کرونا فرصت یا تهدیدی برای محیط‌زیست

اوایل اسفند سال 1398 بود که ویروس تهاجمی کرونا (کووید19) وارد شد و بدون توقف در این مدت جان های زیادی را گرفت به طوری که بر اساس آخرین آمار وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی تاکنون مجموع جان باختگان این بیماری در ایران به 128 هزار و 634 نفر و و بر اساس آمارهای بین المللی، در جهان به بیش از پنج میلیون نفر رسیده، بعد از بررسی های فراوان دست اندرکاران امر به این نتیجه رسیدند که راه جلوگیری از سرایت این ویروس دور بودن انسان ها از همدیگر است بنابراین نباید به مسافرت می رفتند و یا دور هم جمع می شدند، باید در منزل می ماندند تا واکسن آن تولید و تزریق انجام شود.

از آنجا که هر امری نسبی است و همواره یک بخش تاریک و یک بخش روشن دارد، ویروس کرونا هم همینطور بود به طوری که دوستداران محیط زیست از ایجاد پروتکل های بهداشتی خوشحال شدند و آن را فرصتی برای طبیعت و محیط زیست دانستند چون مدت ها بود که توان خودپالایی طبیعت با زیاده خواهی انسان ها تمام شده بود، بنابراین با شیوع کرونا شیوه زندگی انسان ها دستخوش تغییرات شد هر چند بر بخش اقتصادی کشورها تاثیر منفی به جای گذاشت اما بر محیط زیست حداقل در ابتدای امر اثری مثبت داشت اما بعد از مدتی گویی با شتاب بیشتری آسیب را در پیش گرفت.

در واقع با ایجاد پروتکل های بهداشتی رفت و آمد در سطح شهرها کاهش یافت و از آنجا که محیط زیست یک مقوله جهانی است و اگر در گوشه ای از دنیا اتفاقی رخ دهد در گوشه دیگر تاثیرش را می گذارد بنابراین متوقف شدن مسافرت ها به کشورهای دیگر نیز تا حدودی به محیط زیست جهانی جانی تازه بخشید و انتشار گازهای گلخانه ای به میزان چشمگیری کاهش یافت اما نباید فراموش کنیم که با ماندن افراد در منازل مصرف انرژی نیز تا حد زیادی افزایش یافت.

در این میان یکی از دستورالعمل های بهداشتی شستن و ضد عفونی کردن دست ها و هر آن چیزی که از بیرون وارد خانه می شد، بود از این رو مصرف مواد شوینده بیش از حد افزایش یافت و پساب های بیشتری وارد طبیعت شد، همچنین دستکش، مواد پلاستیکی رها شده در طبیعت و زباله های بیمارستانی نیز مشکل دیگری بود که بر این روند اضافه شد که در این میان دریاها و اقیانوس ها نیز در امان نماندند به طوری که دانشمندان اعلام کردند 25 هزار تن زباله به دلیل همه‌گیری کووید19 وارد اقیانوس‌ها شده است، مشخص شد که همه‌گیری کووید19 منجر به تشکیل 8.6 میلیون تن زباله پلاستیکی اضافی شده است، در عین حال 87.4 درصد از کل این زباله‌ها را بیمارستان‌ها ایجاد کرده‌اند.

سهم ماسک‌های یکبار مصرف 7.6 درصد و آزمایش‌ها از این زباله‌ها 0.3 درصد است. بیشترین میزان، یعنی 25.9 هزار تن زباله را رودخانه‌ها به اقیانوس‌ها آورده‌اند که 73 درصد از آنها در آسیا جریان دارند. آلاینده‌های اصلی، سند و یانگ تسه هستند و آمور در جایگاه ششم قرار دارد. سهم رودخانه‌های اروپایی تنها 11 درصد است.

هرچه فعالیت های انسانی کمتر باشد کره زمین در آرامش بیشتری خواهد بود به طوری که در مدت شیوع کرونا این واقعیت را تا حدودی لمس کردیم البته این شرایط مطلوب مقطعی بود، به رغم قرنطینه خانگی، کاهش ترددها و فعالیت های صنعتی که تا حدودی موجب تنفس کره زمین شده بود اما، این تاثیرات مقطعی و ناپایدار بودند چون با کاهش همه گیری و از سرگیری فعالیت های بشری، وضعیت محیط زیست دوباره به حالت قبل بازگشت هر چند پیش از کاهش هم وضعیت در حال برگشتن به زمان قبل از همه گیری بود.

