناشران رویکردمان کاملا فرهنگی است، در این زمینه فرصت سوءاستفاده سیاسی را به هیچ کس نخواهیم داد.

بهرنگ کیائیان: اجاره بهای غرفه‌ها عجیب و غریب نیست / مشکل اقتصادی داریم

نشر چشمه نیز از ناشرانی است که تنها در بخش مجازی شرکت دارد، بهرنگ کیائیان مسئول انتشارات و تولید انتشارات چشمه درباره این تصمیم به تسنیم می‌گوید: نشر چشمه برای عدم شرکت در نمایشگاه رویکرد سیاسی نداشته بلکه رویکردمان کاملا اقتصادی و فرهنگی است. شرایط اقتصادی ما در وضعیت فعلی مطلوب نیست و حضور فیزیکی در نمایشگاه فشار مالی زیادی به نشر وارد می‌کرد، البته اجاره بهای غرفه رقم عجیب و غریب و غیر معقولی نیست‌، اما چون دکورهای سال قبل ما مستعمل شده هزینه‌های غرفه‌آرایی هزینه سنگینی را تحمیل می‌کرد.

وی با اشاره به مسائل اقتصادی عنوان می‌کند که قدرت خرید کتاب کاهش پیدا کرده و ما انتظار نداشتیم که از فروش کتاب در نمایشگاه چندان استقبال شود، به همین دلیل تصمیم گرفتیم که حضور فیزیکی نداشته باشیم.

نشر نگاه نیز از جمله ناشران غایب بخش فیزیکی نمایشگاه است، رئیس دانا مدیر این انتشارات می‌گوید: اجاره بهای غرفه و هزینه پرسنل موجب شد ما در نگاه تصمیم بگیریم تنها در بخش مجازی شرکت کنیم. از سوی دیگر حضور کتاب‌سازها نیز انگیزه ما را از شرکت در نمایشگاه کاهش داد.

آیا نگاه صرفا اقتصادی به نمایشگاه کتاب درست است؟

به نظر می‌رسد مهمترین انگیزه عدم شرکت برخی از ناشران در بخش فیزیکی نمایشگاه کتاب تهران، الزام به حضور مجازی در کنار حضور فیزیکی و مسائل اقتصادی است، اما نباید فراموش کرد که فلسفه حضور ناشران در نمایشگاه کتاب تهران تنها بهره‌وری اقتصادی نیست. نمایشگاه کتاب تهران یک میعادگاه بزرگ فرهنگی برای همه ارکان وابسته به نشر از مولف، ویراستار‌، مترجم و ناشر گرفته تا مخاطب است. ناشران هر ساله برنامه‌های متنوعی برای دیدار با مخاطبان خود، نیازسنجی‌، علاقه‌سنجی و... برگزار می‌کنند، از سوی دیگر این فرصت خوبی است که ناشران فضایی برای تعامل نویسندگانشان با مخاطب ایجاد کنند.

نمایشگاه کتاب باید فروشگاه باشد یا نمایشگاه؟

علاوه بر این نمایشگاه کتاب تهران فرصتی است برای آشنایی ناشران با نویسندگان تازه‌نفس، شناسایی و کشف استعدادهای تازه، معرفی ناشران نوپا به جامعه مخاطب و نمایش ظرفیت‌های نشر ایران. بنابراین داشتن نگاه صرفا اقتصادی به نمایشگاه کتاب تهران یکی از آفت‌هایی است که اتفاقا بسیاری از ناشران بزرگ در سال‌های اخیر با تاکید بر حرکت این رویداد فرهنگی به بعد نمایشگاهی به جای فروشگاهی به دنبال آن بوده‌اند. از همین رو بود که ماجرای حمایت ناشران از کتابفروشی‌ها با حضور نیافتن در نمایشگاه کتاب تهران در سال‌های گذشته آغاز شد. به‌باور این منتقدان؛ نمایشگاه کتاب تهران به‌عنوان بزرگترین رویداد فرهنگی کشور تبدیل به فروشگاهی بزرگ برای ناشران و مخاطبانشان شده است و رفته‌رفته کارکردهای نمایشگاهی خود را در طول این سال‌ها از دست داده است، پس نمایشگاه کتاب باید به سمت نمایشگاهی بودن حرکت کند نه فروشگاهی شدن.