کارشناسان معتقدند که دوران کرونا فرصت خوبی برای تمرین درست زندگی کردن بود البته هنوز هم دیر نشده و می توان از این فرصت استفاده کرد، چه خوب است که انسان با چشم تجربه ای آگاهانه به طبیعت نگاه کند و بهره کشی خود از طبیعت را کاهش دهد، اگر این نگاه ادامه یابد می توان به نجات زمین امیدوار بود در غیر اینصورت همچنان شاهد روند انقراض گونه های گیاهی و جانوری، انباشتی از زباله و پسماندهای مختلف در طبیعت خواهیم بود که در نهایت ضررش متوجه سلامت انسان می شود.

به هر حال دوران شیوع ویروس کرونا مانند تیغ دو لبه ای برای محیط زیست بود که آثار مثبت و منفی زیادی بر بخش های مختلف زندگی انسان و طبیعت بر جای گذاشت، درست است که رفت و آمدها کاهش یافت و در مقطعی موجب کاهش انتشار گازهای گلخانه ای شد اما در مقابل مصرف شوینده ها، ماسک و دستکش افزایش یافت و انسان بدون ملاحظه با رها کردن آنها در طبیعت ضربه محکمی بر پیکر نیمه جان محیط زیست وارد کرد.

کارشناسان معتقدند کرونا به رغم ایجاد شرایط نسبتا خوبی که در اوایل شیوع بر محیط زیست داشته از جمله کاهش انتشار گازهای گلخانه ای، کاهش ردپای کربن، حال خوب طبیعت و جانوران، اما به واقع نمی تواند تاثیرات مثبت بلند مدتی را برای محیط زیست به وجود آورد، امید به بهبود وضعیت محیط زیست در حالی که جان مردم در خطر تهدید ویروسی غیرقابل پیش بینی است، امیدی واهی به نظر می رسد چون همه آن تاثیرات مثبت بر محیط زیست، به دلیل طراحی و تدوین یک برنامه از پیش تعیین شده و مبتنی بر تفکر محیط زیستی نبود، بلکه ناشی از یک فشار خارجی تحت عنوان همه گیری کووید19 بوده است که سلامت و جان انسان ها را نشانه گرفته و بشر را مجبور به در خانه ماندن کرده است.

برخی نیز معتقدند با کاهش همه گیری ویروس کرونا چون کشورها از لحاظ اقتصادی متضرر شدند بنابراین برای جبران آن با شتاب و فشار بیشتری در صدد جبران برخواهند آمد که این روند فشار بیشتری را بر محیط زیست وارد خواهد کرد.

چندی پیش حسن اکبری سرپرست معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست درباره اینکه کرونا چه تاثیری بر روند شکار گذاشته است گفته بود: به صورت مقطعی که تعطیلات بیشتر شده بود شکار نیز افزایش یافته بود، افراد تعطیل بودند، اسلحه و فشنگ هم داشتند بنابراین به طبیعت می رفتند و شکار می کردند از این رو به صورت مقطعی در برخی مناطق شکار افزایش یافته بود.

با ادامه این روند باز انسان است که متضرر رفتار نامناسب خود خواهد شد، برخورداری از جامعه سالم و محیط زیستی پاک، حق هر شهروندی است و از طرفی مسئولیت شهروندی هم ایجاب می کند برای حفظ محیط زیست زیست سالم نقش خود را ایفا کنیم، افزایش آگاهی و آموزش محیط زیست به گروه های هدف، فرهنگ سازی حفاظت از محیط زیست برای اقشار مختلف جامعه، حساس کردن افکار عمومی در برابر پیامدهای آلودگی از کارآمدترین روش‌ها برای حفظ و پیشگیری از تخریب زیست بوم به شمار می رود. تغییر نگرش، سبک زندگی و تغییر رفتار افراد با محیط زیست می تواند از روند تخریب روز افزون محیط زیست بکاهد پس بیاییم شرایط کرونایی را به فرصتی برای حفظ محیط زیست تبدیل کنیم.

• سازمان حفاظت محیط زیست
• ویروس کرونا
• تخریب محیط زیست
• آهنگ حیات