اما موضع وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این زمینه چیست؟

یاسر احمدوند معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره عدم حضور برخی ناشران در نمایشگاه به شیوه حضوری و عدم حضور برخی دیگر به تسنیم می‌گوید: اینکه تعدادی از ناشران در هر دوره‌ای از نمایشگاه شرکت نکنند، امری طبیعی است، این تصمیم‌گیری با ناشر است که اگر حضور در نمایشگاه کتاب به او کمک‌کننده است، حضور پیدا کند و اگر کمک‌کننده نیست‌، حضور نداشته باشد. آمار حضور ناشران در این دوره به نسبت دوره‌های گذشته نشان می‌دهد که ما تفاوت چندانی به لحاظ تعداد نداریم، تعدادی از ناشران حضوری هستند و تعدادی مجازی.

احمدوند: الزام به حضور مجازی برای ناشران حاضر در نمایشگاه به جهت بهره‌مندی مخاطب از یارانه است

وی ادامه می‌دهد: سال گذشته نخستین تجربه حضور ناشران در هر دو شیوه نمایشگاه فیزیکی و مجازی بود، طبیعتا ناشران بر اساس تجربه سال گذشته انتخاب کرده‌اند که در شیوه مجازی تنها حضور یابند یا در هر دو شیوه حضوری و مجازی.

احمدوند در پاسخ به اینکه اتفاقاً انتقاد ناشران به همین الزام به حضور فیزیکی و مجازی توأمان بوده است، می‌گوید: الزام به حضور فیزیکی و مجازی به صورت همزمان به این دلیل است که مخاطب بتواند بهره‌مند شود، بسیاری از مخاطبان از ناشری که در فضای حضوری هستند، به دلیل بعد مسافت و عدم حضور در نمایشگاه نمی‌توانند خرید کنند، از سوی دیگر تاکنون ارجاع چندانی به ما وجود نداشته که این مانعی برای حضور ناشران است، کما اینکه برخی از ناشران در بخش مجازی حضور دارند و در فیزیکی حضور پیدا نکرده‌اند. علاوه بر این ما یارانه را در بخش مجازی متمرکز کردیم و در صورتیکه ناشری حضوری باشد و مجازی نه، مخاطبانش نمی‌توانند از یارانه بهره ببرند.

اجاره بهای غرفه‌ها توسط شورای سیاست‌گذاری بر اساس حداقل تورم تنظیم شد

معاون فرهنگی وزارت ارشاد هم‌چنین درباره افزایش اجاره‌بها در این دوره نمایشگاه کتاب نیز گفت: افزایش چند برابری نداشتیم، اجاره بها طبق مصوبه شورای سیاست‌گذاری و حداقل تورمی که وجود داشته محاسبه شده است، طبیعی است ناشرانی که متراژ بالا می‌خواهند‌، رقم اجاره بهایشان افزایش پیدا می‌کند.

با توجه به نارضایتی مخاطبان از عدم حضور برخی ناشران در نمایشگاه کتاب تهران و اینکه نمایشگاه کتاب تهران چه در بخش فیزیکی و چه در بخش مجازی برای مخاطبان رویدادی حائز اهمیت است که می‌توانند با استفاده از تخفیف در شرایطی که قیمت کتاب روز‌افزون رو به افزایش است، کتاب‌های مورد نظر خود را تهیه کنند، این انتظار وجود دارد که هم ناشران نگاه‌های صرفا اقتصادی به نمایشگاه نداشته باشند و هم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که متولی برگزاری نمایشگاه است، با بازاندیشی در سیاست‌ها نسبت به زمینه‌سازی برای حضور حداکثری ناشران در این رویداد بیاندیشد.